Kahramanmaraş’ta meydana gelen iki şiddetli sarsıntı 10 vilayetimizde büyük hasar yarattı ve ne yazık ki 30 binden fazla insanımızın hayatına mal oldu. Fecî sarsıntıdan çabucak evvel kimi hayvanların “garip” davrandığına dair görüntüler internette sıkça paylaşıldı. Görüntülerdeki sav, hayvanların şiddetli zelzeleleri insanlardan evvel hissedip, buna reaksiyon verdiği istikametinde. BBC’nin haberine nazaran bu teori antik devirlerden bu yana ortada, pekala geçerliliği var mı?
Teorinin yanlışsız olduğu istikametinde bilimsel araştırmalar bulunuyor. Sismik makinelerin, insan bedeninin fark edemeyeceği sarsıntıları kaydetmesi üzere, hayvanlar da büyük sarsıntılardan çabucak evvel meydana gelen hafif şiddetteki öncü sarsıntıları hissedebilecek ‘sensörlere’ sahip. Bilim insanları böylelikle hayvanların büyük sarsıntılardan saniyeler evvel bunu hissedebildiğini söylüyor. Hatta kimi araştırmacılar, hayvanların bunu öncü sarsıntılardan bile evvel hissedebileceğini belirtiyor.
ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu (USGS)’na nazaran, zelzeleden saniyeler evvelki olağandışı hayvan davranışları sismik dalgaların iki hali ortasındaki fark ile açıklanabilir. Primary, öncül ya da P-dalgası bir zelzeleden birinci yayılan dalgalar ve merkezden saniyede birkaç kilometre süratle yayılır. Kurum, bu dalgaların hayvanlar için daha bariz, hissedilebilir olduğunu söylüyor. P-dalgalarını takiben ikincil ve daha güçlü S-dalgaları yayılmaya başlıyor ve bu dalgalar yeri sallıyor.
USGS’nin Mevzuyla ilgili raporunda şu bilgiler yer alıyor: “Küçük P dalgasını çok az insan fark eder, bu dalga zelzelenin kaynağından daha süratli uzaklaşır ve daha büyük olan S dalgasından daha evvel size ulaşır. Fakat daha keskin hislere sahip olan hayvanlar P dalgasını, S dalgası ulaşmadan saniyeler evvel hissedebilir.”
Depremleri varsayım etmek neden bu kadar güç?
Sismolojik aygıtlar tarafından fark edilip, tahlil edilen öncül sarsıntılar zelzeleler için erken ikaz sistemi olarak kullanılıyor lakin genelde sarsıntıya bir dakikadan kısa bir müddet kala ikaz yapılabiliyor. Sanki hayvanlar zelzelesi çağdaş makinelerden daha erken ve hatta daha âlâ halde hissedebilir mi? İnsanlık binlerce yıldır hayvanların sarsıntıları meydana gelmeden saatler evvel fark edebildiğini argüman etse de, bilim buna kuşku ile yaklaşıyor.
Max Planck Hayvan Davranışları Enstitüsü’nün yöneticisi Martin Wikelski, hayvanların zelzeleleri öncül sarsıntılardan evvel hissedebileceğini söylüyor: “Hayvanların sarsıntı işaretlerini hissetmekte düzgün olduğuna dair belirtiler var ve bu işaretler yalnızca sismik hareketlilik değil.”
Wikelski’nin 2020 yılında yayınlanan çalışmasında, araştırmacılar, İtalya’daki bir çiftlikte yer alan inek, köpek ve koyunlara elektronik takip aygıtları takarak, hareketlerini aylar boyunca, etraflarında zelzele epey izlediler. Buldukları şey ise, hayvanların etrafta meydana gelen sekiz büyük zelzelenin yedisi gerçekleşmeden evvel “süper hareketli” oldukları. Hayvanlar bu sarsıntılardan evvel aralıksız neredeyse 45 dakika boyunca hareket halindeydi. Araştırma, hayvanların sarsıntıları insanlardan ve rastgele bir öncü sarsıntıdan 12 saat evvel hissedebileceğini gösterdi.
Kötü bir şey olacak hissi: Felaket için hayvansal içgüdü
Ancak Wikelski hayvanların bu sıra dışı davranışının sebebinin şimdi bilinmediğini söylüyor ve kelamlarına şöyle devam ediyor:
Wikelski’nin çalışması hayvanların sarsıntısı merkez üssünden 20 kilometre uzaktan bile tespit edebildiğini gösteriyor. Artık çalışmalarını genişletmeyi planlayan Wikelski, çiftlik hayvanlarının yer altı basıncı ile havaya salınarak yükselen demir düzeylerine reaksiyon verdiği teorisini inceleyecek. Wikelski araştırmasıyla ilgili kelamlarını şöyle tamamlıyor: “Hayvanların algılayabildiği farklı etkenler var, fakat bunlar hala bilinmezliğini koruyor.”
Fakat 2018 yılında yapılan bir araştırmada, zelzeleden evvel olağandışı hayvan davranışlarına dair 700 tez incelendiğinde, sonuç alabilmek için daha fazla delil gerektiğine karar verildi. Araştırmacılar bu çalışmada hayvanların zelzeleleri sismik makinelerden evvel tespit edip edemeyeceği sorusuna odaklandı. 2018 tarihli araştırmayı yürüten bilim insanları, birçok tarihi örneği de ele alarak, sarsıntılardan evvel hayvanların garip davranışlarının sebebinin öncü zelzeleler olabileceğini söylüyor. Var olan delillerin ikinci ağızdan ve anılardan oluşmasının da inanılırlıklarına gölge düşürdüğü belirtiliyor.
Radara yakalandı: ABD’de Oklahoma sarsıntısından dakikalar evvel uçan kuşlar
Binlerce kuş birebir anda havalandı
2016 yılında da, ABD’de Oklahoma’da meydana gelen zelzeleden 15 dakika evvel binlerce kuşun havalanıp uçmaya başlaması radar teknolojisi ile kaydedilmişti.