Türkiye merkezli genetik projesinin sonuçları birbiri ile bağlı 3 makale halinde ‘Science Mecmuası’nda yayımlandı. Makalenin başyazarlarından Antropolog Doç. Dr. Songül Alpaslan-Roodenberg, araştırma sonucundaki en değerli bulgunun Urartularla ilgili olduğunu söyledi. Alpaslan-Roodenberg araştırmada, Türkiye’nin antik genetik profilinin de ortaya konulduğuna dikkati çekti.
Bursa’nın Orhangazi ilçesindeki Ilıpınar Höyüğü’nde, 15 yıl süren arkeolojik hafriyatlarda çıkan buluntuları inceleyen Antropolog Doç. Dr. Songül Alpaslan-Roodenberg’in de içinde olduğu ‘Anadolu Antik DNA’ projesinin sonuçları, dünyanın saygın bilim mecmualarından Science’de 25 ve 26 Ağustos’ta 3 makale halinde yayımlandı. Araştırma sonuçlarına nazaran bugüne kadar arkeologlarca bilinen, lakin genetik açıdan birinci defa kanıtlanan kıymetli bulgu; Doğu Anadolu’da Van merkezli Urartu medeniyetinin, Levant ve Anadolu’dan köken aldığı sonucu oldu.
Harvard Genetik Kısmındaki David Reich Laboratuvarı’nın bilimsel grubunda yer alan, Türkiye ile birtakım Balkan ülkelerindeki çalışmaları antropolojik ve genetik açıdan şahsen yürüten projenin Türkiye kısmında, laboratuvarın lideri David Reich ile birlikte eş lider olarak çalışan Türk bilim insanı Alpaslan-Roodenberg, ‘Türkiye Antik DNA Projesi’nin çok kıymetli ve geniş kapsamlı sonuçlarının Science’de yayımlandığını söyledi.
İki başyazarı bulunan makalenin Alpaslan-Roodenbergle birlikte başka başyazarı Harvard Üniversitesi’nden Bilgisayar Mühendisi Genetikçi Dr. Losif Lazaridis, öbür iki kıymetli muharriri da Viyana Üniversitesi Antropoloji Kısmı Lideri Prof. Ron Pinhasi ve Harvard Laboratuvarı Lideri Prof. David Reich oldu. Dört sorumlu müellif haricinde, 200’ün üzerinde antropolog, müzeci ve genetikçi de makaleye değerli katkılarda bulundu.
1980’lerin sonlarında Hollanda’nın o periyottaki İstanbul Arkeoloji Enstitüsü Müdürü Jacob Roodenberg tarafından Bursa’nın Orhangazi ilçesi sonlarındaki Ilıpınar’da arkeolojik hafriyatlar başlatıldığını hatırlatan Songül Alpaslan-Roodenberg, şu sözleri kullandı:
* “80’li yılların sonlarından 2000lerin başına kadar devam eden hafriyatlarda, bulunduğu yerdeki bir pınardan ismini alan Ilıpınar Höyük ile bölgedeki birkaç Neolitik höyüğün de kazıldığı bu projenin araştırma gayelerinden biri, Roodenberg’in Marmara Bölgesi kültürlerinin, tıpkı devrin Balkan kültürleri ile benzeri oluşu nedeniyle, bu kültürün Balkanlara ve Orta Avrupa’ya bu bölgeden gidip gitmediğinin araştırılmasıydı. 2014’te Harvard Genetik Kısmı merkezli 8 yıllık bir antik DNA araştırması başlatıldı. Husus ile ilgili olarak ise yaklaşık 8 yıl evvel bir araştırma başlatıldı.”
Alpaslan-Roodenberg kendi çalışma alanına giren Türkiye örnekleri ile Bulgaristan, Romanya ve Kuzey Makedonya örneklerinin her ülke mevzuatına uygun olarak ve gerekli müsaadeler dahilinde alındığını, çeşitli kazılardan ve müzelerden gelen küçük kesim örneklerinin de çalışma sonunda alındıkları yere iade edildiğini belirtti.
“SONUÇLAR BİLİM DERGİSİNDE”
Araştırma ile ilgili bilgi veren Songül Alpaslan-Roodenberg, şöyle devam etti:
* “Bu hipotez o zamanki datalara nazaran fakat arkeolojik buluntuların karşılaştırılması ile değerlendirildi. Ve bu kültürlerin yapımcılarının, yani insanların da bu bölgeden Avrupaya göç edip etmediklerinin yanıtı lakin 2010’lu yılların ortalarında Antik DNA araştırmalarının ilerlemesi ile cevaplandırılabildi.
* Artık biliyoruz ki yeni jenerasyon antik DNA dizileme metotları ile eski insan kemiklerinden elde edilen çok az DNAnın çoğaltılara tahlil edilmesiyle eski toplumların göç yollarını izleyebilir, fiziki görünüşlerine dair, saç, göz, deri rengi üzere bilgi edinebilir, onların birbirleriyle irtibatı, aile ve akrabalık ilişkileri gibi pek çok sorunun yanıtını da öğrenebiliriz.
* 2015-2016’da Harvard Antik DNA Laboratuvarından bir küme bilim adamı Marmara Bölgesinde Orhangazi Ilıpınar, Menteşe ve Barcın höyüklerinde yaşayan beşerler ile Orta Avrupa’nın birinci çiftçileri ortasında genetik bağ olduğunu saptadı ve sonuçlar Nature dergisinde yayımlandı.
* Hasebiyle birinci sefer yalnızca kültürün değil, insanın da bu bölgeden Avrupaya gitmiş olduğu ispatlandı. Yani bugün orta Avrupada mesela Almanyada rastgele sokaktan birini çevirip DNAsını tahlil etseniz, 5 şahıstan birinin Anadolunun bu birinci çiftçilerinin genlerini hâlâ taşıyor olduğunu görürsünüz.”
TÜRKİYE’DEN 35 MÜZECİ VE AKADEMİSYEN YER ALDI
Roodenberg’in 1980’li yıllarda başlayıp 2002’ye kadar sürdürdüğü çalışmaların sonucunda ortaya çıkardığı tezin de böylelikle bugün genetik yardımı ile kanıtlanmış olduğunu da tabir eden Alpaslan-Roodenberg, Marmara Bölgesi’ndeki hafriyatlarda ele geçen birinci çiftçilerin kemiklerini inceleyip, tahlil ettiğini tabir ederek şunları söyledi:
* “2008’den beri Harvard ve Viyana Antik DNA laboratuvarları ile iş birliği içinde çalıştık ve şahsen her iki laboratuvarın bilimsel grubunda resmi olarak yer aldım. 2014’ten itibaren Türkiye’nin tüm coğrafik bölgelerindeki kimi kazılardan Kültür Bakanlığının ilgili yönergesi doğrultusunda alınan küçük kemik örnekleri ile Viyana ve Harvard Antik DNA laboratuvarlarında en son metotlarla tahlil edilmesiyle alınan sonuçlar geçtiğimiz günlerde Science Mecmuasının son sayısında yayımlandı.
* Birebir sayıda birbiriyle bağlantılı üç makale halinde yayımlanan Türkiye merkezli bu çalışmadaki iki baş müelliften birisi de benim. Türkiye ve komşu ülkeleri ile Balkanlardan birçok antropolog ve arkeolog olan 200ün üzerinde muharririn iştirakiyle yapılan bu çalışmada sırf Türkiyeden yaklaşık 35 müzeci ve akademisyen de yer aldı.”
TÜRKİYE’NİN ANTİK GENETİK PROFİLİ ORTAYA KONULDU
Songül Alpaslan-Roodenberg kelam konusu çalışmada Anadolu’nun Neolotik devrinden, Osmanlı’ya kadar olan devrinin antik genetik profilinin de ortaya koyulduğunu belirterek, şunları kaydetti:
* “Bu çok kıymetli araştırmanın tahlil sonuçları Anadolu’ya Neolitik devirde iki göç olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıyeten Hint- Avrupa lisan ailesinin köklerini genetik olarak araştıran bu çalışmada bu lisanın kökenlerinin steplerde ve Kafkasyada olabileceğine dair işaretler vermekte.
* Enteresan bir bulgu ise Anadolu’da Tunç Çağı’na kadar olan müddette step kökeni olmamasıdır ki bu da Anadolunun kuzeyden gelebilecek göçlere neden açık olmadığı sorusunu da akla getirmektedir. Bu soruların yanıtını da lakin yeni çalışmalar ve tahliller net olarak verebilecektir.
* Zira Anadolu’da Tunç Çağında Hititler var ve bu beşerler da Hint-Avrupa lisan ailesine giren bir lisan konuşuyordu. Bu nasıl oldu? Bunu yeni çalışmalar belirleyecektir.”
“URARTU KÜLTÜRÜ’NÜN VAN MERKEZLİ OLDUĞU KANITLANDI”
Alpaslan-Roodenberg, tüm bu araştırma sonuçlarının yanı sıra bugüne kadar arkeologlarca da bilinen fakat genetik açıdan birinci sefer kanıtlanan bir bulgunun ise Doğu Anadolu’da Van merkezli Urartu medeniyetinin, Levant ve Anadolu’dan köken aldığı olduğunu lisana getirerek şunları söyledi:
* “Van bölgesi örneklerinin tahlili, Urartuların bölgedeki daha erken devir toplumlarından geldiklerini ve Levanttan köken aldıklarını ispatlarken, Urartunun bugünkü Ermenistan’daki uzantılarından da alınan örnekler ise onların lokal kökenli ve step kökenli olduklarını göstermiştir.
* Bu da birkaç yüzyıl karar sürmüş olan Urartu kültürünün, Van merkezli ve bölgedeki yaygın bir kültür olduğunu göstermektedir. Bu sonuçlar doğrultusunda Urartu yöneticilerinin merkez kökenli olup, yani Urartunun kurucularının Levant ve Van bölgesi kökenli olduğunu, bu kültürün bugünün Ermenistandaki uzantılarının ise oradaki bölge halkından ve steplerden köken aldığına kıymetle işaret eder. Bu sonuçlar Urartu’nun Ermenistan kökenli bir kültür olduğuna dair söylentileri de artık genetik açıdan doğrulamamaktadır.” DHA