Türk iktisadında son yıllarda birçok birinci yaşandı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın talimatıyla Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) art geriye faiz düşürdü.
Aralık 2021’den itibaren sabit tutulan, ağustos ve eylül aylarında 100 baz puan indirilen siyaset faizi, geçen ay 150 baz puan aşağıya çekilip yüzde 10,5’i gördü.
Enflasyon daima rekor tazeliyor. Geçen ekimde yükselmeye başlayan enflasyon, kasım ve aralıkta aylık bazda resmen tavan yaptı.
Sonraki aylarda da artış devam etti. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) bilgilerine nazaran bile enflasyon yüzde 85,51’e ulaştı. Enflasyon Araştırma Kümesi ise (ENAG) yüzde 185,34’e işaret ediyor.
Hal bu türlü olunca Türkiye, yüksek enflasyonda Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkeler ve G20 devletleri ortasında şampiyon.
İlk kere Sefalet Endeksi’nde listenin birinci sırasına yerleşerek (yüzde 93,3 puan) yıllardır birinciliği kimseye kaptırmayan Arjantin’i de geride bıraktı.
Dünya genelinde en yüksek enflasyon sıralamasında; Türkiye, Zimbabve (269), Lübnan (162), Suriye (139), Sudan (117) ve Venezuela’nın (114) akabinde 6. sırada.
Senelerdir yüksek enflasyonda gerek AB gerekse G20 ülkeleri ortasında birinciliği kimseye bırakmayan Arjantin’in bile geride bıraktı.
Bununla birlikte Milletlerarası Para Fonu’nun (IMF) geçen yıl hazırladığı rapor da Türkiye’nin artık dünyanın en büyük 20 iktisadından biri olmadığını ortaya koyuyor.
Uzmanlar 21. sıraya gerileyen Türkiye’nin en büyüklerin yer aldığı G20’den çıkartılması ihtimalini tartışıyor.
54 yıl evvel dövize çevrilebilir mevduat (DÇM) ismiyle denenen ve geçen yılın son günlerinde hükümetçe bir tahlil yolu olarak sunulan kur muhafazalı TL vadeli mevduat (KKM) ile bir manada “örtülü faiz” hayata geçirildi.
Bu hesaplarda biriken para 1,5 trilyon lirayı buldu, Merkez Bankası ile Hazine’nin yükü ise daima arttı.
Türkiye’nin dışarıdan dövizle borçlanma faiz oranı çift haneli sayısı buldu / Fotoğraf: Pixabay
YENİ YÜK DÖVİZ CİNSİNCE ÇİFT HANELİ BORÇLANMAYLA GELDİ
Şimdilerde yeniden faiz kaynaklı yüksek oranda borçlanma nedeniyle Türkiye ağır bir yükün daha altına girebilir.
Eğer, 24 Kasım’daki Para Siyaseti Heyeti (PPK) toplantısında yeni bir faiz indirimi gelirse uzun bir mühletten sonra içerideki faiz oranı tek haneli olacak.
Ancak bunun muhtaçlık, konut ve taşıt kredisine kullananlara hiçbir yararı yok. Bankalar, TCMB’den yıllık yüzde 9 yahut 9,5 ile kredi alacak. Ama muhtaçlık sahibine yüzde 30-35 ile kullandırtacaklar.
Tam da bu nedenle bankalar önemli kâr elde ediyor. Merkez Bankası’nın tabelasında faizi tek sayılara indiren hükümet, döviz cinsinde çift haneli sayılarla borçlanıyor.
Prof. Dr. Şenol Babuşcu
“TARİHİ BİR GÜN(!) 40 YILDA BİR İLK”
Dışarıdan gerçekleşen dolar bazlı borçlanmanın faizi yüzde 10’ü bulmuş durumda.
Independent Türkçe’den Adem Demir’in haberine nazaran, Başşehir Üniversitesi Milletlerarası Finans ve Bankacılık Kısım Lideri Prof. Dr. Şenol Babuşcu’ya nazaran bu durum Türkiye’de birinci kere yaşanacak.
Babuşcu, Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan “düşürün” talimatı alan Merkez Bankası’nın 6 gün sonra gerçekleşecek (24 Kasım) toplantıda da faizi en az 1 puan indirme kararı çıkacağı kanaatinde.
Babuşçu, “Politika Faizi yüzde 9’a inecek. TL faizi tek haneli sayıya iniyor. Lakin Türkiye yurtdışından dolar borçlanırken çift haneli (yüzde 10) faiz ödüyor. Tarihi gün yaşanacak. 40 yıldır birinci kere oluyor” diyor.
Prof. Dr. Şenol Babuşçu, ithal ikameci büyüme stratejisinden dışa dönük hür piyasa anlayışına dayanan iktisat siyasetine geçildiği günlerden bu yana, yaklaşık 1985’ten beri Türkiye iktisadını yakından takip eden bir isim. Maliye Bakanlığı’nda başladığı mesleğini kamu bankalarında üstlendiği yöneticilik vazifeleriyle sürdüren Babuşçu, ne yönetici ne akademisyen kimliğiyle devletin TL’de tek, döviz cinsinde ise çift haneli borçlanması üzere bir durumuna tanıklık etmediğini söylüyor:
“Daha geçen hafta 1,5 milyar dolar borçlandı Türkiye. Döviz cinsindeki bu borçlanma için yüzde 10 faiz ödenecek. Bakın içeride tek haneli borçlanmaya hakikat gidilirken dışarıda döviz bazlı borçlanma niçin yükseliyor? Zira, itimat kalmadı. Kredi derecelendirme kurumları puan düşürüyor. Borçlanma risk primleri aşağı çekilmiyor. Bu döndürülebilecek bir sistem değil”
Hükümet yetkililerin yaptığı hesap çarşıya uymuyor
“NE GEÇMİŞTE NE DE BUGÜNKÜ DÜNYA DA YERİ VAR”
Bir periyot Merkez Bankası’nda misyon yapan Gelecek Partisi sözcüsü Serkan Özcan ise duruma yansılı.
Özcan’a nazaran Türkiye’de şu anda uygulanan para siyasetinin ne bugünkü dünyada ne geçmişte yeri var. Aslında kelam konusu uygulamaya da para siyaseti modeli demek gerçek değil.
Evrak üzerinde bakıldığında Türkiye’de bir enflasyon hedeflemesi rejimi olduğu manzarasının verildiğini ancak hür biçimde çalışan bir piyasanın olmadığını aktaran Özcan, “Oysa enflasyon hedeflemesi rejiminde, şeffaf ve hesap verebilir bir merkez bankasına ve kısa vadeli faizlerin enflasyonla çaba edilecek halde belirlenmesine gereksinim vardır” sözlerini kullanıyor.
Hükümeti yaptığı hür piyasaya muhalif müdahaleler nedeniyle para siyaseti faizinin düşürüldüğünü lakin piyasadaki mevduat ve kredi faizleri artmaya devam ettiğini vurgulayan Özcan, “Yani Türkiye’de farklı farklı faiz piyasaları oluşturulmuş durumda. Bu da Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ve hükümet yetkililerinin cahilce müdahaleleri nedeniyle meydana gelmiştir” diyor.
Ekonomist Serkan Özcan
“TÜRKİYE DOLAR CİNSİNDEN ÇİFT HANELİ SAYILARLA BORÇLANMAKTADIR”
Merkez Bankası’nda uzman ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nda (BDDK) başkanlık danışmanlığı vazifesi üstlenen Gelecek Partisi sözcüsü Özcan da Prof. Dr. Babuşçu üzere 24 Kasım’daki toplantıda MB’nin tekrar siyaset faizi indirileceği görüşünde.
“Bunun yüzde 9 oranına çekileceğin biliyoruz” diyen Özcan, “Çünkü Merkez Bankası, halihazırda bunu duyurmuş durumda. Oranın bu noktaya çekilmesi, Türkiye’de kredi kullanan vatandaşın daha az maliyetli krediyle yatırım ve üretim yapması, ferdi gereksinimlerini çarçabuk gidermesi manasına gelmiyor” yorumunu yapıyor. Şu anda MB’nin yaptığı faiz indirimini, “Dostlar alışverişte görsün” diye niteliyor:
“Kredi faizlerine bakın, mevduat faizlerine bakın, buradan bunun bu türlü olmadığını çok net olarak görürsünüz. Merkez Bankası, içeriden talimat zoruyla belirliyor olabilir lakin memleketler arası piyasaya çıkıldığı vakit hepimiz görüyoruz ki, Türk lirası cinsinden tek haneli faize ulaşılmasına karşın Türkiye dolar cinsinden çift haneli sayılarla borçlanmaktadır.”
Deneyimli ekonomist bunun çok kolay bir sebebi olduğunu söylüyor. Özcan’a nazaran MB içeride Türk lirası üzerine kurduğu baskıyı ve saçma siyasetlerini memleketler arası piyasalardaki yatırımcılara anlatamıyor. Özcan, “Hiç kimse MB faizi indiriyor diye döviz cinsinden faizi daha ucuz bir maliyetle Türkiye’ye vermez” görüşünü paylaşıyor.
“AĞIR YÜK, MAALESEF MÜDAHALELERİN SONUCUDUR”
Türkiye’nin risk primine işaret eden Serkan Özcan, “Hepsinin temel sebebi de MB’nin; akla, bilime, rasyonaliteye alışılmamış para politikasıdır” deyip nedenini şöyle izah ediyor:
“Ne geçmişte ne de bugünkü dünyada bu formda uygulanan para siyaseti var. Türkiye birinci kez açık bir biçimde özgür piyasa teamüllerine alışılmamış, zorlama ve talimatla bir para siyaseti yönettiği için Türk lirası cinsinde tabelada tek haneli faiz görülecek. Gerçek hayatta bunun nerelerde olduğunu biz biliyoruz. Piyasada yüzde 30 oranında faiz almak bile güç mümkün oluyor. Fakat MB tabelasında faizi yüzde 9 olarak görebileceğiz. Lakin Türkiye’de geçmişinde enflasyonla uğraş siyasetlerinde buna emsal bir olay yaşanmamıştır. Maalesef müdahalelerin sonucudur.”
Prof. Dr. Burak Arzova / Fotoğraf: Independent Türkçe
“GARABETİN İŞARETİ”
Marmara Üniversitesi İşletme Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Burak Arzova ise yaşan tablonun yapısal bir bozukluğu göstergesi olduğunu belirtiyor.
Arzova’ya nazaran TL cinsinden borçlanmanın maliyeti döviz cinsinden borçlanmanın maliyetinden düşük olması bir “garabetin” işareti.
Faiz oranı tek haneye indirilmeden evvel de TL bazında devlet tahvilleri borçlanma faizlerinin, dolar cinsinden devlet iç borçlanma senetlerinden daha düşük olduğunu hatırlatan Arzova, “Onun için şunu tabir edebilirim. Bu ekonomik manada realitesi ve gerçekçiliği olmayan bir durum” yorumunda bulunuyor.
“İçerden faizleri indirdiğiniz vakit dışarıda faizler düşmüyor” ihtarında bulunan Arzova, “Buna karşın hükümetin faizleri indirme siyaseti devam edecek üzere görünüyor. 24 Kasım’daki toplantıda bir puan indirilirse 9,5’a inmiş olacak. Ama tahminen gelecek sene tekrar artırılacak. Sonuç prestijiyle burada çok yeni bir durum yok. Zati beklenen durumla karşı karşıyayız” diye konuşuyor.
“TÜRKİYE YÜKSEK SEYREDEN ENFLASYONU AŞAĞI ÇEKEMİYOR”
Hükümetin milletlerarası piyasaya müdahale etme gücünün bulunmadığını hatırlatan Arzova, Türkiye’nin risk primlerine dikkat çekiyor:
“Bankalara müdahale ediliyor. Faizler aşağı çekiliyor. Lakin, dışarıdaki durumunuz risk primlerine nazaran şekilleniyor. Döviz cinsinden borçlanırken faizler Türkiye’ye yönelik beklentilere nazaran fiyatlanıyor. Çeşitli kurumlardan da Türkiye’ye yönelik ikazlar geliyor. Enflasyon oranının çok yüksek olduğu hasebiyle faizlerin artırılmasına ait ikazlar geliyor. Sonuçta da Türkiye yüksek seyreden enflasyonu aşağı çekemiyor. Dış etkenleri belirleyen faktörler, içerideki faiz indirimini çok fazla dikkate almıyorlar. Risk primlerini dikkate alıyorlar. Türkiye’nin risk pirimi de epey yüksek. Öteki taraftan da milletlerarası kredi derecelendirme kurumları da notlarını düşürdü Türkiye’nin. O nedenle dışarıdan borçlanmak daha maliyetli hale geldi.”
2009’da 200 lirayla 131 dolar alınıyordu
TABLONUN ŞAHİDİ 200 TL
Uzmanların görüşüne nazaran tablo net. Siyaset faizinin bir tesiri kalmadı. Sıfıra da indirilse artık piyasa prestij etmiyor.
Aniden 20 puan yükseltilse de döviz eğrisi aşağı taraflı dönmeyebilir. Türk lirasındaki bedel kaybı durdurulamıyor. Ülke düşük faizle borçlanıyor.
Türk halkının alım gücü ise daima düşüş kaydediyor. Bunu en düzgün biçimde özetleyen ise 200 liralık Türk banknotu.
Liradan 6 sıfırın atıldığı 1 Ocak 2009’da dolar kuru 1,52 liraydı. O vakit 200 TL ile 131 dolar alınıyordu. Artık ise dolar kuru (18 Kasım itibarıyla) 18,62. 200 lira yalnızca 10,74 TL ediyor.
Bir öteki deyişle Merkez Bankası’nın tedavüldeki en büyük banknotu olan bir adet 200 TL ile artık pek çok eser satın alınamıyor.