Futbol deyince dünyanın pek çok ülkesinde olduğu üzere Türkiye’de de akan sular duruyor. Lakin Türkiye’de Muhteşem Lig’deki futbol ortamı oynanan oyundan çok hakemlerle gündeme geliyor.
Her karşılaşma sonrası kulüp yöneticilerinden başlayan şikayet dalgası, spor programları ve toplumsal medya ile tepeye ulaşıyor; tartışmaların ve tenkitlerin şiddeti gün geçtikçe daha da artıyor.
YABANCI HAKEM YÜKSEK SESLE LİSANA GETİRİLMEYE BAŞLADI
Bu tartışmalar genelde kendini tekrar eden şikayetler halindeyken ‘yabancı hakem’ konusu da farklı bir gündem yaratmaya başladı. Türkiye Futbol Federasyonu Lideri Mehmet Büyükekşi de yaptığı konuşmasında yurt dışından VAR hakemi getirmeyi planladıklarını açıkladı.
“12 tane var hakemimiz bulunuyor. VAR hakeminde sayı olarak ıstırabımız var. Şu anda birtakım ülkelerle yazışıyoruz. Amacımız VAR hakemi sayısını 15 ile 20 ortasına çıkarabilmek. Kimi projelerimiz var. Bunları hayata geçirebilmek için dışarıdan birtakım eklemeler yapmayı düşünüyoruz. Bulabilirsek yurt dışından VAR hakemi getirmeyi de planlıyoruz. Lakin bulamazsak tekrar Türkiye’den ek yapacağımız VAR hakemlerimizi kıymetlendiririz.”
Peki, yabancı hakem ülkemizdeki hakem tartışmalarına ilaç olur mu? Hazır ligimiz Dünya Kupası ortası vermiş ve hakem tartışmaları nispeten sakinleşmişken mevzuyu spor muharrirleri ve teknik yöneticilerle masaya yatırdık.
Futbolda yeni bir devranı başlatan VAR sistemi, birinci olarak 2016 yılında Fransa ile İtalya ortasında oynanan hazırlık müsabakasında kullanıldı. Türkiye ise 2018’de VAR ile tanıştı. Öncelikle 1. Lig maçlarında deneme hedefli kullanılan ve hoş sonuçlara ulaşılan VAR sistemi, 2018-2019 döneminin başlamasıyla Üstün Lig’e “merhaba” dedi.
‘’ÇÖZÜMÜ DEĞİŞİM SANANLARIN OYUNCAĞI HAKEMLER’
1) Türk futbolunda hakemler uzun yıllardır tartışılıyor. Merkez Hakem Kurulu’nda (MHK) neredeyse her yıl değişimler oluyor. Lakin bir türlü kamuoyunda itimat ortamı oluşmuyor. Bu noktada da akla birinci olarak şu sorular geliyor; Türk hakemleri dünyadaki meslektaşlarına nazaran daha mı çok kusur yapıyor, bizim hakemlerimiz çok mu makûs? Yoksa güzel hakemlik yapılacak ortam mı sağlayamıyoruz?
Bu sorularıma Eski Hakem ve Spor Muharriri Murat Fevzi Tanırlı, “Bir futbol kültürüne sahip değilseniz, organizasyonel olarak güzel bir kurgunuz yoksa hakem tartışmaktan öteye gidemezsiniz. Ayrıyeten Avrupa’daki üzere bu tartışmaları engelleyecek ve ağır cezalar getirebilecek bir otoriteniz de yoksa kangren yaşama devam edersiniz” yanıtını verdi. Tanırlı kelamlarını şu formda ayrıntılandırdı:
— TFF’lerin MHK’ları, MHK’ların da hakemleri yok etmesi üzerine şurası bir futbol ömür döngüsü mevcut. Kulüpler bağırır, evvel MHK’dan göstermelik bir baş koparılır. Yetmez, birkaç hakemin başı koparılır. Bu da yetmediği an MHK yok edilir. Hangi ülkede son 20 yılda 20’ye yakın MHK değişti? Tahlili değişim sanan zihniyetlerin oyuncağı durumunda hakemler.
— Türk hakemleri, dünyadaki meslektaşlarından asla geride değil. Neden Avrupa’da çok başarılı maç yönetiyorlar? Zira Avrupa’da futbola, rakibe ve hakeme hürmet var. Şayet hürmet göstermezseniz çok ağır cezalar var. Peki, bizde ne var? Kazanmak için her yol mübahtır zihniyeti. Bu koşulların hepsi birleştiğinde de sağlıklı idareler beklemek güç.
‘ŞU AN HAKEMLİKTE DENEYİMLİ İSİM KALMADI’
Madalyonun bir diğer yüzünün ise hakem kalitesi olduğuna dikkat çeken Tanırlı, “Cüneyt Çakır, Fırat Aydınus ve Halis Özkahya üzere deneyimli isimlerin ayrılmasından sonra hakemlikte deneyimli isim pek kalmadı. Genç nesil ise Harika Lig düzeyinin ve sorumluluklarının farkında değil. Daha ihtimamlı ve çalışkan olmaları kaide. Muhteşem Lig’e çıkabilmek için evvelce çok şiddetli etaplardan geçiliyordu. Şu an çok kısa müddette çıkabilir hale gelindi” tabirlerini kullandı.
‘VAR TARTIŞMASI AVRUPA’DA SİSTEM ÜZERİNDEN, BİZDE İSİM ÜZERİNDEN’
2) VAR’ın futboldaki adalet arayışına olumlu katkı yaptığına, daha da fazlasını gelecekte önereceğine kuşku yok. Fakat VAR, Avrupa’da da tartışma yaratıyor. Harika Lig’de ise standardın oturmadığını söylemek mümkün… Örneğin bir konuma elle oynama kararı verilirken bir öteki maçta benzeri konumda birebir karar çıkmıyor. Ligimizdeki VAR uygulamaları standart oturtmak açısından Avrupa’nın gerisinde mi?
“UEFA Hakem Kurulu’nda uzun mühlet yöneticilik yapıp yeni ayrılan, hala UEFA eğitimciliğine devam eden TFF Danışmanı ve hakem eğitimcisi Hugh Dallas, Üstün Lig’deki VAR performansının Avrupa’nın asla gerisinde olmadığını, hatta kimilerinden ileride olduğunu belirtti” diyen Murat Fevzi Tanırlı “Bu kelamlara katiyetle katılıyorum. Bu yıl birkaç maçta skandal yanılgı olsa da genel çıta pek iyi” dedi ve ekledi:
“VAR tartışmaları Avrupa’da da sürüyor. Lakin onlardaki tartışmalar sistem üzerinden, asla isimler üzerinden değil. Nasıl daha güzel olabilir üzerine şurası. Bizde ise zati sisteme itimat yok, isimler de liste liste yayınlanarak fişleniyor.”
‘HAKEMLER YANILGI YAPIYOR FAKAT SORUN DAHA BÜYÜK’
Spor müellifi Uğur Vardan ise hakemlerin çok fazla kusur yaptığını ancak bunun bir “bileşik kaplar” problemi olduğunu söyledi. Vardan kelamlarını şu halde ayrıntılandırdı:
— Senin oyuncun, grubun, teknik yöneticinin, kulüp idarenin ve taraftarının bakış açısı ne derece vasatsa hakemin de o kadar vasat. Bu denklemde kimse kimsenin üstünde değil. Fakat hakemin ardında kulüpler üzere büyük bir güç yok. Ayrıyeten ulusal refleksimiz olarak yanılgıyı daima kendimizin dışında aradığımız ve daima bizi yıkmak isteyen ‘Dış güçler’ fikriyatına inandığımız için de başarısızlık durumunda savunma sistemlerimiz bu noktaya ağırlaşıyor.
— “Bizi şampiyon yapmak istemiyorlar” ve “Hakemler önümüzü kesiyor” da en bilinen sloganlarımız oluyor. İşin tuhaf tarafı bu ülkede futbol var olduğundan beri enikonu daima birebir kadrolar şampiyon oluyor ve daima de onlar sistemden şikâyetçi. Özetle bence sorun hakemlerde değil bizim oyun kültürümüzde ve futbola ait, daima kazanma üzerine heyeti çarpık bakışımızda.
YABANCI HAKEM OLMALI MI?
3) Şimdilerde VAR’a yurt dışından hakem getirilmesi gündemde… En merak edilen ise bu adımın sıkıntıları çözmeye ve inanç ortamının sağlanmasında tesirli olup olmayacağı… VAR yahut sahada yabancı hakem meseleleri çözer mi?
Süper Lig’de pek çok ekip çalıştırmış teknik yönetici İrfan Buz, yabancı hakemin meseleleri çözmeyeceğine, hakemlerin düzgün bir eğitimden geçmesi gerektiğine vurgu yaparak, “Şu an VAR’da hiç kusur yapmayan ya da en az kusur yapılan ülke neresiyse hakemlerimizin oraya giderek düzgün bir eğitimden geçmesi gerekiyor” dedi. Buz, kelamlarına şöyle devam etti:
“Türkiye’deki futbol otoritesi, hakemlerimizin kararlarını eleştiriyor ve hakikat bulmuyorsa, hakemlere yönelik yeterli bir eğitim ortamının sağlanması için uğraş vermesi gerekiyor. Yoksa yabancı hakemi getirmek işin en kolayı. Ayrıca neden yabancı hakemlerin, bizim hakemlerimizden daha düzgün olduğunu çabucak kabulleniyoruz. Artık futbolumuzda ‘kurban bulma’ rolünden çıkalım. Daima o hatalı, bu hatalı, şu suçlu… Bu anlayışın bizi hiçbir yere getirmediğini görüyoruz ve getirmeyeceği de çok açık.”
‘KULÜP YÖNETİCİLERİNİ DE Mİ YABANCI YAPACAĞIZ?’
“Ne olursa olsun bizim hakemlerimizin genel olarak yurt dışındaki hakemlerden berbat olduğunu düşünmüyorum” diyen İrfan Buz; Almanya, İngiltere ve İspanya’daki hakemlerin Türkiye’deki üzere baskı ortamında maçlara çıkmadığının altını çizdi:
“Avrupa’da hakemler daha rahat. Bir itimat ortamı da var. Biz de bu türlü bir şeyden kelam etmek sıkıntı. Değiştirilmesi, düzeltilmesi ve geliştirilmesi gereken taraflar var. Lakin sorun yabancı hakem getirmekle çözülmez. Bu niyete çok net bir formda karşıyım. Bugün VAR’a yabancı hakem getirirsiniz yarın saha içi hakemlerini yabancı yaparsınız, sonra ne olacak? Yöneticileri de mi yabancı yapacağız? Ülkemizde olan durumu, kendi insanlarımızı geliştirerek ve yanılgıları minimuma indirerek çözmemiz gerekiyor.”
‘YABANCI HAKEM FAKAT ‘AĞRI KESİCİ’ OLUR’
En son Muhteşem Lig’de Yeni Malatyaspor’u çalıştıran teknik yönetici Cihat Arslan da “Yabancı hakem uygulamasının hastalığın gerçek tedavisi değil de ağrı kesicisi olduğunu düşünüyorum” dedi.
Yabancı hakemin sorunu kalıcı olarak çözmeyeceğini vurgulayan Arslan, “Yabancı hakem kendi insanımıza ve kendi kurumlarımıza saygısızlık. Bizim insanımız yalnızca yönetilen olsun hiç yöneten olmasın mı?” tabirlerini kullandı.
Ayrıca Muhteşem Lig’nin majör liglere nazaran teknolojide değil lakin yorumlamada epey geride olduğuna vurgu yapan Cihat Arslan, “Futbol sonuçta yoruma dayalı bir oyun. Her konumu bir fotoğraf karesinde ileri al/geri sar yaparak futbolun ruhundan uzaklaştırıyoruz. Bizde fazla abartı var ve çok irdeliyoruz. Ligimizde maçları yalnızca VAR hakemleri yönetiyor diyebilirim. Saha içindeki hakemler yalnızca taç atışını ve ince faulleri veriyor. Ben buna karşıyım. Maç alanda yönetilsin ve VAR yardımcı olsun” dedi.
‘GELEN YABANCI HAKEMLERİ DE KENDİMİZE BENZETİRİZ’
Uğur Vardan da VAR’a yurt dışından hakem getirilmesini anlamsız bir uğraş olarak görüyor.
Vardan, “Spor basının yabancı teknik yöneticilere ait en büyük klişelerinden biri “Ligimizi bilen, tanıyan, oyuncularımızın anlayabilen teknik direktörler…” tipi bir yaklaşım değil midir? Pekala iş yabancı hakemlere gelince ne olacak? Bence baştan sona anlamsız bir gayret VAR’a yurt dışından hakem getirilmesi. Ki yurtdışında da bu çeşit uygulamalarda sorun yaşandığını biliyoruz” dedi ve ekledi:
“Kim bilir, tahminen bir müddet susulur, sonrasında da gelen yabancı hakemleri kendimize benzetiriz ya da onlar üzerinden yeni düşmanlar yaratırız. Beni asıl ilgilendiren nokta ise hayatın öteki alanlarındaki adalet arayışını sorgulamadan daima futbolda adaleti, hakkaniyeti aramamız… Meğer ne diyordu ‘Dar Alanda Kısa Paslaşmalar’ın ünlü repliği: “Hayat futbola üzücü halde benzer!”
‘YABANCI HAKEM BULMAK ÇOK SIKINTI LAKİN DEĞİŞİM PROGRAMI UYGULANABİLİR’
4) Dünya Kupası sonrası ligler kaldığı yerden devam edecek. Avrupa kupalarını da işin içine katınca epeyce sıkışık bir takvim olacak. Böylesi bir ortamda yabancı hakemi hangi liglerden getirmek mümkün olabilir?
“Her ülkenin kendi lig ve kupa maçlarındaki fikstürü bu kadar ağırken ve Dünya Kupası sonrası sıkıntı süreç başlayacakken hakem bulmak imkânsıza yakın” diyen Murat Fevzi Tanırlı, Avrupa’nın 5 büyük liginden üst seviye isimleri beklemenin aslında hayal olduğunun lakin değişim programı uygulanabileceğinin altını çizdi:
“Ülke federasyonlarının mutabakat yapması sonucu değişim programı uygulanabilir. Deneyim kazanmaları istenen isimler görevlendirilebilir. Portekiz ve Fransa bunu uyguluyor. Lakin aslında Avrupa’nın 5 büyük liginden Michael Oliver, Anthony Taylor, Turpin, Deniz Aytekin, Lahoz üzere isimleri beklemesin kimse. İşin ekonomik boyutunu tartışmaya dahi açmıyorum.”
YABANCI HAKEM GELİRSE DAHA MI AZ BASKI OLUR?
5) Ülkemizde hakemlerin üzerinde baskı olduğu açıkça görülüyor. Peki, YABANCI HAKEM VAR’a geldi diyelim, nispeten daha mı az baskı olur? Ayrıyeten yabancı hakemin varlığı Türk hakemlerinin psikolojisini ve özgüvenini nasıl tesirler?
Bu iki soruyu Murat Fevzi Tanırlı, şu formda cevapladı:
— Avrupalılar futbolu, biz ise skor tabelasını seviyoruz. Kazanalım da gerisi teferruat mantalitesi bizde hâkim. Bunu neden söylüyorum, Avrupalı hakemin kederi futboldan keyif almak ve başarılı bir idare sergileyip dünyaya açılacak yola adım adım ulaşmak. Türkiye’de ise hakemlerin alana çıkarken akıllarındaki birinci ve tek şey “Aman başıma bir şey gelmeden sağ salim maçı tamamlayayım” niyeti. Hakemler üzerinde yaratılan ağır baskının sonucu olarak karşımıza iki başka uçta vizyon farkı çıkıyor. Yazık sahiden.
— Yabancı hakemlerin varlığı Türk hakemleri de hiç etkilemez, tam bilakis sevinirler. Şu an hakemlere “4 büyüklerin maçlarına çıkmak istiyor musunuz?” anketi yapsanız muhtemelen yüzde 1 “evet” karşılığı çıkar. Hiç kimse çok yıllık emeğinin birkaç maçtaki makûs performansla yok edilmesini ve büyükleri karşısına almayı istemez. Dört büyükler Avrupalı hakemlerle yönetilir. Başkaları de yerli hakemlerle. En azından, 4 büyüklerin istemediği hakem, ülkeden ayrıldıktan sonra bir daha gelmez.
Fotoğraflar: İHA, Alamy