Son aylarda en büyük tartışma bahislerinin başında market raflarındaki eserlerin fiyatlarında yaşanan değişimler ve bu değişimin nedenleri yer alıyor. Son olarak Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, “Başta Ticaret Bakanlığımız olmak üzere denetimleri sıkılaştıracağız. Bütün problem bu fiyat farklılıklarını gidermenin yollarını arayacağız. Birçok ünitelerde iktisatta farklılıklar var. Zincir marketlerle ilgili denetimleri sıkılaştıracağız, fiyat farklılıklarını gidermenin yollarını bulacağız, takibini yapacağız” açıklaması mevzuyu tekrar gündeme taşıdı.
Gıda Perakendecileri Derneği Lideri Galip Aykaç, geçtiğimiz gün yaptığı açıklamada, “Organize perakendede kâr edenlerin en yükseğinin ettiği kâr yüzde 4’tür. Onu tamamını da verseniz enflasyon aşağı gelmez. Bunu bile bile 1’e alıp 3’e satıyorlar, 4’e satıyorlar diyecek kadar alçalan gazetecilere, oda liderlerine diyorum ki, bu algı operasyonunuzun vatandaşta karşılığı yoktur” sözünü kullanarak; domatesin tarladan 0 liraya alınsa bile markete gelene kadar fiyatının 7.5 liraya ulaştığını söylemişti.
TARAFLAR NE DİYOR?
Peki olayın tarafları ve uzmanlar ne diyor? Organize perakendeciler fiyatları kendilerinin belirlemediğini, ziraî girdilerin yüzde 138 arttığını ve yüksek maliyetler içinde en düşük kâr marjı ile çalıştıklarını söylüyor. Eserin tarla fiyatının yüksek olduğunu belirtip yüksek akaryakıt, kira ve işçi masraflarını işaret ediyor. Vatandaş ise rafta gördüğü etiketteki yüksek ve fiyattan ve bu fiyatın daima yükselmesinden bıkmış durumda. Uzmanların bir kısmı da bu artışların muhakkak kısmının girdi maliyetlerinden ötürü hakikat olduğunu fakat arka niyetli bireylerin muhakkak eserlerde ‘vatandaş nasıl olsa satın almak zorunda’ diyerek haksız artırımlar yaptığını bunun da piyasayı bozduğunu tabir ediyor. Esnaflar ise bilhassa büyük marketlerin belli bir girdi ile aldığı eseri, girdi masrafları değişmeden 2-3 kere artırımlı fiyatla sattığını söylüyor.
FİYATLARA KİMSE YETİŞEMİYOR
Vatandaşlar raflardaki bir günün başkasını tutmadığını bu kadar süratli ve yüksek fiyat değişimlerini anlamakta zorlandığını tabir ediyor. Fiyatların geçmiş periyottaki değişimlerini bir grafik halinde kullanıcılara sunan Akakce.com ve Cimri.com’un datalarına nazaran 1 Ocak günü 25,90 lira olan 1 kg kuru fasulye, mayıs ayında 35 liraya eylülde 48 liraya, ekimde 52 liraya, kasımda 60 liraya çıkıyor. Tekrar 1 ocak günü 37.5 liraya satılan 500 gr kaşar peyniri, mayısta 70 liraya, eylülde 106 liraya, kasımda ise 111 liraya çıkıyor. Ocak ayında 70 liraya satılan 32’li tuvalet kağıdı ise şubatta 100 liraya, mayısta 120 liraya, eylülde 150 liraya, ekimde 180 liraya, kasımda 199 liraya, aralıkta ise 209 liraya çıkıyor. Ocak ayında 19 liraya satılan bir diş macunu, martta 40 liraya, eylülde 65 liraya, kasım sonunda ise 90 liraya çıkıyor.
‘ÜRETİCİ GİRDİLERİ REKOR KIRDI’
TOBB ETÜ Öğretim Üyesi Doç. Dr. Atılım Murat:
Tüm pahalılığa karşın vatandaşların tüketimi çok güçlü seyrediyor. Enflasyonda düşüş olmadığı için muhtaçlıklar daima öne çekiliyor. Bu besinde da giyside de bu türlü. Daha değerli olacak kanısı bu talebi güçlendiriyor. Fiyat artışlarında üretici girdilerinin çok değerli bir rolü var. Bunu görmezden gelemeyiz. Üretici girdileri kimi kalemlerde rekor kırıyor, bu da fiyatları ister istemez üst çekiyor. Üstünde durmamız gereken bir fiyat karmaşası var. Sorun da burada zati. Birtakım eserlerin fiyatı haklı olarak kimilerinin haksız olarak arttırılıyor. Bir kaos var. Bunu alışveriş yapan herkes gözlemleyebilir. Etikete ne koyarsam satıyor kanısı ile arka niyetli hareket edenler piyasayı etkiliyor. Kimi eserlerde daima artırım olamaz. Lakin bunun tespiti de çok sıkıntı.
‘BU KADAR SIK ARTIRIM OLMAZ’
TESK Genel Lideri Bendevi Palandöken:
“Her alanda maliyetler artıyor. Lakin bir esere her gün ya da sıklıkla artırım yapılmaz. Birtakım eserlerin üretim süreçleri bu artırımlara müsait. Fakat büyük marketler belli bir girdi ile aldıkları eserlere daha yenisi gelmeden 3-4 kez artırım yapıyor. Tarladan rafa kadar tüm sistemi denetim altında tutuyor. Bir bakkal, bir kasap da birebir girdi maliyetleri ile işletiyor dükkanını. Fakat bu kadar sıklıkla artırım yapmıyor.”
‘FİYATLAR DENGELENECEK’
Reis Besin İdare Şurası Lideri Mehmet Reis:
“Üreticinin girdi maliyetleri ne kadar aşağıya inerse fiyat artışını da önlemiş olursunuz. Fiyat artışlarına yönelik raflar denetim ediliyor lakin asıl nedenler üzerinde durmamız gerek. TMO değerli adımlar atıyor, meslek hayatımda birinci kez bu sene alım fiyatları üst taraflı açıklandı. Üreticinin kâr etmesi, tüketicinin de uygun fiyata eser alması için gayret ediyoruz. Fiyat artışları bir istikrara gelecek; pirinçte, fasulyede, dengesizlik yaşıyoruz. Birtakım marketlerde farklı fiyatlar olabiliyor ancak bu da farklı periyotlarda yapılan alımla alakalı. Geçtiğimiz haftalarda Bakan Vahit Kirişci ile görüşmemizde kendisi, ‘gelecek 6 yılın üretim planını yapacağız; ekilmeyecek arazi kalmayacak’ dedi, buna çok keyifli oldum.”
HANGİ GİRDİLER ETKİLEDİ?
KÜRESEL iktisatta yaşanan gelişmelerin Türkiye’ye tesiri yüksek kur nedeniyle daha hissedilir oldu. Hammadde ve güç fiyatlarındaki yükseliş üreticinin girdi maliyetlerini, tüketicilerin de uygun fiyatlı eserlere erişimini zorlaştırdı. Son açıklanan bilgilere nazaran, enflasyon yıllık yüzde 85.51’i gördü. ÜFE ise yıllık yüzde 157.69 artış kaydetti. Ziraî girdi enflasyonu yüzde 138’i aşarken; tarım eserleri ÜFE de yüzde 163.32 arttı. Hükümet yüzde 50.5’lik artırımın üzerine yüzde 30’luk bir orta artırım daha yapmış ve minimum fiyatı 5 bin 500 TL olarak belirlemişti. Sene başında 70 düzeylerinde olan brent petrolün varil fiyatı savaşın akabinde 110 dolarları görürken, uzun müddettir 90 dolar düzeylerinde seyrediyor. Türkiye’de ise mazot fiyatları son bir yılda yüzde 130’a yakın arttı ve son olarak 22 lira düzeyine geldi.
‘GÖRÜLMEMİŞ BİR SÜREÇTEYİZ’
PERDER İdare Heyeti Üyesi İhsan Biçen:
Bir hatalı bulmaya çalışmadan evvel gerçek ve doğrunun peşinden gitmeliyiz. Hepimiz ülkemiz için âlâ şeyler istiyoruz. Şu anda ülkemizde kişi başına düşen market sayısı Avrupa’nın üstünde. Bu da rekabeti artırıyor, toplum için bu durum aslında uygun. Herkeste ‘daha ucuza vermezsem müşterimi kaybederim’ korkusu var. Marketlerle ilgili algının buraya gelmesi olağan. En cahilimiz bile fırsatçılık yapmaz, müşteriniz varsa varsınız, yoksa yoksunuz. En küçüğünden en büyüğüne kadar daha ucuza satmayı düşünüyor tüm marketler. Tüketiciler de haklı, o denli bir periyottan geçiyoruz ki yeni kuşağın hayatında görmediği süreçteyiz. Tüketicimiz çok haklı eleştirmekte lakin sorunlarn kökten çözülmesi gerekiyor. Gübre, lojistik, değerliyse hepimiz bunun tahliline odaklanmalıyız. ‘Suç sende’ demek sorunun tahlili değil.”
‘İSTESEK DE ARTTIRAMAYIZ’
Gıda Perakendecileri Der. YKÜ Erdal Tüfekçi:
“Market rafındaki eserlerin üretim maliyetlerinde, emtiada, güçte, lojistikte fiyat artışları var. Elektrik masrafları, artık kiraların üzerine çıktı. Fiyat artışlarında biz en son halkayız, satın alıyoruz, fiyat belirleyen tarafta değiliz. Ayrıyeten perakendeciler de kendi ortasında rekabet içinde, bu da enflasyonun artmasını engelliyor. Günlük kategorideki zerzevat, meyve, et ve süt eserlerinde, mantı, yufka üzere eserlerde fiyatlar günlük belirleniyor. Üretici kendi maliyetlerine nazaran fiyatı belirliyor ya da yumurta borsarsı ne diyorsa biz ona nazaran fiyat koyuyoruz. Her bölümde artırım aralığını sıklaştıran fırsatçılar çıkabilir. Organize perakende dışında birileri eser alıp stokluyor olabilir ancak bunu yapabilmek için ekstra depolama ve operasyon maliyeti gerekli. Tek bir fırsat için bu türlü bir maliyet artışına girmek mümkün değil.”