Cumhuriyet devri anıtları, birinci kere figüratif bir anlatımla Atatürk’ü ve kurulan yeni sistemi topluma tanıtan heykellerdir. Bu periyoda ilişkin anıtların yerleşim planlamasında önlerinde merasim yapılacağı göz önünde tutularak etraf düzenlemesi yapılmıştır. Sunay Akın tarafından aktarılan bilgiye nazaran; bu sebeple Cumhuriyetin yeni şov alanı olarak seçilen Taksim Meydanı’na anıt yapılması için dünya çapında bir müsabaka düzenlenir. Yarışmayı İtalyan Pietro Canonica kazanır. Bunun üzerine 1925 yılında devrin İstanbul milletvekili Hakkı Şinasi Paşa’nın başkanlığında oluşturulan komite, Pietro Canonica ile irtibat kurmuş ve anıt sipariş etmiştir. Tartısı 84 tonu bulan anıt, 2,5 yıl sonra tamamlanınca Roma’dan İstanbul’a gemi ile getirilmiştir.
Anıtın üretiminde taş ve bronz kullanılmıştır. Mali kaynak için ise halktan bağış toplanmıştır. En yüksek bağışı ise Osmanlı bankacı Berç Keresteciyan yapmıştır.
Anıtın 8 Ağustos 1928 tarihindeki açılışından bir fotoğraf
Dairesel bir meydanın ortasında yükselen ve bir meydan çeşmesi üzere tasarlanan anıtın iki yüzündeki bronz figürler, klâsik mimariden esinlenerek oluşturulmuş kemerli taş bir esas içerisinde yer alırlar. 11 metre yüksekliğindeki anıtın esasında pembe Trentino ve yeşil Suza bölgesi mermerleri kullanılmıştır.
Anıtın dar yüzleri altında birer ayna taşı ve önlerinde mermer yalaklar bulunmaktadır. Heykeltıraş bu yalaklara akacak su ile meydan çeşmelerini anımsatan bir proje oluşturmuş, lakin daha sonra ise su ögesi kullanılmıştır. Anıt 8 Ağustos 1928 tarihinde açılmıştır.
Anıtın bir yüzü Türk Kurtuluş Savaşı’nı, başka yüzü ise Cumhuriyet Türkiye’sini temsil etmektedir. 1928’de Talimhane Caddesi ve aksı üzerine yerleştirilen anıtın kuzey yüzünde Mustafa Kemal, askerlerinin önünde görülmektedir. Öteki yüzünde ise sivil giysileri ile Mustafa Kemal Atatürk yanında İsmet İnönü ve Fevzi Çakmak, askerler ve halkla birlikte betimlenerek genç Türkiye’nin kuruluşu canlandırılmaktadır. Ayrıyeten bu yüzde Atatürk’ün arkasında bulunan Sovyet general Mihail Frunze ve Kliment Voroşilov’un heykelleri de Kurtuluş Savaşı sırasında Türkiye’ye yapılan Sovyet yardımına duyulan minnettarlığı simgeler.
Anıtın yan yüzlerinde birer asker heykeli, üstlerindeki madalyonlarda ise iki bayan portresi yer almaktadır.
Anıtın 8 Ağustos 1928 tarihindeki açılışından bir fotoğraf
KADININ GÜCÜ
Aynı vakitte şimdiki ismiyle Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi’nde de bir müsabaka düzenlenir ve birinci olan kişi, tüm masrafları devlet tarafından kalanmak üzere İtalya’ya Canonica’nın atölyesine anıtın üretiminde çalışmak üzere gönderilir. Bu müsabakayı kazanan Sabiha Ziya, 21 yaşında bekar bir bayan olmasından ötürü birtakım çevreler tarafından yurt dışına gitmesi istenmese de, devrin Ulusal Eğitim bakanı Mustafa Necati’nin de dayanağıyla İtalya’ya gönderilir. Sunay Akın, anıtın yan yüzlerinde olan bayan portrelerinin, müsabakayı kazanan maket üzerinde olmadığını, Sabiha hanımın Roma’ya gitmesinden sonra Canonica tarafından bu figürlerin eklendiğini söylemektedir.
Pietro Canonica, Taksim Meydanı’nın isminin İstanbul’a suların bu meydandan taksim yapılması nedeniyle verildiğini öğrenerek anıtı bir havuz formunda tasarlamıştır. Anıtın maketine nazaran; anıtın iki yanındaki yalaklara akan sular, anıt etrafındaki havuzda toplanacaktır. Fakat anıt havuz özelliğine sahip olamaz, zira Canonica ile yapılan muahedeye nazaran heykeltıraşa 6 taksit formunda yapılacak ödemenin son taksiti parasızlık yüzünden verilemez. Bu nedenle Cumhuriyet anıtı tamamlanmamış formda havuzsuz olarak kalır.
