Gökhan Karakaş – Birinci Dünya Savaşı’nın en şiddetli çarpışmaları sırasında Çanakkale’de batan savaş gemileri Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı tarafından turizme ve iktisada kazandırıldı. Benzerleri ABD, İskoçya ve Malta’da bulunan gemi tarihi batıklarından oluşan alan, dünyada merkezi yönetim tarafından yönetilen birinci sualtı parkı ve başka ülkelerdeki örneklerinden daha fazla batık barındırıyor. Sualtındaki tarihlerini merak eden İngiliz, Fransız, Avustralyalı ve Yeni Zelandalı dalgıçların gelmesi planlanan derinlerde 22 tarihi gemi bulunuyor. Türk topçusu, Nusret’in döşediği mayınlar ya da denizaltılar tarafından batırılan gemilerin Çanakkale’nin ekoturizmine büyük katkı sağlayacağı düşünülürken; Türkiye’nin en kıdemli dalgıcı ve son süngerci Aksona Mehmet’in yaptığı batık dalışlarına yalnızca Milliyet eşlik etti.
“Bilinmeyeni kimse koruyamaz” sloganıyla Çanakkale Boğazı ve Ege Denizi’nin derinliklerindeki 22 batık; Çanakkale Valiliği, Güney Marmara Kalkınma Ajansı, Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı, İstanbul Üniversitesi ve TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi katkılarıyla dalgıçları ağırlıyor. Patlamamış ve bombaları büsbütün tehlikesiz hale getirilen savaş gemileri kadar çıkarma gemileri, denizaltılar, buharlı yolcu gemileri, yelkenli tekneler üzere pek çok batık; dünyanın tarihî zenginliği en yüksek sualtı parkını oluşturdu.
HMS Majestik gözde
22 batık içinde en büyük ilgiyi Seddülbahir açıklarındaki İngiliz HMS Majestic görüyor. Yüzbaşı Otto Hersing yönetimindeki Alman U 21 denizaltısının torpidosuyla batan HMS Majestik, güvertesindeki top mermileri ve savaş ekipmanlarıyla 18-24 metre derinlikte dalgıçları bekliyor. 118 metre uzunluğundaki savaş gemisi parçalanarak dağılmasına karşın gerçek bir savaş ortamı hissi uyandırırken, üzerinde sürüler halinde dolaşan deniz kartalları (Myliobatis Aquila), süper manzaralar oluşturuyor. Geminin sualtı habitatına sağladığı katkıyla ömür ortamı bulan deniz kartallarının kanatlarını çırpan bir kartal üzere süzülüşü dalgıçlara eşsiz bir şölen sunuyor.
Çok yakındaki Helles Barçları isimli batıklar ise, 25 Nisan sabahı gerçekleşen Anzak çıkarması sonrasında kıyıdaki askerlere yemek ve su getirmek için kullanılan deniz araçları. 24 metre derinlikteki barçlar kıyıdaki Anzak askerleri tarafından dört gözle beklenirken şimdilerde 107 yıl evvel yaşanan kanlı çarpışmaları hatırlatıyor.
Türk topçusu batırdı
Çanakkale’yi geçerek İstanbul’a ulaşmak isteyen İngilizler’e ilişkin HMS Louis ise bölgenin görsel zenginliğini artıran diğer bir batık. İngiliz destroyeri bir deniz kazasında yara aldıktan sonra Türk topçusu tarafından batırılırken gömüldüğü kumluk alanda 14 metre derinlikte bulunuyor. 45 metrelik gövdesi üzerindeki kazanları dalgıçlara eşsiz manzaralar sunarken, Ege Denizi’nin güçlü akıntıları balık sürülerini batığa getiriyor. Türkiye’nin UNESCO Yaşayan İnsan Hazineleri listesine birinci denizci olarak girmesi için çabalanan Mehmet Baş ise tarihi batıklara yaptığı dalışlarda çok duygulandı. Denizcilerin “Son süngerci Aksona Mehmet” olarak tanıdığı Mehmet Baş, “HMS Majestik’in güvertesindeki patlamamış top mermileri Anadolu’nun ne derece sıkıntı kurallarda korunduğunu ve Çanakkale’nin geçilmez olduğunu hatırlattı bana. Derinlerdeki tarihi gezerken atalarımızın verdiği uğraşın hepimize örnek olmasını istedim. Tarihi Alan Başkanlığı’nın uğraşı Çanakkale’yi suyun altındaki zenginliğiyle dünyaya tanıtacak kadar başarılı. Atalarından izler arayan ANZAK torunları, bu batıklara büyük ilgi gösterecek. Anadolu halkının kadim kültürü olan toprağına bağlılık, işgale gelen güçlü donanmalara karşı koyacak kadar güçlü. Dünyada bu kadar varlıklı bir batık alanı olduğunu sanmıyorum” dedi. Derinlere Hürmet Dalışı Topluluğu üyeleri ve Çanakkale Balıkadamlar Dalış Merkezi’nin uzman eğitmenleriyle dalan Aksona Mehmet, tarihi batıkların etrafında oluşan canlı ömrünün ekosisteme büyük yarar sağladığını belirtti.
1915 yılında batan gemiler; İngiltere’nin sembol zırhlısı HMS Majestik’in patlamamış top mermilerinin üzerinde gezinen deniz kartalı (Myliobatis aquila) sürüsü, S/S Lundy’nin etrafındaki hayalet ağlar, destroyer HMS Luis’in 14 metredeki makine dairesi, askerlere yemek taşıyan İngiliz barçlarında yuva yapan gelincik balıkları ve 1968 yılında batan Kaptan Franko’nun 125 metrelik gövdesinde uzanan kırmızı mercanlar tarih ve coğrafyanın süper birlikteliğini anlatıyor.
Arkadaşımız Gökhan Karakaş, denizcilerin “Son süngerci Aksona Mehmet” olarak tanıdığı Mehmet Baş ve dalgıç Saruhan Singen ile birlikte batıklara daldı.
‘Batıklara dalış yasağı kalktı’
Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Lideri İsmail Kaşdemir ise, dünyanın en güçlü ve dalınabilir derinliklerdeki batıklarıyla turizm iktisadına katkı sağlayacaklarını belirtti. Kaşdemir, “Çanakkale turizminin geleceğini sualtındaki tarihle şekillendiriyoruz. Kıyılarımız dünyaya ilham verici hikayelerle dolu. Asıl problem bu hikayeleri daha çok beşerle buluşturmak. Batıklara dalış yasağını kaldırmak işin birinci adımıydı fakat daha yolun başındayız. Dalınabilir limitlerdeki savaş batıkları Çanakkale’yi başka sualtı parklarından ayırıyor. Biz toprakta mermi ya da kovan bulunca bile heyecanlanan insanlarız. Koca savaş gemilerini, batırıldığı yerlerde görmek hatta yaşamak büyük ayrıcalık. Sualtındaki hoşlukları anlatmak için memleketler arası acenteler ve kuruluşlarla işbirliğimiz sürüyor” dedi.
Müsilaj tesirini yitirdi
İngiliz, Fransız ve Avustralya gemilerinin dalış turizmiyle kente katkı sağlaması için 150 kilometrelik alanda Gelibolu Tarihi Sualtı Parkı oluşturuldu. 10 dalış noktasındaki 22 batıktan HMS Majestik’e geçen yıl yaptığımız dalışlarda müsilajın yıkıcı tesirini gözlemlemiştik. Prof. Dr. Mustafa Sarı ile daldığımız HMS Majestik üzerindeki müsilajin bu yıl tesirini yitirdiğini görürken, İş Bankası Kültür Yayınları’ndan çıkan ‘Müsilaj Ağıt Mı? Umut Mu?’ isimli kitapta denizlerdeki azot ve fosfor yükünün azaltılmasının değerine değiniliyor.
YARIN: Çok uluslu gemilerin battığı tarihi sualtı parkı