Finans dünyasında pek tanınan bir tabir; “Şirketleri borç değil nakit akışı batırır”. Bir işletmenin varlığına oranla borcu ne kadar yüksek olursa olsun, vade geldiğinde borcu döndürebileceği nakdi olduğu sürece işletme batmayacaktır. Ama varlığına kıyasla borcun artması nakit idaresinin gerilimini artırır.
Ölçeğimizi işletmeden ülkeye büyütelim. Türkiye’nin birinci 7 aylık ithalatı 206,4 milyar dolar, ihracatı ise 144,4 milyar dolar. Yani 7 aylık dış ticaret açığı 62 milyar dolar. Geçen yıla nazaran dış ticaret açığındaki artış yüzde 143!
Demek ki ödemeler istikrarında işler yolunda gitmiyor. Bu türlü bir açığın finansmanı 3 halde sağlanabilir.
- Dış borç: 2022’nin birinci çeyrek bilgilerine nazaran kamu, özel ve Merkez Bankası’nın toplam dış borcu 451 milyar dolar. Bu fiyat, GSYH’nin yüzde 56,8’ine denk geliyor. 2001’in birinci çeyreğinde dış borcun GSYH’ye oranı yüzde 43,1’di. “Ama o vakitler borç kamu borcuydu” diyenler için yazıyorum; 2001’in birinci çeyreğinde dış borçların yüzde 42’si kamudayken, bugün yüzde 40’ı kamuda. 451 milyar dolarlık dış borcun 182,7 milyar doları kamunun. Başkanlık sisteminin yürürlüğe girdiği 2018’in ortasından bu yana özel bölümün dış borçları kamuya yıkılıyor.
- Varlık satışı: Ödemeler istikrarındaki açığın yarattığı finansal problemleri tahlile kavuşturmanın bir başka yolu ülkedeki varlıkların bir kısmını satışa çıkarmaktır. Gerçekten, ismi Türkçe olan lakin sermaye yapısı yabancılardan oluşan firmaların sayısı giderek artıyor. Buna karşılık, Türkiye’deki firmalara yabancı yatırımcı ilgi gösteriyor demek güç. O halde hükümet ne yapıyor? Direkt gayrimenkul satışlarıyla yahut bavul ticaretiyle para toplamaya çalışıyor. Ama bu da dilek edilen açığı kapatacak büyüklükte değil.
- Sıcak para girişi: Varlık satışları yoluyla değil de, yabancı sermayeye istek ettiği getiri fırsatını sunabilirsiniz. Ama epey belirsizliğin olduğu bir ülkede bu da epey güç. Bugün Türkiye’ye 1 milyon dolar getiren bir kişi, TL cinsinden 17,9 milyon TL’yi nereye yatıracak? Diyelim ki vadeli mevduat hesabı açtı. 1 yılda yüzde 17’lik faiz oranıyla sanki 1 milyon dolarını koruyabilecek mi? Gerçekten, sıcak para da girmiyor.
Bu 3 yoldan biri sorunu çözmüyorsa, bir güvenlik supapı olarak Merkez Bankası’nın rezervleri kullanılabilir lakin bu usul kestirim edeceğiniz üzere daima hale getirilemez. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın rezervlerine ait çok yazılıp çizildiği için ayrıntılara girmiyorum. Ama Lider Şahap Kavcıoğlu’nun İSO ve TOBB’da döviz satın talepleri düşünüldüğünde rezervlerin durumunun parlak olmadığı ortada.
Ödemeler istikrarındaki bozulmanın ülkenin nakit akışını bir krize sokmaması için 3 yol gösterdik. Bir de fevkalâde durumlarda kullanılmak üzere rezerv varlıkları vurguladık. Bunların hiçbiri kullanılacak üzere değilse, o halde iktisatta frene basılabilir. Ekonomik büyümeden feragat ettiğiniz bu prosedürde işsizliği artırır, geniş kısımlara ağır bir yıkım yaşatabilirsiniz. Şayet siz yapmazsanız, piyasa iktisadı acımasız formda bu acı ilacı içirecektir. Metodu de kur şoklarıdır.
Fakat seçimden evvel büyümeden feragat etmek, siyaseten intihar olacağı için bu usul de rafa kaldırılmış durumda. O halde ne yapabilirsiniz?
15 Temmuz’dan sonraki OHAL yöntemi!
Bildiğiniz üzere, 15 Temmuz 2016’da yaşanan darbe teşebbüsünden 5 gün sonra OHAL ilan edilmişti. Bu süreçte çıkarılan kanunları gereğince irdeleyemedik. Birinci kanun 3 Ağustos 2016’da yani OHAL’in ikinci haftasında çıkarılan Varlık Barışı’ydı. Gelin bir arada, Varlık barışlarının tarihine bakalım;
6736 sayılı kanun
3 Ağustos 2016’da maddeleşti. Müddet yıl sonuna kadardı. 12 Aralık 2016’da müddet 6 ay daha uzadı ve 30 Haziran 2017’ye kadar yürürlükte kaldı.
7143 sayılı kanun
4 Temmuz 2018’de maddeleşti. 30 Kasım 2018’e kadar uygulanacaktı. 30 Kasım 2018’de 405 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile müddet 6 ay da uzatıldı. Kanun böylelikle 31 Mayıs 2019’a kadar yürürlükte kaldı.
7186 sayılı kanun
31 Mayıs 2019’da evvelki varlık barışının mühleti doldu. Yalnızca 1,5 ay sonra 19 Temmuz 2019’da yeni Varlık Barışı yürürlüğe girdi. Yıl sonuna kadar geçerli olacaktı. 30 Aralık 2019’da 6 ay uzatılarak. 30 Haziran 2020’ye kadar yürürlükte kaldı.
7256 sayılı kanun
Son Varlık Barışı’nın müddetinin dolmasının üzerinden 5 ay geçmemişti ki, yeni yasa Meclis’ten 17 Kasım 2020’de geçti. 30 Haziran 2021’e kadar geçerli olacaktı. 30 Haziran 2022’ye kadar uzatıldı.
3 Ağustos 2016’da çıkarılan Varlık Barışı kanunun akabinde bugüne dek tam 72 ay geçti. Bu 72 ayın yalnızca 17’sinde Türkiye, dışarıdan gelen paranın kaynağını sordu. Kaçak sermayeye hesap sormadı. Vergi avantajları sağladı. Türkiye, 72 ayın 55’inde yurtdışından gelen kara para için tam bir müdafaa kalkanı oldu. Ve dün 5’inci Varlık Barışı çıkarıldı. Mart 2023’e kadar yurtdışından Türkiye’ye fiziki ya da banka hesapları yoluyla gelen likit varlıklar için bildirim yapmanız kâfi. Nereden geldiğini Türkiye sormayacak, vergi oranları da en fazla yüzde 3 olacak. Tahminen de, Türkiye’de parayı sistemden çıkarmış, bir banka kasasında saklıyorsunuzdur. Hükümetiniz sizi de düşünüyor. Banka kasasındaki parayı sisteme sokun. Bugüne kadar neden bildirimde bulunmadın diye soran olmayacak. Vergi mi kaçırdınız, hepsine bir sünger çekeriz. Tıpkı rezerv satışları üzere varlık barışları da olağan hale geldi. Parayla birlikte Türkiye de bir hata cennetine dönüştü.
Erdoğan, suluya da kuruya da karşıyız diyor lakin sulunun da kurunun da yeşili Türkiye’ye akıyor ya da akması isteniyor. Uyuşturucu parası gelsin fakat sokaklarda uyuşturucu satılmasın isteyebilirsiniz. Ama uygulanan iktisat siyaseti, uyuşturucu baronunun parasına kat kat zırh sunuyor.
Ödemeler istikrarında yaşanan kriz bir ülkenin kaldıramayacağı ciddiyetsizlikle örtbas ediliyor. Deva diye sunulan ise kabahat paralarını yurda sokmak oluyor. Böylelikle Türkiye’de iktisat bir ulusal güvenlik krizine dönüşüyor.