Sri Lanka tarihinin en makus ekonomik krizini yaşarken ülkede yakıt, besin ve ilaç kıtlığı halkı sokaklara döktü. İşte Asya ülkesinde milyonlarca insanı isyan ettiren ekonomik krizin öyküsü…
Hindistan’ın güneydoğu kıyılarında 23 milyonluk bir ülke olan Sri Lanka, ekonomik çöküşün akabinde tarihinin en büyük siyasi krizini yaşıyor.
Sri Lanka’da aylardır süren protestoların akabinde öfkeli göstericiler bu sabah Devlet Lideri Gotabaya Rajapaksa’nın başşehir Colombo’daki sarayını bastı. Rajapaksa’nın donanmaya ilişkin bir gemiyle kaçtığı tez edildi. Milyonlarca Sri Lankalı’yı isyan ettiren şey ise ülke tarihinin gördüğü en büyük ekonomik çöküş oldu.
Ülkede ulusal petrol şirketi Ceylon Petroleum’un 700 milyon dolar borcu olduğu için yakıt tedariki konusunda sorun yaşayan Asya ülkesi 1948’de İngiltere’den bağımsızlığını kazandığı günden bu yana en makus ekonomik krizini yaşıyor. Ada ülkesinde aylardır besin, ilaç ve yakıt satın alınamıyor.
ÜLKE TEMERRÜDE DÜŞMÜŞTÜ
Geçtiğimiz aylarda iflas ettiğini ilan eden Sri Lanka, dış borçlarını süreksiz olarak temerrüde düşüreceğini açıklamıştı. Evvelki hafta Sri Lanka Başbakanı Ranil Wickremesinghe “Ekonomimiz büsbütün çöktü” diyerek durumun vahametini duyurmuştu.
Sri Lanka, Memleketler arası Para Fonu (IMF) ile bir kurtarma paketine ait müzakerelerin sonucunu bekleyene kadar, bu yıl vadesi gelen 7 milyar dolarlık dış borcun geri ödemesini askıya aldığını duyurdu. Lakin ülkenin 2026 yılına kadar yıllık ortalama 5 milyar dolar daha ödemesi gerekiyor.
Sri Lanka’da halk başkanlık sarayını bastı. Fotoğraf: Reuters
SRİ LANKA İKTİSADI NASIL ÇÖKTÜ?
Sri Lanka’nın ekonomik problemlerinin merkezinde ise ülkenin ithalata büyük ölçüde bağımlı olması ve döviz eksikliği yatıyor. Ülkede bu ithalatın faturasını ödeyebilecek döviz rezervi bulunmuyor.
Sri Lanka’nın en büyük döviz kaynağı olan turizm 2019’da yaşanan terör taarruzlarından büyük yara alırken 2020’de başlayan pandemi bu gelir kaynağına son darbeyi vurdu. Bununla birlikte memleketler arası güç ve emtia fiyatlarının artması da ithalata bağımlı ülkenin iktisadını olumsuz bir halde etkiledi.
Uzmanlar turizmde yaşanan sıkıntıların yanında ülkedeki iktisat idaresinin de yaşanan krizden sorumlu olduğunu düşünüyor. Sri Lanka’da sokağa dökülen insanların da yüksek enflasyon, besin, ilaç ve yakıt kıtlığı ile elektrik kesintileri üzere sıkıntılardan Rajapaksa ailesini ve hükümetini sorumlu tuttuğu görülüyor.
HÜKÜMET SORUMLU TUTULUYOR
Eleştirmenler, krizin köklerinin birbirini izleyen hükümetler tarafından sürdürülen makus ekonomik berbat idarede yattığı görüşünde. Uzmanlara nazaran, ülkedeki cari açık ve bütçe açığı sürdürülebilir düzeyin çok ötesine geçti.
Bu açık, Covid-19 pandemisinden aylar evvel yürürlüğe giren vergi indirimleriyle hızlandı. Bu indirimler 2019 seçimlerinden evvel Rajapaksa’nın vaat ettiği ıslahatlar kapsamında yürürlüğe sokulmuştu. Pandeminin ve milletlerarası gelişmelerin döviz açığını artırması ise ülkeyi tarihin en makus ekonomik krizlerinden birine soktu.
Hükümet, birtakım çevrelere nazaran gereksiz altyapı projeleri için çok büyük ölçüde borçlandı ve döviz rezervini harcadı. 2019 yılı sonunda Sri Lanka’nın döviz rezervi 7 milyar 600 milyon dolardı. Mart 2020’de bu sayı 1 milyar 930 milyona geriledi.
ÖNLEMLER KRİZİ TETİKLEDİ
Döviz açığı 2021’de Sri Lanka için çok büyük bir sıkıntıya dönüşünce hükümet, kimyasal gübre ithalatını yasaklayarak döviz çıkışını durdurmaya çalıştı. Çiftçilere organik gübre kullanmaları söylendi. Bu da mahsul kıtlığına neden oldu.
Ekonomik kriz nedeniyle günlerce süren selefi Mahinda Rajapaksa’yı istifaya zorlamasının akabinde vazifeye başlayan Başbakan Wickremesinghe, evvelki hükümeti Sri Lanka’nın döviz rezervleri azalırken vaktinde hareket etmemekle suçladı.
EKONOMİ DARALIYOR
Ülkede uygulanan devalüasyonlar sonucunda Sri Lanka rupisi ABD doları karşısında sene başından bu yana yüzde 100’e yakın paha kaybetti. Ülkede ayrıyeten enflasyon haziranda yüzde 54,6 ile rekor düzeyde bulunuyor.
Ekonomi birinci çeyrekte yıllık yüzde 1,6 daraldı ve ikinci çeyrekte daha da daralacağı kestirim ediliyor. Başbakan Wickremesinghe, hükümetin gelecek yıl büyümede yüzde 1’lik bir daralma hedeflediğini lakin merkez bankasının bu yıl büyümede yüzde 4 ila yüzde 5 ortasında bir daralma varsayım ettiğini söyledi.
Yakıt bulunamadığı için okulların kapatıldığı Sri Lanka’da akaryakıt istasyonlarının önündeki kuyrukların kilometreleri bulduğu belirtiliyor. Toplu taşımanın ise yaklaşık yüzde 60’ı çalışmıyor.
Politikacılar ise krizin alternatifi olarak IMF ile yapılacak görüşmeleri işaret ediyor.