İzmir’deki Smyrna Tiyatrosu kazılarından geçen ay çıkarılan ve muhafaza altına alınan Yunan mitolojisindeki Satir’i (Satyros) tasvir eden 1800 yıllık heykel başı, uzman arkeologlar tarafından inceleniyor.
Kültür ve Turizm Bakanlığı müsaadesi, İzmir Büyükşehir Belediyesinin takviyesiyle Katip Çelebi Üniversitesi (İKÇÜ) tarafından, Kadifekale bölgesinde yer alan Smyrna Tiyatrosu’ndaki hafriyat çalışmalarında “Doğu Vomitoryum” olarak isimlendirilen alanda geçen ay bulunan mermer heykel başı, hafriyat meskeninin güvenlikli depolarına alındı.
İnsan ölçeğindeki heykel başının, mitolojik varlık Satir’i tasvir ettiği belirlendi. 1800 yıllık bir geçmişe sahip heykel başı, uzman incelemesinin akabinde İzmir Arkeoloji Müzesi’ne teslim edilecek.
TİYATRO ALANI DAHA SONRA TAŞ OCAĞI OLARAK KULLANILMIŞ
Kazı heyeti başkanlığını yürüten İKÇÜ Türk İslam Arkeolojisi Ana Bilim Kolu Öğretim Üyesi Doç. Dr. Akın Ersoy, Smyrna Agorası ve Tiyatrosu’nda bu yıl kazılara nisan ayında başlattıklarını belirtti.
Özellikle tiyatro alanındaki kazılara tartı verildiğini söyleyen Ersoy, buradaki sahne binası ve oturma kısımlarındaki çalışmalarda değerli evre kaydettiklerini belirtti.
Tiyatronun milattan evvel 3. yüzyıldan itibaren kullanıldığını lisana getiren Ersoy, “Milattan sonra 4. yüzyılın sonu prestijiyle da tiyatronun terk edildiğini söyleyebiliyoruz. Bu terk edilişten sonra da sahne binasının atölyelerden oluşan bir sanayi yapısı haline dönüştüğünü görebiliyoruz. Bununla ait buluntular kelam konusu. Bizans Dönemi’nin sonunda ve erken Osmanlı Dönemi’nde bölgenin değerli bir taş ocağı olarak kullanıldığını çalışmalar bize gösteriyor.” diye konuştu.
HİÇ BEKLEMEDİĞİMİZ NOKTADA ELE GEÇTİ
Tiyatro bölgesi kazılarından çıkan heyecan verici son buluntunun Satir başı olduğunu aktaran Ersoy, “Sahne binası hafriyatları sırasında, sahne dizaynında görsel efekt olarak kullanılan ilahlar, tanrıçalar, imparator ve imparatoriçelerin yanı sıra tıpkı vakitte ikincil varlıklar olarak bildiğimiz Satyros ve buna misal ikincil varlıklara ait buluntular var. Tahminen bir bütün olarak şu evrede değil lakin modüller halinde elimize geçiyor.” sözlerini kullandı.
Satir başına hiç beklemedikleri bir noktada rastladıklarını aktaran Ersoy, şöyle konuştu:
“Satyros başının muhtemelen Smyrna Tiyatrosu’nun o görsel efekti içerisinde bir pozisyonu vardı. Onu bugünden kesin söylememiz mümkün değil. Gerecin dönüştürüldüğü bir süreçte, Bizans ve erken Osmanlı devrinde muhakkak ki Satyros başı, kireç elde edilmek üzere taşınmış. Hiç beklemediğimiz doğu alt geçit olarak tanımladığımız geçidin çabucak girişinde, başka yapı gereçleriyle ele geçti. Çok memnun olduk.”
SATYROSLAR, DİONİSOS RİTÜELLERİNDE KULLANILIRDI
Ersoy, antik tiyatro yapılarında rastlanan Satir tasvirleri konusunda şu bilgileri paylaştı:
“Tiyatrolar, Dionisos’un (Yunan mitolojisinde şarap, bitki, cümbüş ve tiyatro tanrısı) himayesi altındaydı. Dionisos ritüelleri içinde tabiatın cinleri olan Satyroslar ve doğal onların bayan versiyonları olan Maenadlar kesinlikle yer alırdı. O yüzden de Dionisos tasvirlerinin yanı sıra ikincil varlıklar yani tabiatın cinleri olan Satyroslar da Dionisos’un varlığını işaret eder, orada oyunu seyredenlere. Tiyatro binalarında bilhassa sahne binalarında kıymetlidir. Biz de bunlardan birini yakalamış olduk. Umarız öteki örnekleri de ele geçiririz.”
ÇİRKİNLİĞİ TABİR EDECEK BİR YÜZ ÇİZGİSİ OLSUN DİYE DİŞLER GÖSTERİLMİŞ
Ersoy, antik devirde Satir figürlerinin genelde insan formunda, belden aşağısının ise at yahut teke formunda tasvir edilebildiğini belirterek, şunları söyledi:
“Satyros tabiatın hayvansı taraflarını ortaya koyan bir figür, tıpkı vakitte beşerler için de geçerli. İnsanların içgüdüsel, ilkel hislerini yansıtan figürler bunlar. Tabiatta bağımsız olarak dolaşıyorlar. Bedenlerinin alt kısmı at halinde olduğu üzere teke halinde de olabiliyor. İnsan olarak da olabiliyor. Kesinlikle bunun Satyros olduğunu işaret eden bir taç koyuyorlar. Bizim örneğimizde çam kozalaklarından yapılmış bir taç var. Komik fakat berbat bir manzara vermeye çalışıyorlar. Bizim örneğimizde dudaklar aralanmış ve bu aralıktan da berbatlığı tabir edecek bir yüz sınırı olsun diye dişler gösterilmiş. Bütün bunlar Satyros’un özellikleri.” (AA)