Andrew Harding, BBC News, Baidoa, Somali
11 yaşındaki Dahir’in gözyaşları, açlıktan çökmüş yanaklarından süzülüyor.
Sessizce “Sadece hayatta kalmak istiyorum” diyor.
Baidoa kentinin dışındaki tozlu düzlükte, ailesinin derme çatma çadırının yanında otururken, yorgun annesi Fatuma Ömer, ağlamamasını söylüyor.
“Gözyaşların kardeşini geri getirmeyecek. Her şey yoluna girecek” diyor.
Fatuma’nın ikinci oğlu 10 yaşındaki Salat, iki hafta evvel aile köylerinden üç günlük yürüyüşle Baidoa’ya ulaştığında açlıktan öldü. Yeni konutlarının birkaç metre ötesindeki taşlı toprağa gömüldü. Mezarının üstü şimdiden çöplerle kaplı ve yeni gelenler etrafında çadır kurdukları için yerinin bulunması da giderek zorlaşıyor.
Fatuma “Oğlumun yasını tutamam. Vakit yok. İş bulmam ve başkalarını hayatta tutmam gerek” diyor. Bunları söylerken bir yandan dokuz aylık en küçük kızı Bille’ye sarılıyor ve öbür yandan kulak tırmalayıcı bir halde öksüren altı yaşındaki kızı Meryem’e bakıyor.
‘Kızımı gömecek takatim yoktu’
Yeni bir araştırmaya nazaran kamplardaki küçük çocuklar ve gebe bayanların neredeyse üçte ikisi akut yetersiz beslenmeyle karşı karşıya. Yüksek mevt oranıyla birleştiğinde bu durum, ülkede açlık yaşandığının resmen ilan edilmesinde geç kalındığına işaret edebilir.
Buulo Ciir isimli bir köyden Baidoa’ya ulaşmak için, dokuz çocuğuyla en az 15 gün yürüyen Fatuma “Üç yaşındaki kızım Farhir’in vefatını kendi gözlerimle gördüm ve hiçbir şey yapamadım” diyor.
“Onu 10 gün boyunca taşıdım. Yolun kenarına bırakmak zorunda kaldık. Gömecek takatimiz yoktu. Sırtlanların yaklaştığını duyabiliyorduk” diye devam ediyor.
50 yaşındaki Habiba Mohamud bir eliyle bir modül ipi tutarken “Üzerimde hiçbir şey getirmedim. Meskende bir şey kalmadı. Sığırlar öldü. Tarlalar kurudu” diyor ve asla köyüne geri dönmeyeceğini kabul ediyor.
İklim değişikliğiyle düzgünce güç kazanan, gerisi arkasına gelen kuraklıklar, Afrika Boynuzu’nda yüzyıllardır süren kırsal hayat biçimini sona erdirme tehdidi oluşturuyor.
Diğer yeni gelenler üzere Habiba da kollardan, ip modüllerinden ve bulabildikleri karton ve plastik örtülerle ailesi için bir çadır yapmaya çalışıyor ve gecenin ayazı vurmadan evvel çadırı bitirmeyi umuyor. Lakin bunları yaptıktan sonra, beş çocuğu için yiyecek ve tıbbi yardım aramaya çıkabilir.
Kentin en önemli hastanesinde Dr. Abdullahi Yusuf, yatakların ortasında dolaşıp, küçük, güçten düşmüş hastalarını denetim ediyor. Çocukların birden fazla iki ay ila 3 yaş ortasında.
Hepsinde önemli yetersiz beslenme var. Kimileri zatürre ve yeni kızamık salgınıyla da uğraş ediyor.
Küçüklerin çok azının ağlayabilecek gücü var. Kimilerinin cildinde önemli yaralar var. Ciltleri çok ağır açlık olaylarında görülen şişlikler nedeniyle çatlamış.
Dr. Abdullahi, ağlayan iki yaşındaki bir çocuğa damar yolu açmaya çalışan takımını izlerken “Birçoğu hastaneye ulaşamadan ölüyor” diyor.
“Gereken yardımı almazsak, yüzbinlerce insan ölecek”
Somalili yetkililer ve milletlerarası kuruluşlar, ülkenin güneybatısında yaklaşan açlığa aylardır dikkat çekmeye çalışırken, Dr. Abdullahi, hastanesinin çocuklar için besleyici ek besinler da dahil birçok malzemeyi bulmakta problem yaşadığını aktarıyor.
Doktor, görünür öfkesiyle “Bazen materyal bulamıyoruz. Dehşet verici, zira beşerler ölüyor ve biz onlara takviye olamıyoruz. Lokal idaremiz bu durumla başa çıkamadı. Kuraklık ve konutlarından olan ailelerin gelişi için planlama yapılmadı” diyor.
Yerel idareden bir bakan, kimi alanlarda yetersiz kaldıklarını kabul ediyor.
Güneybatı Eyaleti İnsani İşler Bakanı Nasir Arush, Baidoa’daki kamplardan birine yaptığı kısa ziyaret sırasında “Şu andakinden daha süratli, daha isabetli ve daha tesirli olmalıyız” diyor.
Ancak daha fazla memleketler arası yardımın büyük kıymete sahip olduğunu da vurguluyor.
“Gereken yardımı almazsak, yüzbinlerce insan ölecek. Şu anda yaptığımız şeyleri üç ay evvel yapmalıydık. Yavaş kaldık. Süratle bir şeyler yapılmazsa, bu bölgede felaket bir durum yaşanacak” diyor.
Genelde bulunması sıkıntı datalara ve sıklıkla siyasi mülahazalara dayanan “resmen açlık ilan etme” süreci karmaşık olabiliyor.
İngiltere’nin Mogadişu Büyükelçisi Kate Foster bunun “özünde teknik bir süreç” olduğunu söylüyor.
Foster 2011’deki kuraklıkta “260 bin vefatın yarısının açlık ilan edilmeden evvel gerçekleştiğine” dikkat çekiyor.
Somali’nin milletlerarası toplumdan yardım bulma uğraşlarına önderlik eden Cumhurbaşkanlığı temsilcisi, ABD hükümetine ve bilhassa de geçtiğimiz günlerde sağladığı fona teşekkür etti ve “bize umut verdi” dedi.
Ancak Abdirahman Abdishakur, daha fazla yardım alınmazsa, ülkenin bir kısmında yaşanan krizin hemen denetimden çıkabileceği ikazında bulundu.
Abdishakur “Alarm zillerini çalıyorduk. Lakin milletlerarası toplumun cevabı kâfi değildi” diyor.
Kanada’nın Toronto kentindeki bir aktarma sırasında telefonla konuştuğumuz Abdishakur “Açlık kestirim ediliyordu. Somali’nin kimi yerlerinde, birtakım noktalarında çoktan başlamıştı. Fakat hâl felaket seviyesindeki bir açlığı engelleyebiliriz” tabirlerini kullanıyor.
Kadınlar kaçıyor, erkekler geride kalıyor
Tahminler değişse de son birkaç ayda Baidoa’nın nüfusu dört katına çıkıp, 800 bine yükseldi.
Kenti ziyaret eden rastgele biri, çarpıcı bir gerçeği süratle fark edebiliyor; kente yeni gelen yetişkinlerin neredeyse hepsi bayan.
Somali savaşta bir ülke. Çatışmalar merkezi idarenin 30 yıl evvel çökmesinin akabinde farklı görünümlerde devam ediyor ve ülkenin her bölümünü etkilemeyi sürdürüyor. Erkekleri, bir dizi silahlı küme ismine savaşmak için ailelerinden kopartıyor.
Baidoa’ya ulaşanların birden fazla üzere, Hadija Abukar, radikal İslamcı örgüt Eş Şebab tarafından denetim edilen bölgelerden kaçmış.
Baidoa’daki küçük bir hastanede yatan hasta çocuğunun yanında otururken “Şimdi bile ailenin geri kalanından telefonlar geliyor. Hükümet ve Eş Şebab ortasında çatışmalar var. Akrabalarım kaçtı ve ormanda saklanıyor” diyor.
Diğer bayanlar, eşlerinin ve yaşı büyük erkek çocuklarının militanların denetim ettiği bölgeleri terk etmesinin engellendiğini ve yıllarca örgütün kendilerini haraca bağladığını anlatıyor.
Baidoa’nın kendisi Eş Şebab’ın kuşatması altında değil. Lakin tekrar de sığınmak için tehlikeli bir bölge. Milletlerarası yardım kuruluşları ve yabancı gazeteciler ağır güvenlik olmadan dolaşamıyor ve kent hudutları dışına seyahat de çok tehlikeli bulunuyor.
Orta ve Güney Somali’de Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu UNICEF’in yöneticiliğini yapan Charles Nzuke “Kuşatma altında bir nüfus kelam konusu. Bazen ümitsizliğe kapılıyorsunuz” diyor.
Bazı kestirimlere nazaran, şu andaki kuraklıktan etkilenenlerin yarısından fazlası Eş Şebab’ın kontrolündeki yerlerde. Terör örgütü ilan edilen kümelerin faydalanabileceği yerlere yardım yapılmasını engelleyen sıkı Amerikan kuralları, birçok umutsuz topluluğa ulaşma eforlarını daha da karmaşıklaştırdı.
Ancak memleketler arası kuruluşlar ve Somali makamları, yardımlara erişimi artırmak için küçük, mahallî ortaklarıyla çalışıyor ve artık de havadan besin yardımı atılmasını değerlendiriliyorlar.
Yine de isminin yazılmaması koşuluyla konuşan bir yardım vazifelisi, besin ya da para yardımının Eş Şebab’ın eline geçmesini önlemeyi garanti etmenin neredeyse imkansız olduğunu vurguluyor. Vazifeli “Saf olmayalım, Eş Şebab neredeyse her şeyden vergi alıyor, nakit yardımlardan bile” diyor.
Yıllar geçtikçe örgüt, yalnızca şiddet ve yıldırma alanında değil, yolsuzlukla ünlü ülkede adalet dağıtmak üzere bir şöhret de kazandı.
Baidoa yakınındaki en az dört köyde örgütün, kent sakinlerinin ve hatta Mogadişu ve ötesinden gelen insanların iş ve toprak uyuşmazlıklarını çözmek için başvurduğu Şeriat mahkemeleri olduğu belirtiliyor.
Daha kuzeybatıda, Eş Şebab’a karşı lokal toplulukların ve aşiret milislerinin başlattığı ve merkezi hükümetin de büyük takviye verdiği isyan, örgütün onlarca kasaba ve köyden çıkartılmasını beraberinde getirdi.
Askeri muvaffakiyetler iyimserliği artırsa da, bunun açlıkla uğraşa yardımcı olup olmayacağı net değil.
Yerel Bakan Nasir Arush “Yardımcı olabilir de, olmayabilir de. Bence daha çok sivilin yerlerinden olmasına yol açacak. Ya da hükümet daha çok alanı özgürleştirecek ve daha çok insan yardımlara erişebilecek” diyor.
Onyıllarca süren savaşın ve ihmalin izlerini taşıyan, Baidoa’nın dar sokaklarında, pirinç üzere temel besin unsurlarının fiyatları son bir ayda iki katına çıktı. Birçok kişi kuraklığı suçlarken, kimileri sorunu daha da uzaklarda arıyor.
38 yaşındaki Shukri Moalim Ali, kurumuş kuyusu ve zerzevat bahçesinin üzerinden yürürken “Un, şeker, yağ, hepsi tıpkı oranda arttı. Bazen öğün atlamak zorunda kalıyoruz. Rusya ve Ukrayna ortasındaki savaşı duydum. Beşerler bunun sorunun temeli olduğunu söylüyor” diyor.
Bölgede, daha derin ve yaygın bir açlığı önlemek esas odak noktası olsa da, Somali’nin yeni hükümeti ileriye de bakıp, gelecekteki yaşamsal problemleri çözmeye çalışıyor.
Abdirrahman Abdishakur “Kuraklığa deva bulmak, Eş Şebab’la savaşmak ve milletlerarası iklim adaleti fonuna erişim sağlamak güç bir görev” diyor.
“Genç bir nüfusumuz var, büyük bir diasporamız ve teşebbüs kabiliyetlerimiz var. Bu bize umut veriyor. Bu güç bir gayret lakin öbür bahtımız yok.”