Simiti çıtır oluyor diye daima alışveriş yaptığımız bir fırın var. Geçenlerde girdim, 5 tane istedim, genç arkadaş, “Abi simit 4 lira oldu” dedi.
-Yapma ya, bu ne sürat, kaçaydı geçen yıl mesela, biliyor musun?
-Onu bilmem de ben işe girdiğimde Mart ayıydı, 2 liraydı
Yedi ayda yüzde 100 zam…
Biraz bakındım internette… Biz Çanakkale’de 4’ten yiyoruz. İstanbul’da simit 5 lira… 2021’de 3, 2020’de 2 liraymış.
NEW YORK TIMES EKMEK FİYATI HABERİ YAPTI
Hayat pahalılığı o denli bir noktaya geldi ki; The New York Times gazetesinde ekmek fiyatları haberi vardı.
Ne var bunda, diyebilirsiniz. New York Times dediğimiz gazete, “Gri Leydi” denilen dünya basınının editoryal ve habercilik olarak en güçlü, asil gazetelerinden biri… Ekmek üzere sıradan bir mevzuyu işlemesi bana enteresan geldi.
Gazete, Avrupa’da ekmek fiyatlarındaki artışı, “Enflasyon Avrupa’yı vurdu, ekmek fiyatları roket süratiyle yükseldi” başlığıyla verdi. “Un, kuruyemiş, yumurta ve hatta elektriğin yükselen maliyetleri, fırıncıları fiyatlarını artırmaya ve üretimlerini kesmeye zorluyor” diyor.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden bu yana, Fransa’da buğday fiyatının yüzde 30’dan fazla arttığını, değirmeni çalıştırmak için gereken elektrik faturasının üç katına çıktığını, un çuvalları için kullanılan kâğıdın fiyatının bile stratosfere vurduğunu belirtiyor.
İkonik Fransız bagetinin 1.00-1.30 Euro ortasında değişen fiyatına 10 sent daha artırım yapılacağını ve Avrupa Birliği’nde temel besin hususları fiyatlarının hiç bu kadar yüksek olmadığını, besin enflasyonunun bir yıl öncesine nazaran rekor bir oran olan yüzde 19 arttığını bildiriyor, The New York Times…
MACARİSTAN’DA EKMEK FİYATI YÜZDE 77 ARTTI
Ayrıca, ABD’de ekmek fiyatı bir yıl öncesine nazaran yüzde 15 artarken, fiyat artışlarının denetim altına alınmasının güç olacağı telaşına vurgu yapılıyor.
Macaristan’da ise ekmek fiyatları yüzde 77 arttı. Savaş bölgesine en yakın ülkelerde fiyat artışları daha yüksek. Hırvatistan, Estonya, Letonya, Litvanya, Polonya ve Slovakya’da ekmek fiyatları yüzde 30’un üzerinde arttı. Almanya’da ise ekmek bir yılda yüzde 18 zamlandı.
Ekmek bu… En temel besin ve Avrupa’da bile tasa yaşanıyor.
Bunları yazarken, Rusya’nın tahıl koridoru muahedesini askıya aldığını, AB’nin Rusya’ya kararından vazgeçme, mutabakata yine katılma daveti yaptığını okudum. Besinde yeni bir fiyat artış dalgası nedeni…
Bunları şunun için yazıyorum: Global enflasyon ve bilhassa artan besin fiyatları gelir adaletsizliğini, eşitsizliği körüklüyor.
İNSANLIK ARTAN FİYATLAR VE BESİN KRİZİ NEDENİYLE BESİN GÜVENSİZLİĞİ VE AÇLIKLA KARŞI KARŞIYA
Dünyanın dört bir yanında, hem gelişmekte olan hem de gelişmiş ülkelerde milyonlarca insan, artan fiyatlar ve besin krizi nedeniyle besin güvensizliği ve açlıkla karşı karşıya.
Enflasyon yükselmeye devam ederken, çalışanların fiyatları buna ayak uyduramıyor. ABD’de gerçek manada fiyat artışları Ocak 2021’den itibaren inişe geçti. Dünya çapında milyonlarca çalışan için gerçek fiyatlar düşüyor.
Diğer yandan Birleşmiş Milletler’in Dünya Besin Programı’nın “Açlık Felaketi” başlıklı bir raporunda vurguladığı üzere, dünya çapında 811 milyon insan yahut insanlığın yedide biri “gıda güvensizliği” ile karşı karşıya ve “her gece yatağa aç gidiyor.”
Gıda güvensizliğinden muzdarip insan sayısı ise, 2019’da 135 milyon iken, geçen yıl 276 milyon ve bu yıl da tahminen 323 milyon olacak. Bu üç yılda iki kattan fazla artış demek. Tahminen 48,9 milyon insan da şu anda kıtlığın eşiğinde ve açlık riski altında.
İSPANYA’DA HER ÜÇ ÇOCUKTAN BİRİ YOKSULLUK İÇİNDE YAŞIYOR
Kısaca AB üyesi, gelişmiş ülke sayılan İspanya’ya bakalım. Yakında yayımlanan bir rapora nazaran, ülkede 2008 global ekonomik krizinden bu yana hayat standartlarındaki en büyük düşüş yaşanıyor. Yoksulluk yahut toplumsal dışlanma riski altındaki İspanyol nüfusu 2021’de yüzde 27.8’e yükseldi. 2018’de yüzde 21.5’ti ve bu son iki yılda 1 milyondan fazla insanın yoksulluğa düştüğü manasına geliyor. İspanya’da 2018’e nazaran yüzde 50’lik bir artışla altı milyon insan yoksulluk nedeniyle önemli manada toplumsal dışlanma ile karşı karşıya…
Her üç İspanyol çocuktan biri yoksulluk içinde yaşıyor, İspanya, yoksulluk ve çocuk dışlanma riskinin en yüksek olduğu üçüncü Avrupa ülkesi olup, AB içinde sadece Romanya ve Bulgaristan’ı geride bırakmış durumda…
ABD’DE HALKIN YÜZDE 31’İ ÖĞÜN ATLIYOR
ABD’de bir araştırmaya nazaran, Amerikalılar ortalama olarak, besin maliyetinin yaklaşık yüzde 23 arttığına inanıyorlar. Bu temel enflasyon sayısından yaklaşık 10 puan daha yüksek. Birebir çalışmada, tüketicilerin yüzde 64’ü beklenmedik harcamaları karşılamakta zorluk çektiğini, yüzde 31’inin öğün atladığını yahut öğün boyutlarını azalttığını ve yüzde 18’i son 12 ayda gereğince yemediğini bildirdi.
BRİTANYA’DA 4 MİLYON ÇOCUK SİSTEMLİ YEMEK YİYEMİYOR
Britanya’da ise milyonlarca insan ısınmak ve yemek yemek ortasında seçim yapmaya çalışıyor. Güç fiyatları çok arttı ve besin enflasyonu Eylül ayında yüzde 13.9 ile rekor düzeye ulaştı. Buna nazaran, ortalama hane halkı yıllık besin faturalarında 643 sterlinlik bir artışla karşı karşıya kaldı.
Ülkede Eylül ayında 10 milyon yetişkin ve 4 milyon çocuğun nizamlı yemek yiyemediği bildiriliyor. Bu sayılar yılbaşından bu yana iki kattan fazla arttı. Her yedi İngiliz’den birinin öğün atladığını tespit edildi.
2008 GLOBAL FİNANSAL KRİZİNDEN BU YANA EŞİTSİZLİK DAHA SÜRATLE ARTIYOR
Özellikle 2008 global finansal krizinden bu yana eşitsizlik daha süratle artıyor. Bugün dünya nüfusunun en varlıklı yüzde 1’i, global servetin yüzde 70’inden fazlasını elinde tutuyor. Ocak 2022 prestijiyle dünyanın en güçlü 10 bireyi, dünya nüfusunun en alt gelir diliminden 3.1 milyar beşerden daha fazlasına sahip.
Koronavirüs salgını periyodunda dünya nüfusunun en varlıklı yüzde 1’inin serveti iki katına çıktı. 2020-2021 ortasında nüfusun yüzde 99’unun geliri azalırken her 26 saatte bir yeni bir dolar milyarderi ortaya çıktı. Özcesi; 2022’de dünyada üretilen toplam servetin yüzde 76’sını dünya nüfusunun en güçlü yüzde 10’u cebine koyarken, en fakir yüzde 50’si yalnızca yüzde 2’sini alıyor.
Kuzey Amerika ve Batı Avrupa’da, 2020’de nüfusun en güçlü yüzde 1’i servetin yaklaşık yüzde 35’ini alırken, en fakir yüzde 50 toplam gelirin yüzde 19’unu alıyor. Buna karşılık, Latin Amerika, Orta Doğu ve Kuzey Afrika, Güney Asya ve Sahra altı Afrika’da, nüfusun en fakir yüzde 50’si ulusal gelirin yüzde 9 ile 12’sini alırken, en varlıklı yüzde 10’un gelirdeki hissesi yüzde 45 ile 58 ortasında.
EŞİTSİZLİK HER YERDE; KUZEY İLE GÜNEY ORTASINDA, BİREBİR ÜLKEDE BÖLGELER ORTASINDA YA DA CİNSİYETLER ORTASINDA…
Eşitsizlik her yerde; Batı ile Doğu, Kuzey ile Güney ortasında, birebir ülkede bölgeler ortasında ya da cinsiyetler ortasında…
İlginç bir orta parantez verelim: Danışmanlık şirketi McKinsey bu ay eşitsizlik bahisli bir rapor hazırlayıp, toplumsal medyada da paylaşmış. Bir okuyucu da yorumlara şöyle yazmış:
“Kuruluşunuzda bayanların ortalama saatlik fiyatının erkeklerinkinden yüzde 22.3 daha düşük olduğu yorumuna nasıl karşılık verirsiniz?”
TÜRKİYE EŞİTSİZLİKTE OECD ÜLKELERİ ORTASINDA SONUNCU
Tahmin edileceği üzere, Türkiye eşitsizlikler konusunda hiç parlak durumda değil. Yeni bir rapor yayımlandı ve Türkiye ekonomik eşitsizlikler sıralamasında 161 ülke ortasında 74’üncü, OECD ülkeleri ortasında sonuncu oldu.
Oxfam ve Development Finance International (DFI) tarafından hazırlanan 2022 Eşitsizliği Azaltma Taahhütleri Endeksi’ne (EAT Endeksi) nazaran, en güçlü yüzde 1’lik bölümün toplam servetin yüzde 41’ine sahip olduğu ve servet dağılımının en adaletsiz olduğu ülkelerden biri…
Türkiye’de pandemi müddetince sıhhat ve toplumsal müdafaa alanında kıymetli adımlar atıldı. Lakin birçok ülkede benzeri bir durum yaşandığı için Türkiye’nin endeksteki sıralaması evvelki yıllara nazaran değişmedi. Toplumsal harcamalar kategorisinde Türkiye hala OECD ülkeleri ortasında en alt sıralarda. Türkiye sendikal haklar açısından sıralamada en sondaki 10 ülke ortasında.
En yeterli 10 ülke şöyle:
Norveç, Almanya, Avusturalya, Belçika, Kanada, Japonya, Danimarka, Yeni Zelanda, Slovenya, Finlandiya.
Rusya 36’ıncı, Kırgızistan 44’üncü, Yunanistan 45’inci… Bulgaristan, Romanya, Tacikistan, Kazakistan, Çin, Ürdün, Özbekistan ve Azerbaycan bizim üzerimizdeki ülkeler. Değişik bir rapor bu, daha sonra tahlil ederiz…
HAWKİNG’E İKTİSAT OKU DİYENLER ARTIK NE DİYOR SANKİ?
Konuyu şöyle bitireyim: 2015 yılında ünlü bilimadamı Stephen Hawking, toplumsal medya platformu Reddit’te online soru-cevap aktifliğine katılmış.
Orada, gelir eşitsizliği konusuna yapay zekadan daha çok endişelendiğini söyleyince, iştirakçiler ona iktisada giriş kitapları okumasını önermiş.
Acaba, ekmeğin fiyatı arttıkça bu vatandaşlar hala birebir düşünüyor mu?
GEÇEN HAFTA NE OLDU, BU HAFTA NELER OLACAK?
Geçen hafta global iktisatta neler oldu, kısaca bakalım… Avrupa Merkez Bankası 75 baz puanlık faiz artışı yaptı. Ana refinansman oranı yüzde 2, marjinal borç verme imkânı yüzde 2,25 ve mevduat faizi yüzde 1,50 düzeyine yükseldi. Böylelikle Euro Bölgesi’nde mevduat faizi son 10 yılın en yüksek düzeyine ulaştı.
İngiltere’de 31 Ekim’de yapılması planlanan orta vadeli mali plan açıklaması 17 Kasım’a ertelendi. İngiltere’de yeni vazifeye gelen yeni Başbakan Rishi Sunak ile Maliye Bakanı Jeremy Hunt, önceliğinin ekonomik istikrar ve mali sürdürülebilirlik olduğunu ve kalıcı kararlar verebilmek için kararın ertelendiğini belirtti.
ABD iktisadı bu yılın üçüncü çeyreğinde yıllık yüzde 2.6 büyüdü. İki çeyrek yıldır süren yavaşlama bilakis dönmüş üzere görünüyor. Lakin birçok belirti hala yavaşlama tehdidinin sürdüğünü gösteriyor.
Çin de ertelediği GSYİH bilgilerini açıkladı. Üçüncü çeyrekte büyüme yüzde 3.9 oldu. İkinci çeyrekteki yüzde 0.4’e nazaran bir toparlanma sözkonusu…
Bu hafta gözler faiz kararı açıklayacak ABD Merkez Bankası’nda (FED) olacak.Ayrıca yatırımcılar Birleşik Krallık, Avustralya, Norveç ve Malezya’daki merkez bankası toplantılarını ve Euro Bölgesi’nden GSYİH büyüme ve enflasyon sayılarını yakından takip edecekler.
Kaynaklar: The New York Times, Cumhuriyet, Birgün, OXFAM, www.wsws.org, www.mronline.org, www.bianet.org, www.tradingeconomics.org