SERVET YILDIRIM- Besin fiyatları son aylarda bir nebze istikrara kavuştu fakat mevcut fiyat seviyeleri ‘normal’ diye hatırladığımız düzeylere nazaran hala çok yüksek seyrediyor. Problem yalnızca fiyatların yüksekliği de değil. Tedarik tarafında da önemli problemler var. Ukrayna savaşı sonrası başta buğday olmak üzere hububat üretim ve arzında yaşanan kesintilerin yarattığı meşakkat had safhada. Birçok ülkenin besin ihracatını kısıtlama kararı alması da besin problemini daha da derinleştirdi.
Derinleşen global besin krizinden en fazla etkilenen ise her vakit olduğu üzere düşük gelir kümeleri zira bu kesitin toplam harcama sepeti içinde besinin hissesi çok yüksek. Münasebetiyle besin enflasyonunu en fazla hisseden kesim düşük gelirliler. Global olarak krizi ve açlığı en ağır hissedenler ise düşük gelir kümesinde bulunan ülkeler.
Gıda krizinin derinleştiği bir ortamda kimi şirketlerin toplumsal sorumluluk teşebbüsleri dikkat çekiyor.
Bunlardan birisi de 10x20x30 programı. Bu program kapsamından dünyanın en büyük 10 besin perakendecisi ve sağlayıcısı, öncelikli 20 tedarikçisine, 2030 yılına kadar besin kaybı ve israf oranlarını yarıya indirmeleri konusunda davette bulundu. Teşebbüs kapsamında bir çok şirket besin tüketimini günlük olarak ölçmeye başladı ve oluşan kaybı önlemek için harekete geçti.
SKA 12.3: İsraf ve kaybı yarıya indirin
Dünya Kaynakları Enstitüsü’nün (WRI) başlattığı bu programı çok önemsiyorum ve destekliyorum. Zira global besin kaybı üzerinde ölçü tesiri tek başına çok yüksek olmasa da kıymetli bir global gayeye takviye verilmesi o gayenin gerçekleştirilmesi açısından değerlidir. Özel kesim iştiraki olmadan global maksatlara ulaşılması mümkün olamaz.
Sözünü ettiğim maksat Birleşmiş Milletler’in 17 Sürdürülebilir Kalkınma Maksatlarından 12’ncisidir. Bu emel, “sürdürülebilir üretim ve tüketim kalıplarını sağlamayı” öngörüyor. Bu gayenin alt unsurlarından 3’üncüsü ise 2030 yılına kadar kişi başına düşen global besin israfını perakende satış ve tüketici düzeyinde yarıya düşürmeyi ve hasat sonrası kayıplar da dahil olmak üzere, üretim ve tedarik zincirinde besin kayıplarını azaltmayı amaçlar. Besin kaybı ve israfıyla çaba programı 10x20x30’a katılan şirketlerden Coca – Cola İçecek’in (CCI) mevzuyla ilgili duyurusunda dediği üzere programa katılanlar, yarının besinini kurtarmak için ‘tabağın boş tarafını görme sözü’ veriyor.
Üretilip tüketilmeyen kayıptır, israftır
Sorunun tarifi çok kolay. İnsan tüketimine yönelik hazırlanan lakin rastgele bir sebeple insanların tüketmediği besin kayıptır, israftır. Bu kayıp tarlada hasat sırasında başlar, yükleme, depolama, taşıma, endüstriyel yahut evsel sürece ve ambalajlama sırasında devam eder.
Kayıp ve israf süreci yalnızca bununla sonlu değildir. Toptan ve perakende marketler de dahil olmak üzere, marketlere dağıtım sırasında ve tüketicinin meskeninde yahut restoranlarda ve işyerlerinde de kayıp ve israf yaşanır.
Kısacası tedarik zincirinin her basamağında gerçekleşen bu kayıp nedeniyle insan tüketimine yönelik hazırlanan besinlerin kıymetli bir kısmı tarladan sofraya gelene kadar kayboluyor yahut israf ediliyor. İddialara nazaran global besin tedarikinin yüzde 32’si kayboluyor, israf oluyor.
10x20x30 vizyonu ile ise tedarik zincirinin ‘üst segmenti’nde daha fazla uğraş sarf edilmesi ve global besin kaybını ve israfını 2030’a kadar yüzde 50 azaltma amacına özel bölüm katkısının önemli oranda arttırılması hedefleniyor.
Bunun için biraya gelen dünyanın en büyük besin perakendeci ve sağlayıcısı şirketler öncelikli 20 tedarikçisine birebir yaklaşımı benimsetti.
Program çerçevesinde iştirakçi şirketler besin kaybını ve israfı azaltmak için harekete geçiyorlar. İşçi eğitimi verecekler. Yeni teknolojiler geliştirecek, uygulamalarını değiştirecekler. Süreçlerini tekrar tasarlayacaklar ve birtakım öbür inovasyonlara başvuracaklar. Hedef 2030’a kadar perakende ve tüketici seviyelerinde kişi başına düşen global besin atığının yarıya indirilmesi ve hasat sonrası kayıplar dahil üretimdeki ve tedarik zincirlerindeki besin kayıplarının azaltılması.
Kaybın faturası yüksek
Her yıl dünyada üretilen besinlerin yaklaşık üçte biri kayıp yahut israf ediliyor. Bu israfın global iktisada maliyeti yaklaşık bir trilyon dolar. Global sera gazı emisyonuna tesiri ise yüzde sekiz civarında ölçülüyor. Besin kaybı global bir sorun fakat bu meseleye ülkelerin katkısı farklı.
Çalışmalara nazaran üretimde besin kaybı gelişmekte olan ülkelerde daha fazlaymış. Zira üretim sürecinde teknoloji kullanımı üzere birtakım faktörler açısından bu bölgeler dezavantajlı. Tüketimde besin israfı ise gelişmiş ülkelerde daha fazla.
Bu kaybın ve israfın azaltılması ile milyonlarca aç insan besine kavuşurken, besin güvenliği arttırılmış ve ekonomik manada maliyetler azaltılırken, verimlilik yükseltilmiş olacak. Ayrıyeten iklim değişikliğinin yavaşlatılması ve doğal kaynakların korunması istikametinde çok kritik bir atılım yapılmış olacak. Yalnızca devletlerin değil tüm şirketlerin de ‘sıfır açlık’ ve ‘sıfır atık’ gayelerine bağlı kalmaları ve takviye vermeleri gerekiyor.