Bismarck’ın Almanya İmparatorluğu’nu kurması ile Avrupa’da dengelerin değiştiği yıllarda, İngilizler Hint kıtasındaki sömürgeleri aleyhinde Orta Asya’da genişleyen Rusları durdurmak istiyordu. Osmanlı Devleti’ni Rusya ile savaşa sürüklemek İngilizlerin Asya siyasetlerine yardım edebilirdi. Babıali’yi denetim altına almak için fırsat kolladıkları bu karmaşık ortamda, Sultan Abdülaziz bir darbeyle 30 Mayıs 1876’da tahttan indirildi.
Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Süleyman Kızıltoprak, “Sultan Abdulaziz’in dokunaklı sonu” başlıklı makalesinde Türkiye tarihine kara bir leke olarak yer alan bir olayın ayrıntılarını kaleme aldı.
İşte Prof Dr. Süleyman Kızıltoprak’ın Yeni Şafak’ta yer alan o yazısı
Abdülaziz evresi, ıslahat ve kalkınma atılımlarına sahne olmuş lakin, II. Osman ve III. Selim’de olduğu üzere kanlı bir darbeyle sonuçlanmıştır. Abdülaziz 8 Şubat 1830’da doğdu. Türk örf ve adetlerine nazaran yetiştirildi. Dini ve çağdaş ilimler yanında fotoğraf ve Türk musikisi eğitimi aldı. Kuvvetli fiziğiyle güreş, yüzme, at binme ve cirit üzere sportif aktiflikleri severek yapardı. Veliaht iken bu faaliyetleri yanında içki ve cümbüşten uzak sade bir hayat sürmesi halk nezdinde sempati toplamıştı ve geleceğin Yavuz’u olarak görülüyordu. Sultan Abdülmecid’in vefatıyla 25 Haziran 1861’de Osmanlı Devleti’nin 32. padişahı oldu. Abdülmecid’in Batılılaşma ıslahatlarını kâfi görmeyenler ile yolsuzluk, israf ve şaşaalı saray yaşantısından rahatsız olanlar Abdülaziz’in tahta çıkmasını yeni bir periyodun başlangıcı olarak umutla karşıladı.
YENİLİKÇİ PADİŞAH
Göreve başladığında Tanzimat ve Islahat ıslahatlarını sürdüreceğine dair bir ferman ilan etti. Saray bütçesinde kesintiye gitti ve masrafları kıstı. Devlet kurumlarında yüksek maaşlarla vazife yapan memurların işine son verdi ve genel olarak memur sayısını azalttı. Altın, gümüş üzere değerli madenlerden yapılan eşyaların sarayda kullanılmasına yasak getirdi. Bu formda devletin masraf bütçesinde sıkı bir denetim sağladı. Siyasi mahkumlar için genel af çıkardı. 15 yıllık iktidarı sırasında, eğitim, bayındırlık, ulaşım, yönetim, hukuk ve mali alanlarda kalıcı ıslahatlar yaptı.
Fuad Paşa’nın yerine sadrazam yaptığı Yusuf Kâmil Paşa’nın teklifiyle Yavuz Selim’den sonra birinci kere Mısır’a giden padişah oldu. Yeniden birinci sefer bir Osmanlı padişahı fetih niyeti olmadan barış isteğiyle Avrupa topraklarına adım attı. 21 Haziran 1867’de İstanbul’dan denize açılan padişah ve heyeti Fransa ve İngiltere’de tesirli görüşmeler yaptıktan sonra Belçika, Prusya ve Avusturya’yı da ziyaret ederek 7 Ağustos 1867’de İstanbul’a döndü. Seyahat iç ve dış kamuoyunda olumlu izler bıraktı.
AVRUPA’DA DEĞİŞEN DENGELER
1875 yılı Osmanlı Devleti için mali problemler ve siyasal bütünlük bakımından güç bir devrin başladığını gösteriyordu. Avrupa gezisiyle dış siyasette elde edilen dostluk ortamı ortadan geçen 8 yıldan sonra değişti. 1866’da Avusturya’yı ve 1871’de Fransa’yı yenen Bismarck’ın Almanya İmparatorluğu’nu kurması, Avrupa’daki istikrarları değiştirdi.
1870’de Fuad Paşa vefat edince Avrupa nezdinde diplomasiyi kullanarak devletin menfaatlerini müdafaa siyasetinde sorunlar yaşandı. İngilizler de Babıali’yi denetim altına almak için fırsat kolluyordu. Çünkü İngilizler o sırada Hint kıtasındaki sömürgeleri aleyhinde Orta Asya’da genişleyen Rusları durdurmak istiyordu. Osmanlı Devleti’ni Rusya ile savaşa sürüklemek İngilizlerin Asya siyasetlerine yardım edebilirdi.
Bu karmaşık ortamda Sultan Abdülaziz bir darbeyle 30 Mayıs 1876’da tahttan indirildi ve 5 gün sonra ölünce, cuntacılar bu olayı intihar olarak açıkladı. Lakin, 5 yıl sonra 1881’de Sultan Abdülhamid devranında kurulan ve tarihe Yıldız Mahkemeleri olarak geçen muhakeme sonucunda olayın intihar değil bir cinayet olduğu kararına varıldı. Ortada darbecilerin sav ettiği biçimde resmî kayıtlara geçen bir intihar hadisesi tekrar devletin kurduğu özel mahkeme sonucunda resmî kayıtlara geçen bir cinayet kelam bahsidir. Bu yazıda evrak fetişizmi ve resmî tarih tartışmasına girmeden mevzuyu merak edenler için bir tahlil yapılmaya çalışılacaktır.
DARBE NASIL GERÇEKLEŞTİ?
27 Mayıs 1960 darbesinde olduğu üzere o günlerde de yüksek eğitimdeki öğrenciler sokağa çıkarak padişah ve hükümet aleyhinde şovlar yaptı. 10 Mayıs 1876’da yapılan bu şovları planlayan cuntacılar idi. Gerçekten şovlar sonucunda hükümet değişti. Abdülaziz 12 Mayıs 1876’da Mütercim Rüşdü Paşa’yı sadrazam, Hasan Hayrullah Efendi’yi şeyhülislam, Hüseyin Avni Paşa’yı genelkurmay lideri olarak tayin etti. Midhat Paşa da Meclis-i Vükelâ’ya girdi. Cuntacılar içinde bunlarla birlikte askerî okul kumandanı Süleyman Paşa da vardı.
30 Mayıs 1876’da Süleyman Paşa Şam’dan getirilen askerî öğrencilerin iştirakiyle sarayı kuşattı. Osmanlı Donanması Haliç’ten çıkıp Dolmabahçe Sarayı önünde demirleyip toplarını saraya çevirdi. Deniz yoluyla Dolmabahçe Sarayı’na gelen heyet padişaha hal fetvasını okuyup darbe yaptıklarını ilan etti.
Padişahın hal edilmesinin münasebeti; akıl sıhhatini kaybetmesi ve yolsuzluklara sebep olan şeriata karşıt kararları idi. Esasen bunlar Abdülaziz’e yöneltilebilecek suçlamalar değildi. Hatta, tahta oturan V. Murad için daha çok geçerliydi. 1876 yılı üç padişahın misyon yaptığı bir yıldır. 93 günlük V. Murad’ın saltanatından sonra tahta II. Abdülhamid oturmuştur. Sultan Abdülaziz’in vefatı uzun müddet tartışılmıştır.
DARBENİN KANLI NETİCESİ
Darbeciler, Abdülaziz’in can güvenliğini sağlayamamıştır. Topkapı Sarayı’nda daha evvel III. Selim’in katledildiği odaya konulması başlı başına darbecilerin ruhsal baskı ile mevt iletisi verdiklerini göstermektedir. Çünkü akıl sıhhatinden kuşku edilen V. Murad’ın tahttan indirilmesi kelam konusu olursa Abdülaziz’in tekrar padişah olmasından çekiniyorlardı.
Delilikle suçlanan Abdülaziz Topkapı Sarayı’nın olumsuz şartlarını lisana getirdiği çok veciz mektubunu yeğeni V. Murad’a iletince annesi ve ailesiyle birlikte Feriye Sarayı’na nakledildi. Bu sırada ona yapılan muamele hukuka ve teamüllere terstir. Bilhassa Vasilaki Kargapulo tarafından çekilen o meşum fotoğraf göstermektedir ki; padişah şiddet ve azaba maruz kalmıştır. Dirseklerini padişahın omzuna dayayan iki genç, cuntanın buyruğundaki kabadayılar üzere poz vermişlerdir. Pekala bu fotoğraf niye ve nasıl çekildi? Hal olayına dair delil kim için neden gerekli görüldü? Fotoğrafçıyı Tünel’den alıp oraya kim getirdi?
Elbette ki, fotoğrafçı poz verenlerin davetiyle saraya gitmedi. Darbeciler bu çekimi planladı. Çünkü, 1876 yılı ortamında fotoğraf çekimi evvelce hazırlık gerektiren, vakit alıcı, lüks ve değerli bir işti. Buna ait çok sayıda soru sorulabilir lakin bunların büyük çoğunluğu darbecileri aklayan değil mahkûm eden sorulardır. Sultan Abdülaziz bu fotoğraf çekildikten sonra 4 Haziran 1876 günü hapsedildiği odada kolları kesik vaziyette bulundu. Sanki vahşice öldürülerek intihar süsü mü verilmişti? Bu sorulara verilecek karşılıklar ne olursa olsun cuntacıları sorumluluktan kurtarmaz.
Abdülaziz’in acıklı sonu, birtakım tarihçiler ve İttihatçı geleneğe sahip siyasetçiler tarafından intihar diye ısrarla savunulmuştur. Münasebetleri de “padişah son yıllarında istibdat taraftarı bir kişiliktedir, cümbüş ve sefahate dalmış, sorumsuz borçlanmalar yapmış ve kibri yüzünden darbeyi hazmedemeyerek intihara kalkışmıştır” formundadır. Eline bir bıyık makası alıp iki bileğini birden keserek vefata gitmeyi bir insan neden ister? Zira artık saltanatı bitmiştir. Ancak yine padişah olmayı kafes ardındaki bir şehzade üzere sabırla bekleyebilirdi. Neden hırslı ve kibirli bir kişi tahtı tekrar ele geçirme ihtimalini değerlendirmeyip mevte gitsin? Olayı intihar olarak kıymetlendiren tarihçi İsmail Hakkı Uzunçarşılı padişahın zehir temin etmek istediğinden kelam etmektedir. Fakat, tedbiren elindeki palası alınan padişah her nasılsa (!) zehir değil de makas temin etmeye muvaffak olmuştur.
GÖZ NAZARAN GÖRE VEFATA TERK EDİLDİ
Diğer taraftan Hüseyin Avni Paşa nezaretinde düzenlenen otopsi raporuna nazaran, sağ elindeki bıyık makası ile sol bileğinde 5 cm uzunluğunda ve 3 cm derinliğindeki atardamarını bulup kesen kişi neden ikinci bir atılım yapmaya muhtaçlık duysun? Bu varsayılsa bile hangi güçle kesik bileğine bıyık makasını alıp bu kere de sağ bileğine yönelsin? Bu halde nasıl sol bileğini 2,5 cm derinliğinde kesmiştir? Olay bu haliyle bile güvenlik açısından ihmalleri olan vazifeliler olduğunu gösterirken neden sorumlular Yıldız Mahkemesi’ne kadar cezalandırılmamıştır? Olaydan sonra, Feriye Sarayı’na birinci gelen kişi niye Hüseyin Avni Paşa’dır? Paşa geldiğinde bir tıbbi müdahalede bulunmayıp padişahın vücudunu yakındaki karakola niye naklettirmiştir? Padişaha birinci yardım yapılmadığı ve yaşamasını sağlamaya yönelik önlemlerin alınmadığı açıktır.
Vefata yönelik tıbbi raporda imzası bulunanlar tam olarak nâşı görmeden ve kâfi inceleme yapmadan Hüseyin Avni’nin yönlendirmesine boyun eğmişlerdir. Mabeyn tabiplerinden Ömer Bey/Paşa nâşı incelemeden rapora imza atmayı reddedince H. Avni tarafından azarlanmış ve çabucak rütbeleri sökülerek vazifesinden uzaklaştırılmıştır.
Yaralı kuşlar için bile tedavi yolları geliştiren, hastaneler kuran Türk milletinin şefkat anlayışından mahrum olarak yaralıya tabip çağırmak gerekirken alıp onu karakola götürmek akıl yoluyla izah edilemez. Fakat darbecilerin padişahı yaşatmak değil, cinayet suçlamalarını örtbas etme uğraşları ile açıklanabilir.