Namık Alkan
İZMİR– CHP, ÂLÂ Parti, Saadet Partisi, Demokrat Parti, DEVA Partisi ve Gelecek Partisi önderlerinin katıldığı Altılı Masa toplantılarının sekizincisi DEVA Partisi konut sahipliğinde yapıldı. Siyaset Bilimci Prof. Dr. Tanju Tosun, hem Altılı Masa toplantılarını hem de önümüzdeki cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimlerine az bir vakit kala siyasetteki son gelişmeleri kıymetlendirdi.
‘ARALIK AYINDA YOL HARİTASI NETLEŞMİŞ OLUR’
Altılı Masa 14 Kasım’da 8’inci defa toplandı. Yayınlanan ortak bildiriye nazaran çalışmalar hangi etapta?
Altılı Masa’nın son toplantısından sonra yapılan ortak açıklama dikkate alındığında, çalışmaların devam ettiği, süreçte makul kademelerin kat edildiği anlaşılıyor. Ortak Çalışma Kümesi, Anayasal ve Yasal Islahatlar Komitesi, Seçim Güvenliği Kurulu ve Bağlantı Komitesi çalışmaları sürerken, kümenin 9 ana, 60 alt başlık altında temel siyaset alanlarındaki mesaisinde sona gelinmediği anlaşılıyor. Anayasal ve Yasal Islahatlar Komisyonu’nun Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem mutabakat metni doğrultusunda Anayasa değişiklikleri kodifikasyonunu tamamlamış olması ve 28 Kasım’da bunun açıklanacağının belirtilmesi tamamlanmış bir faaliyet olması manasında değerli. Kanımca aralık ayından itibaren geçiş süreci yol haritası netleşmiş olur. Yeniden, Ortak Çalışma Grubu’nun yürüttüğü çalışmalar ışığında Türkiye’nin başta ekonomik problemleri olmak üzere, politik, toplumsal, kültürel problemlerinin tahliline yönelik masa bileşenlerinin üzerinde mutabakata vardıkları tahlil teklifleri hızla kamuoyuna açıklanıp, bunun akabinde süreç cumhurbaşkanı adayını belirlemeye gerçek ilerler.
İstiklal Caddesi’nde 13 Kasım’da meydana gelen patlama, büyük katliamların yaşandığı 7 Haziran 2015 ile 1 Kasım 2015 seçimleri ortası periyodu akla getirdi. İstiklal Caddesi saldırısını nasıl değerlendiriyorsunuz? Bu tıp aksiyonlar kime hizmet eder?
İstiklal Caddesi’nde gerçekleştirilen terör saldırısı, faili, hareketin gerçekleştirilmesine yardımcı olanlar kadar, aksiyonu gerçekleştirme kararı verenler bakımından da emniyet güçleri tarafından çok uygun araştırılıp, kamuoyunu aydınlatıcı bilgiler verilmesi gereken bir harekettir. Bu tıp terör hareketleri sonucunda yurttaşların zihninde kalacak her soru işareti doğaldır ki yurttaşlar nezdinde güvenlik telaşlarını arttırır. Tasaların artması ise tam da terör örgütlerinin görmek istedikleri bir terör aksiyonu çıktısıdır. Zira terörün hedefi hareketin mümkün olduğu ölçüde kamuoyunda kaygı, telaş, güvensizlik yaratarak, terör örgütlerinin toplumda varlığını hissettirmek, kurumlara olan güvensizliği artırmaktır. Bu manada terör hareketinin görünen değil, görünmeyen yüzü tüm boyutlarıyla ne kadar süratli ve yanlışsız çözülürse, bu çeşit örgütlerin emellerine da ulaşmaları engellenmiş olur.
Nihai olarak inançlı bir ülkede yaşadığını hisseden toplumun kurumlara olan inancı, kurumların meşruiyeti artar, aykırısı durumda ise inanç kaybı meşruiyetin zayıflamasına yol açar. Güvenlik, özgürlük, ekonomik taleplerin, gereksinimlerin karşılanması değişkenleri bakımından düşünüldüğünde, bilhassa güvenlik kaygısının arttığı periyotlarda özgürlük, ekonomik temelli beklentilerin ikinci, üçüncü sıraya düştüğü yapılan bilimsel çalışmalarda tespit edilmektedir. Gerçekten 7 Haziran 2015-1 Kasım 2015 seçimleri ortasındaki devirde yaşanan terör aksiyonları bireylerin öncelikle güvenlik odaklı oy verme davranışına yöneldiğini göstermiştir. Bildiğim kadarıyla, Ersin Kalaycıoğlu ve Ali Çarkoğlu’nun iki seçim öncesi yaptıkları araştırmaların örneklemlerinde tıpkı denek kümesi kullanılarak, parti tercihlerindeki değişimin nedenleri incelenmiştir. Birinci seçime nazaran AK Parti oylarındaki güvenlik telaşının öne çıktığı sonucuna ulaşılmıştı. Bu çerçeveden bakıldığında, bu cins terör aksiyonları bireylerin güçlü olarak algıladıkları başkana misyon onaylarının artmasına, başkanın partisine daha fazla takviye vermesine, bayrak etrafında toplanma tesiriyle hükümetlere inanç duyma eğiliminin yükselmesine neden olmaktadır.
‘İYİ PARTİLİLER KAZANACAK ADAYIN YAVAŞ OLDUĞUNA İNANIYOR’
Adaylık konusunda CHP önderi Kemal Kılıçdaroğlu güya daha temkinli bir lisanla konuşmaya başladı. Buna karşılık İstanbul ve Ankara belediye liderlerinin adaylığı ise Altılı Masa’nın öbür bileşenleri tarafından sıcak tutuluyor. Bilhassa Mansur Yavaş’ın ismi ÂLÂ Parti tarafından öne çıkartılıyor. Gelişmeleri nasıl değerlendiriyorsunuz?
Cumhurbaşkanı adayının Altılı Masa tarafından şimdi belirlenmemesine karşılık, toplumdan yükselen adayın açıklanmasına yönelik talepler doğaldır ki sürecin aday merkezli izlenmesine, tartışılmasına neden oluyor. Siyasal kültürümüzde parti özdeşliğinin başkan temelli olmasının da bunda hissesi var. Ayrıyeten Erdoğan üzere kendi seçmeni için karizmatik olan bir politik aktörün karşısına, muadil karizmaya sahip bir adayın konması şartıyla seçimin kazanılabileceği ait algı da değerli. Toplumdan yükselen aday açıklanmasına yönelik taleplere karşın, Millet İttifakı’nın cumhurbaşkanı adayı olarak ismi geçen aktörlerin hiçbirinin adeta ser verip sır vermeyecek biçimde durum almaları dikkate paha. İsmi geçen aday adaylarının bu tutumu sürecin sağlıklı işlemesi manasında doğrudur. Ancak bu durum kaçınılmaz olarak spekülasyonların artmasına, yeni isimlerin tedavüle sokulmasına (son tez Coca Cola CEO’su Muhtar Kent’in aday gösterilme olasılığı) yer hazırlamakta, kamuoyunda çok denklemli belirsizliklere neden olmaktadır. Öne çıkan isimlerden hangisinin aday gösterileceğini kestirmek güç. Zira sağlam araştırma kuruluşlarının bulgularına nazaran, 3 adaydan rastgele biri cumhurbaşkanlığı seçiminden başarılı çıkma potansiyeline sahip görünüyor. Kılıçdaroğlu’nun telaffuzunda makul aralıklarla öne çıkan “Ben”, bazen “Biz” vurgusu aday olma niyetine ait savlı bir değerlendirmede bulunmayı güçleştirirken, İmamoğlu’nun Karadeniz gezisi sırasında görüştüğü gazeteciler nedeniyle oluşan reaksiyon üzerine geri çekilmesi, bugünlerde ise ulusal siyasete yönelik kapsayıcı, tezli açıklamaları adaylığa soğuk bakmadığı izlenimi veriyor. Mansur Yavaş’ın sessiz kalarak, belediye lideri olarak Ankara’ya hizmet üretme eforları onun da adaylık isteğine dair kıymetlendirme yapmayı zorlaştırıyor. Yavaş’ın isminin ÂLÂ Parti tarafından öne çıkarılması, hatta kimi parti seçkinleri tarafından en fazla takviyeye sahip kişi olarak lisanlandırılması bu partinin gönlünün Yavaş’tan yana olmasından, zira onlara nazaran kazanacak adayın Yavaş olduğuna inanmalarından kaynaklanıyor. Olağan ki son analizde kararı verecek olan Altılı Masa. Karar ise çizmiş oldukları aday profiline uyma ve objektif araştırma bulguları ışığında verilecek.
Kürt açılımı yine konuşulmaya başlandı. Eski HDP Eş Genel Lider Yardımcısı Aysel Tuğluk’un hür bırakılması, Adalet Bakanı Bekir Bozdağ başkanlığındaki AK Parti heyetinin HDP’yi ziyaret etmesi ve son olarak sık rastlanmayan bir biçimde eski HDP Eş Genel Lideri Selahattin Demirtaş’a babasını ziyaret müsaadesi verilmesi üzere gelişmeler bu kanıyı güçlendiriyor. Sizin değerlendirmeniz nedir?
Tüm bu saydıklarınız seçime 7 ay kala oluyor. Ayrıyeten, parlamento gündemine getirilmesi beklenen başörtüsü ve aileyle ilgili bir Anayasa değişikliği var. Kamuoyu araştırmalarına nazaran Cumhur İttifakı’nın sayısal gücü cumhurbaşkanı seçimini kazanmaya, hatta parlamentoda çoğunluğu elde etmeye yetmiyor görünüyor. Parlamentoda ittifakın sandalye sayısı da rastgele bir muhalefet partisi ya da en az 26 vekil takviyesi olmadan değişikliğin referanduma dahi götürülemeyeceğinin işareti. Kanımca bu aritmetik şartlar AK Parti’nin hem seçim hem de Anayasa değişikliği için HDP’nin takviyesini alıp, evvel Anayasa değişikliği, akabinde seçimleri kazanmak istemesiyle bağlı. Ayrıyeten, yapılan araştırmalar AK Parti’nin Kürt, hatta muhafazakâr Kürt seçmenler nezdindeki takviyesinin azaldığına işaret ediyor. Bu şartlar altında öncelikle muhtemel bir Anayasa değişikliğinde parlamentoda referanduma gidilecek bir çoğunluğa ulaşılamaması AK Parti açısından seçime gidilen süreçte önemli bir itibar kaybı olur. Bu riski almamak için, ittifakın Anayasa Mahkemesi tarafından kapatılmasını istediği HDP ile AK Parti’nin görüşmesi, Demirtaş’a verilen müsaadesi büsbütün pragmatik, seçim kazanma odaklı bir tercih olarak düşünüyorum.
‘MHP ÇİZGİSİNDEN UZAKTA BİR PARTİ DEĞİL’
İYİ Parti ile HDP ortasında bir müddettir önderler seviyesinde de rastladığımız karşılıklı açıklamalarla bir polemik sürdürülüyor. Kuşkusuz HDP bu seçimin kilit partilerinden ve alacağı karar Millet ve Cumhur ittifakları açısından hayati değere sahip. YETERLİ Parti ile HDP ortasındaki polemik nereden kaynaklanıyor ve süreç nereye evrilir? İttifakın geleceği açısından bu hususun ehemmiyeti nedir?
Her şeyden evvel unutulmaması gerekir ki YETERLİ Parti, seçmeni, teşkilatı, üst idaresindeki seçkinleri prestijiyle MHP’den kopanların kurduğu ve oluşturduğu bir parti. Siyasi yönelimleri prestijiyle milliyetçi kıymetler referansında MHP çizgisinden uzakta bir parti değil. Kamuoyunda yaygın kanaat bu istikamette. UYGUN Parti’nin en büyük yanılgısı, milliyetçi yönelimlerin dozu manasında başkan, üst idare, teşkilat ve seçmen tabanı temelinde bir homojenliğin olduğunun düşünülmesi ve HDP ile olan bağlantısını bu homojen milliyetçilik aracılığıyla tanımlaması. Bahse ait yapılan bilimsel çalışmalar bilhassa seçmen profili prestijiyle geçmişte merkez sağ, hatta merkez sol partilere oy veren ölçülü milliyetçi, ulusalcı, seküler, liberal bir kitlenin parti tabanında azımsanmayacak yeri olduğuna işaret ediyor. DÜZGÜN Parti HDP’ye hala MHP gözlüğünden baktığı, tabanının bu husustaki eğilimlerini okuyamadığı, tabanı küstürmeme ismine da münasebetleri belirlediği için HDP’ye yaklaşımında klasik katı milliyetçi parti çizgisinin dışına çıkamıyor. Kelamın özü, asıl sorun UYGUN Parti’nin kendisini merkez sağ parti olarak konumlandırmada yetersiz kalmasıdır. YETERLİ Parti’nin HDP’ye bakışının ve ortalarında yaşanan polemiğin, YETERLİ Parti üst idaresinin tabanının sosyolojisini ve eğilimini çok düzgün okumadığı sürece sürmesi olağandır. Sürecin evrilebileceği uç nokta, Millet İttifakı’nın belirleyeceği adayı HDP’nin desteklemek yerine, kendi adayını çıkarması, seçim ikinci tipe kalırsa, seçmenini özgür bırakması olabilir. Bunun sonucu ise polemiğin cumhurbaşkanlığı seçiminin kaybedilmesi sonucunu doğurma riskidir. Millet İttifakı açısından bahsin en değerli yanı da budur.
‘AK PARTİ’NİN ESKİ OY ORANINA ULAŞMASI ZOR’
Cumhur İttifakı’nın toparlandığı ve oylarını artırdığı tarafında değerlendirmeler yapılıyor. Hükümet konut kampanyası üzere bir dizi ekonomik tedbirler alırken, EYT sorunu için de yasa tasarısı hazırlandığı açıklandı. Cumhur İttifakı cephesinde durum nedir?
Son kamuoyu araştırmaları Cumhur İttifakı’nın oylarında bir ölçü artış olduğuna işaret etse de bu artışın ittifakın beklediği oya yükselerek toparlanma biçiminde yorumlanması sıkıntı. Sağlam firmaların araştırmalarında azamî 3-4 puanlık toplam artışa karşılık, hala 2018 seçimleriyle karşılaştırıldığında oy düzeyinin 10-12 puan gerisinde olan bir oran var. Ekonomik kriz şartlarında AK Parti eski oy oranına ulaşmasının sıkıntı olduğunun farkında, bunun için en azından cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçimini kazanacak bir takviyeye ulaşma emeliyle seçime yönelik siyasetlere yönelmiş durumda. Siyaset tercihleri, projeler seçim yaklaştıkça hayata geçirildiği için popülist nitelikte olsa da son analizde ekonomik popülizmin seçim kazanmaya dayanak olduğunu göz arkası etmemek gerekir. Konut kampanyası, EYT problemini çözmeye yönelik yasal düzenleme, çeşitli ekonomik af uygulamalarıyla iktidar bunu yapmaya çalışıyor.
Bu tıp uygulamaların geçmişte iktidar partisine yaradığını gösteren bilimsel çalışmalar mevcut. Örneğin, Abdullah Aydoğan, Melissa Marchall ve Alper Bulut’un Electoral Studies’de 2016’da yayınlanan “Konut Edindirme Oy Getiriyor mu: Türkiye’de AKP’nin Seçim Muvaffakiyetinin Anlatımı” isimli makalelerinde mahallî seçimler örneğinde yapılan incelemeye nazaran (2004, 2009 ve 2014 mahallî seçimleri 900 ilçe belediyesini kapsayan), TOKİ’nin konut yatırımı yapmadığı ilçelerde AK Parti’nin 3 seçimi kazanmama mümkünlüğü %14 iken, 1000 hane başına 100 konut inşa edilmesi durumunda bu mümkünlük %2’ye düşüyor. Öbür yandan, TOKİ yatırımının olmadığı ilçelerde AK Parti’nin 3 seçimi kazanma mümkünlüğü %18 iken, 1000 hane başına 100 TOKİ konutu yapıldığında, bu oran %62’ye yükselmektedir. Tek başına bu bulgular dahi atılan adımların oy olarak geri dönüp, seçim kazandırmada tesir yapabileceğinin işareti. AK Parti’nin benimsediği enflasyonu düşürememe kıymetine büyüme stratejisi ve bunun süreksiz refah olarak dağıtımının tesiri seçimde muhtemelen bir ölçü bu parti lehine gözlenecek. Ali Akarca’nın ekonometrik tahlillerine nazaran, iktisadi bağlamda seçmenler yalnızca seçimden bir yıl önceye bakmakta, yıl içinde kişi başına düşen gerçek GSYH’da meydana gelen her yüzde birlik büyüme iktidar partisine 1.05 puan ek oy getirmektedir. Enflasyonda ise her yüzde birlik artış 0,13 puan oy götürmektedir. Ama, yüksek enflasyon ile oy kaybını telafi etmek tekrar de zordur. Enflasyon yüksek, büyüme de düşükse oy artışı sağlamak kolay değil görüşünde Akarca. Bu manada AK Parti enflasyonu makul bir seviyenin altına çekemezse, büyümeye güveniyor. Bunun için dış kaynağa muhtaç. Finansal globalleşme kaynak bulmayı kolaylaştırırsa da çok yüksek faiz oranlarıyla sağlanan mali dış kaynakların seçim devirlerinde popülist iktisat için kullanılmasının maliyetinin seçim sonrasında ağır olduğunu unutmamak gerekir. Türkiye maalesef bugün bunu deneyimliyor.
Seçim sonrası Türkiye için nasıl bir süreç öngörülebilir?
2023 seçimleri Cumhuriyetin ilanının 100. yılına denk geliyor. Yalnızca sonuçları manasında değil, tarihi prestijiyle da sembolik bir değere sahip. Bu nedenle, kimi yorumcunun haziran seçimlerini “kader seçimleri” olarak tanımlaması hakikat. Seçmenin sandıkta yapacağı tercih Cumhuriyetin ikinci yüzyılında nasıl bir ülkede yaşamak istediğine ait kararı olacak. AK Parti iktidarının bilhassa 2015 sonrası uygulamaları, Cumhur İttifakı’nın iktisat, siyaset ve topluma bakışı data alındığında, seçimleri kazanmaları durumunda iktisadi, politik, kültürel manada değişim beklemek güç. Zira, siyasi yönelimleri, ideolojik referansları, beslendikleri pahalar buna uygun değil. Üstelik, seçim kazanmanın tesis edeceği yeni bir özgüvenle Türkiye’nin demokratikleşme, insan hakları, iktisadi kaynakların paylaşımı manasında, bir ortada yaşama, eşit yurttaşlık temelinde daha da geriye gitme riski mevcut. Millet İttifakı’nın bir seçim ittifakına dönüşüp, yasama çoğunluğunu ve cumhurbaşkanlığı seçimini kazanmaları durumunda, bugüne dek telaffuzları, tesis ettikleri birlik manzarası, önerdikleri sistem değişikliği data alındığında, Türkiye’nin çağdaş dünyanın tekrar bir modülü olan, demokratik gerilemenin sona erdiği, yoksulluğun bir ölçü gerilemiş olduğu, hakça paylaşımın imkanlar ölçüsünde sağlanacağı, hukuk devleti yolunda uzaklık kat edeceği, devletin taraflara adil ve eşit davranacağı bir ülke haline gelmesi daha mümkün.