İran, 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin gözaltındayken mevti üzerine başlayan protestoların akabinde ‘ahlak polisi’ olarak bilinen İrşad Devriyeliği kurumu lağvediliyor. “Başörtüsü kurallarına uymadığı gerekçesiyle” 13 Eylül’de başşehir Tahran’da tutuklanan Kürt asıllı Amini, tıpkı gün polis nezaretinde rahatsızlanarak hastaneye kaldırılmış ve 16 Eylül’de hayatını yitirmişti. Amini’nin polis şiddeti yüzünden öldüğü savıyla Kürdistan eyaleti başta olmak üzere pek çok kentte iki aydan uzun müddettir rejim tersi protestolar düzenleniyordu.
Mahsa Amini
EN AZ 300 KİŞİ ÖLDÜ
Katılımcıların türbanlarını yaktığı, hükümet zıddı sloganlar attığı şovlarda, Norveç merkezli İran İnsan Hakları Kurumu’na (IHR) nazaran polis müdahalesi sonucu 448 kişi öldü. Tahran ise 300’den fazla kişinin öldüğünü kabul etti. İran medyası ayrıyeten protestolar sırasında 60’tan fazla güvenlik görevlisinin öldüğünü aktardı. Protestolara katıldığı için ülkenin önde gelen aktörleri ve futbolcuları dahil binlerce kişi tutuklandı.
REİSİ’DEN ‘ESNEKLİK’ AÇIKLAMASI
AFP’nin haberine nazaran, kurumun varlığına son verilmesi kararı üzerine yaptığı birinci değerlendirmede İran Genel Başsavcısı Muhammed Cafer Muntazeri, “Ahlak polisinin yargıyla hiçbir ilgisi yok” dedi. Haber, Muntazeri’nin “Hem parlamento hem de yargı erki mevzu üzerinde çalışıyor” formundaki açıklamasından bir gün sonra geldi. Öte yandan gelişme, öteki hükümet kaynaklarınca şimdi teyit edilmedi. İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi evvelki gün televizyonda yaptığı açıklamada, İran’ın cumhuriyetçi ve İslami temellerinin değiştirilemez olduğunu, lakin anayasanın daha esnek olması için uygulanabilecek prosedürler olduğunu söylemişti.
Muhammed Cafer Muntazeri
MÜDAHALE ARTMIŞTI
İran’da daha ölçülü Hasan Manevî cumhurbaşkanlığında bayanların kot pantolon ve gevşek, renkli başörtüleri giymeleri olağandı. Lakin bu yılın temmuz ayında çok muhafazakâr halefi Reisi, “tüm devlet kurumlarının başörtüsü yasasını uygulamak için seferber edilmesi” davetinde bulundu. O periyot Reisi, “İran düşmanlarını toplumun kültürel ve dini bedellerini maksat almakla” suçlamıştı.
İranlılar “ahlak polisinin kaldırılacağı” istikametindeki habere temkinli yaklaştı. Toplumsal medyadan yaptıkları paylaşımlarda tıpkı vazifesi üstlenecek yeni bir ünitenin kurulmasından telaş ettiklerini lisana getirdiler.
AHMEDİNEJAD KURMUŞTU
İran’da 1979 İslam Devrimi’nden bu yana, hem erkekler hem de bayanlar için katı kıyafet kurallarına dair bir cins resmi kontrol var. Ülkede başörtüsü 1979’daki İslam Devrimi’nden dört yıl sonra, 1983’te zarurî oldu. Fakat resmi ismi “İrşad Devriyesi” olan ahlak polisi, çok daha geç bir periyotta, eski İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad periyodunda kuruldu. Birlikler 2006 yılında sokaklarda devriye gezmeye başladı.
SUUDİ ARABİSTAN 2016’DA KALDIRDI
İrşad sözü “doğru yolu göstermek” manasına geliyor. Cumhurbaşkanına bağlı kurumun temel vazifesi “başörtüsü kültürünü yaymak” olarak açıklanıyor. Erkek polisler genelde yeşil üniforma, bayanlar ise siyah çarşaf giyiyordu. İran’ın bölgesel rakibi Suudi Arabistan, emsal bir uygulamaya 2016 yılında son vermişti.
