Sudan’da ordu ile Süratli Dayanak Kuvvetleri (RSF) ortasında hafta sonu başlayan çatışmalarda can kaybı artıyor. Sudan Tabipler Birliği tarafından yapılan açıklamada hayatını kaybeden sivillerin sayısının 97’ye yükseldiği, 365 sivilin ise yaralandığı belirtildi.
Açıklamada, çatışmalarda bir çok askerin de öldüğü ve yaralandığı kaydedildi. Başşehir Hartum’daki hastanelerde durumun son derece berbat olduğunu belirten sıhhat yetkilileri, çatışmaların hem sıhhat işçisinin hem de tıbbi materyallerin yaralılara ulaşmasını engellediğini tabir etti.
Çatışmalar, başkentteki Hartum Memleketler arası Havalimanı’nın yanı sıra kuzeydeki Meravi ve güneydeki Ubeyd havalimanları ile Cumhurbaşkanlığı Sarayı, başkentteki ordu karargahı ve devlet televizyonu etrafında ağırlaştı.
Sudan ordusu, devrik başkan Ömer el-Beşir devrinde Darfur’da kurulan lakin daha sonra ülkenin birçok yerinde faaliyet göstermeye başlayan HDK’nin kendisine bağlanmasını istiyor.
HDK ise bunun fakat sivil idareye geçilmesinin akabinde mümkün olabileceğini belirtiyor.
Son periyotta ise, Ordu ile HDK ortasında bu bahiste ağır tartışmalar yapılıyordu.
Kökeni, Sudan’ın batısındaki Darfur bölgesinde 2003’te patlak veren iç savaşta makus şöhrete sahip Cancavid milislerine dayanan Süratli Takviye Kuvvetleri, 2018’deki halk ihtilalinde de değerli rol oynadı.
Darfur’da 2003’te çoğunlukla Arap olmayanların ayrımcılık şikayetiyle hükümete karşı silahlanması üzerine yaşanan iç savaş ve oluşan insani kriz, 2003-2004 yıllarında dünya gündemine oturdu.
Birleşmiş Milletler’e nazaran, savaşta yaklaşık 300 bin kişi öldü ve yaklaşık 2,5 milyon kişi yerinden edildi.
Dönemin Sudan Devlet Lideri Ömer el-Beşir, isyancılara karşı savaşmak için bölgenin yerlisi ve çoğunluğu Arap kökenli Cancavid milislerinden dayanak aldı.
Sudan’ın o dönemki liderliği, 2010’da başlayan barış süreciyle HDK’nın da orduya entegre edilmesi için çalışmaya başladı.
Bu gayeyle devlet, 2013’te kurulan bu birlikleri evvel “Sınır Muhafaza Birlikleri”, sonra da “Hızlı Dayanak Kuvvetleri” (HDK) ismi altında Sudan istihbarat teşkilatına entegre ederek 2014’te resmen tanıdı.
2013 yılında Cancavid denen silahlı milislere liderlik eden Musa Hilal’in Ömer el-Beşir ile bağlarını kesmesi, Hilal’in kuzeni “Hımidti” lakabı ile bilinen Muhammed Hamdan Dagalu’nun önünü açan dönüm noktası oldu.
HDK önderi Dagalu, Yemen ve Libya’daki çatışmalarda rol alan ve 2017’de Sudan’ın Darfur ve Kurdufan bölgelerindeki birtakım altın madenlerini denetim eden tesirli bir paramiliter güç oluşturdu.
2018 sonunda Atbera, Hartum ve Kesele üzere kentlerde sokak protestoları başladığında Ömer el-Beşir’in rejimi muhafazaları için 30 yıllık iktidarının devrilmesinden kısa bir mühlet evvel Hartum’a konuşlandırdığı HDK, protesto sürecinde Ömer el-Beşir’in yanında yer almaya devam etti.
Ancak HDK önderi, ihtilal sona yaklaştığında halktan yana hal alarak Beşir’in devrilmesinde kıymetli rol oynadı.
Orgeneral Abdulfettah el-Burhan liderliğindeki Sudan ordusu ile Korgeneral Muhammed Hamdan Dagalo (Hımidti) liderliğindeki Süratli Takviye Kuvvetleri (HDK) ortasındaki çatışmalar devam ediyor.
Söz konusu çatışmalar, 2003 yılında Darfur’da başlayan Burhan-Hımidti, ortasındaki dostluğa büyük bir darbe vurdu. Lakin bu, ülkenin bahtını elinde bulunduran bu iki komutanın birinci karşı karşıya gelişi değildi.
Ömer el-Beşir, 2000’li yıllarda Darfur’da büyük bir silahlı çatışma ile uğraşıyordu. O periyot Darfur’da Sudan ordusunun komutasında Abdulfettah el-Burhan bulunuyordu. Beşir, çatışmalarda yalnızca orduyu kullanmak yerine milis kümelerden da takviye almaya karar verdi.
Korgeneral Hımidti, o periyot bölgede Ömer el-Beşir idaresine karşı direnen başka silahlı hareketlerle çaba için küçük bir silahlı küme kurdu. Eski Devlet Lideri Beşir, Korgeneral Hımidti’nin kümesini desteklemeyi seçti. Böylelikle Burhan ile Hımidti, ortak bir düşmana karşı tıpkı safta savaşmaya başladı.
İkili ortasındaki alaka, Ömer el-Beşir’in devrilmesini talep eden büyük halk ihtilalinin baskısıyla 2019 yılının nisan ayında güçlendi. Burhan ve Hımidti, Beşir’i devirmek ve ülkenin idaresini eline alması için Orgeneral Burhan liderliğinde bir egemenlik (askeri) kurulu oluşturmak üzere anlaştılar.
Hımidti ise Egemenlik Kurulu Lider Yardımcılığı vazifesini üstlendi. 2021 yılında ise, Burhan ve Hımidti’nin sivil hükümete karşı planladığı yeni adım ikilinin ortasının açılmasına yol açtı. O denli ki, Orgeneral Burhan, Ömer el-Beşir rejiminden kimi simaları iktidardaki birtakım kıymetli makamlara geri getirdi. Lakin Hımidti buna şiddetle karşı çıktı.
İkilinin başat rol üstlendiği Egemenlik Kurulu, vazifesi sivil bir hükümete devretme konusunda birden fazla vakit isteksiz davrandı lakin iktisat ve ülkedeki güvenlik önemli manada berbatlaştı. Bunun üzerine, 2022 yılının aralık ayında ülke idaresinin sivillere zamanına dönük bir çerçeve muahedesi imzalandı.
Orgeneral Burhan ve Korgeneral Hımidti, iktidarın sivillere devredilmesini ve ordunun kışlalarına dönmesini öngören bu muahedeyi imzaladılar.
Ancak ordu ile HDK ortasında, çerçeve muahedenin askeri ıslahata ait kararlarından birinin uygulanması ve HDK’nın orduya entegrasyonu ile yeni ve daha güçlü bir uyuşmazlık ortaya çıktı.
Öte yandan ikili ortasındaki bir uyuşmazlık da ülkeyi kimin yöneteceği konusundaydı. Her iki isim de idarenin sivillere devranına istek göstermişti lakin yeniden de kimin liderlik edeceği konusunda anlaşamamışlardı.
Hımidti, müstakbel sivil devlet liderinin liderlik etmesini talep ederken, Burhan Genelkurmay Başbakanı’nın liderlik etmesini istiyordu. Sıcak çatışmalardan çabucak evvel ise gerginlik artık açıklamalara da yansımıştı.
HDK Kumandan Yardımcısı ve Hımidti’nin kardeşi Abdurrahim Dagalo:
Dagalo’nun bu açıklamalarına Burhan şöyle yanıt vermişti:
Sudan ordusu ile Süratli Dayanak Kuvvetleri ortasında patlak veren çatışmaların, Sudan’ın Nahda Barajı belgesini etkileyebilecek yeni bir huzursuzluk dalgasına yol açabilir.
Uluslararası gözlemciler, Etiyopya’nın Nahda Barajı dolumunun dördüncü kademesine hazırlandığı bir devirde Sudan’ın istikrarsızlığın pençesine düşmesini, yeni gelişmelerin habercisi olarak okuyor.
Zira, Nahda Barajı konusunda, iki aşağı havza ülkesi olarak Mısır ile Sudan’ın tezleri birbirine yakın.
Etiyopya barajın yüzde 90’ının bittiğini duyururken, Addis Ababa Nahda Barajı’nın dördüncü dolum evresini başlatmaya hazırlanıyor.
Mısır, Sudan’daki istikrarı kendi çıkarları için stratejik olarak görüyor. Bilhassa memleketler arası platformlarda tezlerini Sudan’sız savunmak zorunda kalması, Kahire için en berbat senaryolardan birisi.
Türkiye’nin Hartum Büyükelçiliği’nden yapılan açıklamada, durum sakinleşene kadar vatandaşlardan konutlarında kalmaları ve gerekmedikçe seyahat etmemeleri istendi.
Açıklamada, “Başkent Hartum’un çeşitli bölgelerinde ordu ile Süratli Takviye Güçleri ortasında çatışmalar çıktığı anlaşılmaktadır. Durum olağana dönünceye kadar vatandaşlarımızın sokağa çıkmayıp konutlarında kalmaları ve mecburilik haricinde ülke içinde seyahatten kaçınmaları tavsiye olunur.” uyarısı yapıldı.
Dışişleri Bakanlığı, Sudan’da ordu ile paramiliter HDK ortasında sabah başlayan çatışmalardan tasa duyulduğunu bildirdi.
Sudan’daki tüm bölümlerin, geçiş sürecinin kazanımlarına bağlı kalmaya, sükunet ve diyaloğa davet edilen açıklamada, Sudan’ın sıkıntılarına fakat ulusal uzlaşı yoluyla kalıcı tahlil bulunabileceği vurgulandı.