İstanbul’un tarihi hamamları son periyotta “sahibinden satılık” ilanlarıyla gündemde. Geçen mayıs ayında Mimar Sinan’ın inşa ettiği 440 yıllık Ayakapı Hamamı satışa çıktı. 1582 yılında III. Murad’ın annesi Nurbanu Sultan tarafından Cibali’de yaşayan Yahudiler için Mimar Sinan’a yaptırılan hamam için mülkiyeti 65 yıldır elinde olan Yıldırım ailesi tam 33 milyon TL istedi.
Edirne’deki II. Murad periyodunda 1422’de yapılan Mezit Beyefendi Hamamı 150 milyon, birebir periyotlarda yapılan Tahtakale Hamamı da 16 milyon liradan satışa sunuldu. Hamam satışları İstanbul için yeni değil. Geçen yıllarda tekrar Mimar Sinan imzalı Kapıağası Yakup Ağa Hamamı, Yasal periyodunda Has Odabaşı Behruz Ağa tarafından yaptırılan Horhor Hamamı satışa çıkmıştı.
Milliyet’e konuşan sanat tarihçisi Hayri Fehmi Yılmaz hamam satışları ile ilgili şu açıklamaları yaptı:
“Hamamların satışa çıkması ne tabir ediyor
Bizim üzere çok eski ve esaslı kentlerde doğal bir durum bu. Kültür Varlıkları’nın sahibi bakanlıklardır, devlettir. Fakat elbet ki birtakım kültür varlıkları şahsa ilişkin olabiliyor. Sayıları az buz değildir. Tapulu kilisesi olan çok kişi var mesela. Geçtiğimiz günlerde bir Bizans kulesi satışa çıktı. Marmara ve Haliç surlarının bir kısmı tescillidir lakin kuleler genelde şahıstır. Ayakapı’da bir Bizans kulesi Petshop olarak hizmet vermekte. Oto tamircisi olan yerler de var… Kimi kültür varlıkları vakit içinde satılmış. Bu Türkiye için çok olağan. Arkeolojik miras ise değişik bir husustur; mesela tarlanızda bir höyük olabilir…
Satışların bilhassa hamamlar üzerinden gerçekleşmesi ne manaya geliyor
Osmanlı, vakıf hamamlarını uzun müddetli kiraya veriyordu. Bazen 50,70 ya da 100 yıllığına kiraya verdikleri oluyordu. Böylelikle iki jenerasyon geçiyordu. Sonrasında da bir biçimde takibi yapılamıyor, ya kayıtlar gidiyor ya evraklar kayboluyor. Osmanlı’nın son devrinden itibaren devletin resmi kadastrolar geçirmeye başladığı süreçte hamamların birden fazla şahıs malı hâline geldi. Bugün, hamamların birçok şahıstır. O yüzden 16. ve 17. YY hamamların ve Osmanlı’nın önde gelen isimlerinin sahibi olduğu öteki hamamların satıldığını gördük. Yedikule’de Evhaddin Hamamı satıldı, Ayakapı satışta. Birçok öteki hamam da satılıyor. Yapacak bir şey yok.
Satıldıktan sonraki süreç nasıl işliyor
Bizde hoş örnekleri konuşmak çok güzele gitmiyor açıkçası lakin birkaç hamamda bu satışların çok yararlı olduğunu gördük. Tophane’deki Kılıç Ali Paşa Hamamı, Zeyrek’teki Çinili Hamam, yeniden Cibali yakınlarındaki Küçük Mustafa Paşa Hamamı çok hoş örneklerdir. Çok başarılı onarımlar geçirdiler. Şahıstırlar fakat çok hoş kullanıyorlar.
Atıl hâlde, harap olacağına satışlarla birlikte tekrar hayat buluyorlar diyebilir miyiz? Alışılmış ki aslına riayet etmek koşuluyla…
Evet, güzel değerlendirilince hoş de oluyor. Küçük Mustafa Paşa Hamamı bir stant salonu olarak kullanılıyor mesela. Tophane Kılıç Ali Paşa Hamamı da hamam kültürü konusunda çok özel bir merkeze dönüştü. Zeyrek’teki Çinili Hamam için de büyük çaba verildi. Çok hoş onarım yapıldı. Hem bir hamam araştırmaları merkezi hem de yaşayan hamam olması planlanıyor. Ancak natürel ki bu türlü bir kültür varlığına sahip olmak ona her şeyi yapma hakkını vermiyor. Şahıslar eski eserler kanunlarına tabi olarak süreç yapmak zorunda. Bu sıkı takip edilen bir husus ve mal sahipleri yanlış uygulamanın cezası olacağını biliyor. Ülkemizde kültür varlıklarına karşı şuur artıyor. Bir kültür varlığını satmak için ne kadar eski olduğunu anlatmaya çalışıyorlar. Sahiden para ediyor, hürmet görüyor. Ben bunun büyük bir kazanım ve değişim olduğunu düşünüyorum.
Ayakapı’nın 33 milyon liraya satışta. Orada durum nedir
Ayakapı uzun müddettir terk edilmiş durumdaydı. Hamam terk edildikten sonra uzun müddet imalathane üzere kullanılmış. Hasebiyle içinde ağır bir tahribat var. Özgünü 16. YY’dır. Yapı yerinde olsa da maalesef 16. YY’daki hamamdan geriye bezemesi, döşemesi üzere şeyler kalmadı. Çok hoş bir hamamdır. Havuzlu Hamam da denirmiş buraya. Üzerindeki satılık ilanı duruyor. Umarım yeni sahipleri içindeki niteliksiz ekleri kaldırarak burayı tekrar İstanbul’a kazandırabilir. Onarımları da çok büyük maliyet. Şahıs da olsa her türlü müdahaleye çok dikkat edilmeli. Roma’dan beri devam eden bir geleneğin Osmanlı tarafından çağdaş dünyaya zamanını sağlar hamamlar. Bu tarafıyla değişik yapılardır. Hamam işlevli yapılarımızın sayısını artırmalıyız. İstanbul’da doğup büyümüş ve bir defa bile hamama gitmeyen beşerler var. Tahminen bu geleneğimizi de canlandırmalıyız.”