“Güneş batmış ay batmış
Batmamış halk yıldızı
Gurbeti sıla yapmış
Türk yapmış yalnızlığı
Ruhi Su’nun ses kızı
Yüreğini turna yapmış
Kanat yapmış sesini
Acılarını çiçek yapmış
Karacoğlan koklayınca
Unutuvermiş öldüğünü
Dirilip ayağa kalkmış”
Ali Yüce
Sümeyra Çakır‘ın 44 yıllık ömrünü anlatan bu dizelerin sahibi şair Ali Büyük. “Ruhi Su‘nun ses kızı”nı bugün Türkiye‘de genç nesil pek tanımasa da 1970-1990 devrine tanıklık eden sol nesil için Sümeyra Çakır yeri doldurulamaz bir ses olarak hatırlanır. Çakır, Ruhi Su ve Ruhi Su Dostlar Korosu ile birlikte yaptıkları ‚‘‘El Kapıları‘‘, ‘‘Barış ve Gurbet Türküleri‘‘, ‘Allı Turnam‘‘ üzere albümleri ile 1980 öncesi Türkiye‘de halk müziği ve protest müzik akımının önde gelen temsilcilerindendir.
Ne var ki, 12 Eylül onu da pek çok sanatçı ve entelektüel üzere memleketinden başka düşürür. 1980‘de Almanya’da düzenlenen Türkiye Haftası’na Berlin Senatosu’nun davetiyle katılan Sümeyra Çakır’a burada Enternasyonal Marşı’nı söylediği münasebeti ile Türkiye tarafından dava açılır. 1980 sonrası müzik hayatını yurtdışında devam ettirmek zorunda kalır. Çakır ne yazık ki ülkesine geri dönemeyecektir. Gurbette yakalandığı amansız hastalığa direnemeyip 1990‘da Frankfurt’ta hayata veda ettiğinde şimdi 44 yaşındadır.
‘SERÇELERİN SÜVARİSİ’ BİRİNCİ KERE TÜRKİYE’DE
Yaklaşık 30 yıl evvel Frankfurt’ta Türkiye‘den göç etmiş üç tiyatrocunun kurmuş olduğu Güneş Theater, Sümeyra Çakır’ın sürgünde geçen hayatını mevzu alan “Serçelerin Süvarisi”ni birinci sefer Türkiye‘de sahneleyecek. Bu sayede Sümeyra‘yı halihazırda tanıyan kitle, sanatkarla uzun bir ortadan sonra, üstelik kendi memleketinde tekrar buluşacak. Genç jenerasyon dinleyiciler ise Türkiye‘nin Mercedes Sosa‘sıyla birinci kere tanışacak. Türkiye prömiyeri bu akşam Caddebostan Kültür Merkezi‘nde gerçekleştirilecek “Serçelerin Süvarisi”, 22 Kasım tarihinde de Avcılar Barış Manço Kültür Merkezi’nde, aralık ayında İstanbul ve İzmir‘de, 2023’te ise yurtiçinde farklı kentlerde sahnelenecek.
Sümeyra Çakır’ın hikayesiyle aktüel bir göç kıssasını buluşturan, “Serçelerin Süvarisi” isimli senfonik oyun, tiyatronun kurucularından Müjdat Albak ile Sümeyra Çakır‘ın yol arkadaşı Hasan Çakır tarafından yazıldı. Sümeyra Çakır’ın sesini Türkiye’de yine dinleyicilerle buluşturacak oyunun direktörü Müjdat Albak ile konuştuk.
Müjdat Albak, Tülay Yomgacı, Cüneyt Sezer Oyun fikri nasıl gündeme geldi?
Sümeyra Çakır sürgünde olduğu son yılını Frankfurt‘ta geçirmişti, onu burada kaybettik. Münasebetiyle Frankfurt hala onun anılarını taşıyan bir kent. Eşi, yol arkadaşı Hasan Çakır da burada yaşıyordu. Hasan ağabey, Sümeyra Çakır ile ilgili anmaları oyuncu Tülay Yongacı ile birlikte uzun vakittir organize ediyordu. Hasebiyle Sümeyra ile ilgili bir eser sahneleme fikrini düşünmeye birinci başladığımızda Hasan ağabeye danışmak, onun olurunu almak vazgeçilmezdi. Hasan Çakır biz şahsî arşivini açtı, ayrıyeten oyun yazım sürecine büyük dayanak oldu.
Türkiye’den Almanya’ya emekçi göçünün 60. yılı hasebiyle birinci kez geçen yıl Almanya’da sahneledik oyunumuzu. İki lisanlı olarak Alman seyirciye de seslendik. 2022-2023 periyodunda ise bu kıssayı Türkiye‘de seyirci karşısına çıkarmaya karar verdik.
Tanıtım metninde şöyle belirtilmiş: “Oyunda yaşadığı zorluklardan ötürü ülkesini terk etmek durumunda kalan tanınmış oyuncu Selin Özsu karakteri, Sümeyra Çakır’ın hayat hikayesiyle buluşuyor”. Sümeyra‘nın ömür hikayesi mü, yoksa bir göç kıssası mi; oyunda hangisi öne çıkıyor?
Hikâye aslında daha katmanlı bir yapıya sahip. Almanya‘ya yeni göç etmiş bir tiyatro sanatkarının Sümeyra Çakır’ın kıssasıyla tanışması ve onu kamuoyuna hatırlatmak için giriştiği bir eser oluşturma serüvenini anlatıyor. Aslında yurtdışına göç etmiş pek çok sanatkarın da kendisinden ortak noktalar bulabileceği bir öykü bu.
Ben de 1997‘de birinci kez yurtdışına çıktım. 2015‘e dek Türkiye‘ye gelemedim. Bu süreçte Melike Demirağ, Tuncel Kurtiz, Cem Karaca üzere isimlerin yurtdışındaki uğraşlarını çok yakından takip ettim. Artık göçen yeni bir nesil var, Türkiye‘den genç sanatkarların bir kısmı bu periyotta geleceklerini yurtdışında kurmaya çalışıyor. Farklı jenerasyonlardan göçmenler olarak yaşadığımız ortak taraflar de var, farklılaşan taraflar de. Öykümüz Sümeyra Çakır’ın öyküsü kadar bu eksen üzerine de şurası.
Ne üzere farklılıklar var bu periyot göç edenlerle evvelki nesil göçmenler ortasında?
Bizim üzere 90‘larda göç etmiş olanlar, yurtdışında finansal açıdan daha büyük zorluklar yaşadı. Burada var olabilmek için lisan pürüzü çıktı karşımıza her şeyden evvel. Biz, lisan konusu başta olmak üzere pek çok manisi sıfırdan değil eksi beşten başlayarak aşmaya çalıştık. Almanca öğrenmemiz gerekiyordu, öğrendik. Kendimizi buradaki sanat etrafına kabul ettirdik. Çünkü Almanya‘da kültürlerarası projelerde var olabilmek için lisanı konuşmak, o lisanla seyirciye hitap etmek zorundasınız.
Şimdilerde, bilhassa Seyahat sonrası yurtdışına göç eden kuşak ise çoğunlukla İngilizce bilen, uygun eğitimli ve maddi manada daha avantajlı bir profile sahip. Lakin Almanya açısından söylemek gerekirse, lisan manisi bu tanım ettiğim profil için kıymetli bir bariyer. Bu yüzden Türkiye‘den Almanya‘ya göç eden genç sanatkarların bir kısmı daha kozmopolit olan Berlin‘i tercih ederken, bir kısmı de İngiltere‘yi seçiyor.
Sümeyra Çakır ‘BİZİM NESLİMİZ KOLEKTİF ŞUUR KONUSUNDA DAHA ÖRGÜTLÜYDÜ’
Başka ne üzere farklılıklar gözlüyorsunuz sizin nesil ve yeni jenerasyon göçmenler ortasında?
Bizim jenerasyonumuz kolektif şuur konusunda biraz daha örgütlü bir jenerasyondu. 1980 ve 1990‘larda göçen sanatkarlar yurtdışında kendilerini kucaklayan bir kitle bulabiliyordu. Bu periyot ise, biraz da bireyselleşmenin sonucu olarak yurtdışında daha yalnız hissedebiliyorsunuz. Avrupa yalnızlaşma hissini daha ağır hissettiğiniz bir coğrafya sonuçta.
Biz, Tülay Yongacı ve Cüneyt Sezer ile Frankfurt‘ta Güneş Tiyatrosu‘nu kurarken kolektif var olma halini kaybetmemek için yola çıktık. Yaklaşık 30 yıldır birlikteyiz. Sıkıntı süreçlerden geçerken birbirimize tutunduk. 2002’ye kadar Türkiye ve Avrupa’da oyunlar sahneledik. 2005‘de kendi tiyatro salonumuzu açtık. 2008-2010 yılları ortasında Avrupa-Türkiye Tiyatro Müsabakaları Projesi’yle Türkiye sonları dışında Türkçe lisanı ile bugüne kadar yapılmış en kapsamlı tiyatro tertibini gerçekleştirdik. 2018’den bu yana da Internasyonal Theater Frankfurt Tiyatrosu’nun işletmesini üstleniyoruz.
Sümeyra‘nın hayat arkadaşı Hasan Çakır‘ın oyuna katkısından bahsettiniz…
Artık ortamızda olmayan birtakım isimlerin, sanatkarların akabinde yapılan kimi işlerde yaşanan problemleri gördük, hepimiz biliyoruz. Bizim bahtımız Hasan ağabeyin oyunun başından bu yana takviyesini esirgememesi oldu. Oyunun kurgusuna dair olurunu, yardımını aldık. Ferdî arşivini açması çok kıymetliydi. Bu açıdan müteşekkiriz.
‘SÜMEYRA ÇAKIR’IN YAPITLARINI, SENFONİK ORKESTRA EŞLİĞİNDE KENDİ SESİNDEN DİNLEYECEĞİZ’
Sümeyra‘nın sesini özleyenler oyunda ne ile karşılaşacak, ipucu alabilir miyiz?
Halk ezgilerimizi Batı formatında yorumlayan Ruhi Su ve klasik müzik eğitimi almış olan Sümeyra Çakır biliyorsunuz uzun mühlet birlikte çalıştılar. İkisinin ortak eğilimi ve dileği halk ezgilerini senfonik bir altyapı ile icra etmekti. Fakat bunu yaşadıkları devirde siyasi baskılar nedeniyle gerçekleştiremediler. O nedenle, bu yapıtları senfonik bir orkestra eşliğinde Sümeyra Çakır’a söyletebilir miyiz diye düşünürken, bestekar Kerem Memişoğlu ile yollarımız kesişti. Kerem Memişoğlu yapıtları yeni bir orkestrasyon ile düzenledi. Sümeyra Çakır’ın ve alışılmış Ruhi Su‘nun yaşarken hayalini kurduğu bu projeyi bu oyunla birinci kere hayata geçirmiş olduk. Oyunda Sümeyra Çakır’ın 30-40 yıl evvel söylediği yapıtları, senfonik orkestra eşliğinde kendi sesinden dinleyeceğiz. Umuyorum seyirciler için de manalı bir buluşma olacak.