Şizofreni, bireylerin gerçekliği olağandışı olarak yorumladıkları ve gerçek ile gerçek dışını birbirinden ayıramadıkları zihinsel bozukluğa verilen isimdir. Şizofreni, halüsinasyonlar, sanrılar, günlük işleyişi bozan son derece sistemsiz düşünme ve davranışların kombinasyonlarından meydana gelebilir ve bireyi bütünüyle etkisiz hale getirebilir.
Şizofreni hastaları için tedavinin ömür uzunluğu sürdürülmesi gereklidir. Erken başlayan tedavi, semptomların önemli komplikasyonlar gelişmeden denetim altına alınmasına yardımcı olabilir ve bireyin uzun vadede hayat kalitesini güzelleştirecek adımların atılmasını mümkün kılabilir.
ŞİZOFRENİ BELİRTİLERİ NELERDİR?
Şizofreni hastalığı belirtileri her hastada farklılık gösterir. Hastalık öncesi prodrom dediğimiz devirde silik belirtiler göstererek sinsice başlayabildiği üzere ani olarak da ortaya çıkabilir. Hastalık öncesi belirtiler sıklıkla içine kapanma, arkadaşlarından ve aktivitelerden uzaklaşma, konuşmada azalma, eksantrik uğraşılar üzere olabilir. Hastalığın alevlendiği periyotta sanrılar, halüsinasyonlar yahut sistemsiz konuşma görülen şizofreni hastalarında en sık izlenen belirti kişinin hasta olduğunu düşünmemesi ve iç görüsünün olmamasıdır. Bunların dışında öteki şizofreni belirtileri şu biçimdedir:
Sanrı (hezeyan)
Gerçekle uyuşmayan, mantıklı tartışma ile değiştirilemeyen kalıcı inançlar formunda görülür. Hastalar çoklukla dışarıdan ziyan göreceği, gerisinden iş çevrildiği ve takip edildiği üzere sıklıkla paranoid sanrılar görür. Buna ek olarak hastalar da “büyüklenmeci (büyüklük sanrısı)” yani kişinin dışarıdaki öteki şahıslardan farklı özellikleri ya da gücü olduğuna inanma, “referans sanrısı” denilen etrafında olan bitenin kendisi ile ilgili olduğu niyeti üzere sanrılar ortaya çıkabilir. Bu sanrı tipleri dışında ayrıyeten; birisinin kendisine aşık olduğunu sanma üzere “erotomanik sanrılar”, bir hastalığı olduğuna dair “hipokondriyak sanrılar” ya da niyetlerinin çalındığı, çekildi yahut zihnine fikir sokulduğu üzere “bizar sanrılar” görülebilmektedir.
Varsanı (Halüsinasyon)
Dışardan belli bir uyaran yokken bir uyaran varmış üzere algılanmasıdır. Halüsinasyonlar şizofrenide daha çok işitsel olmakla bir arada, dokunma, imaj görme üzere farklı hallerde olabilir. İşitsel varsanılar kişinin sesinin yankılanması, kişi hakkında yorum yapan bir ya da birçok ses, ortalarında konuşan sesler, makûs şeyler söyleyen sesler halinde olması sık görülür.
Dezorganize davranış
Amaca yönelik olmayan, dışardaki gözlemcinin anlamlandıramadığı davranışlardır.
Düşünce ve konuşma bozukluğu
Amaca varmayan, çevresel olabilen konuşma halinde kendini gösterir.
Negatif belirtiler
Konuşmada azalma, içe çekilme, toplumsallaşmada ve gayeye yönelik aktivite ile davranışlarda azalma, yüz sözünde küntleşme oluşmasıdır.
Katatonik Belirtiler
Konuşmama (mutizm) Kas katılığı, dışarıdan muayene edene karşı direnç gösterme, söyleneni ya da yapılanı tekrarlama, postür alma yani bedeni belirli bir hale getirildiğinde, bu hali uzun mühlet muhafaza, anlamsız sırıtmalar ve yüz tabirleri üzere biçimlerde olabilmektedir.
ŞİZOFRENİ TEŞHİSİ NASIL KONUR?
Şizofreni teşhisi, ekseriyetle yaşadığı problemler yakınları tarafından fark edilen hastaların psikiyatri kliniklerine getirilmesi ile koyulmaktadır. Belirtileri şizofreni ile benzerlik gösteren pek çok psikiyatrik hastalık olabileceğinden uzmanlar tarafından şizofreni belirtileri testi, muayene ve teşhis testleri yardımıyla hastalığın şizofreni olduğu tespit edilir.
Hastalıkta görülen semptomlar tıpkı vakitte husus bağımlılığı, alkol kullanımı ve kimi ilaçların yan tesirlerine bağlı olarak da ortaya çıkabileceğinden meselelerin bu türlü bir nedenden kaynaklanıp kaynaklanmadığı araştırılmalıdır. Teşhisin netleştirilmesi için hastalara fizikî muayene ve testler, psikiyatrik kıymetlendirme testleri, kan testleri ve tıbbi görüntüleme formülleri uygulanabilir. Tüm bu uygulamalar sonucunda şizofreni hastalığı teşhisi yoğunlar bireyler için hastalığın şiddeti de göz önünde bulundurularak tedavi süreci planlanır.
ŞİZOFRENİ ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
Güncel sınıflandırma sistemine nazaran şizofreninin alt tipleri kaldırılmıştır. Bununla birlikte eski sınıflandırma sistemine nazaran şizofreni tipleri şunlardır.
Paranoid şizofreni
Sanrıların ve halüsinasyonların ön planda olduğu bilişsel bozulma ile içe çekilme üzere negatif belirtilerin daha art planda kaldığı ve fonksiyonelliğin görece korunabildiği tiptir.
Dezorganize (hebefrenik) şizofreni
Konuşmanın, davranışların ve hislerin tertibinin bozulduğu, anlamsız gülmeler ve yüz tabirlerinin olabildiği, günlük hayat etkinliklerinin ve öz bakım hünerlerinin ileri derecede bozulabildiği, organize olmayan bölük pörçük sanrı ya da varsayımların olduğu tiptir.
Katatonik şizofreni
Motor hareketlerde azalma, çok negativizm, konuşmama, tam bilakis çok motor aktiflik, karşıdakinin söylediklerini ve hareketlerini tekrarlama, kaslarda katılık, hareket ettirmeye karşı direnç üzere hareket sistemi ile temaslı belirtilerle kendini gösteren tiptir.
Farklılaşmamış şizofreni
Yukarıda sayılan üç tipin özelliklerini bir ortada gösterebilen tiptir.
Rezidüel şizofreni
Daha evvel şizofreni belirtilerini ağır bir formda göstermiş, lakin sonrasında düzelmesine karşı içe çekilme, konuşma azlığı ya da çok ayrıntılı olmayan sanrı ve varsayımlarla kendini gösteren bir tip olarak sınıflanabilir. Şizorfeni hastalığı, öbür bir sınıflandırma sistemine nazaran Tip 1 ve Tip 2 diye ayrılır. Tip 1 diye söz edilen durumda daha çok olumlu semptomlar ismini verdiğimiz hezeyan ve halüsinasyonlar gözlenir. Tip 2 de ise negatif belirti denilen içe çekilme, konuşmada azalma, öz bakımda azalma üzere negatif belirtilerin baskın olduğu görülür. Genel olarak Tip 2 şizofreninin seyri daha makus, Tip1’in tedavi cevabı ise daha güzel olmaktadır.
ŞİZOFRENİ ÖNLENEBİLİR Mİ?
Şizofreninin önlenebilir olup olmadığı tartışmalı bir mevzudur. Bu mevzu ile ilgili olarak aşikâr risk kümelerinde hastalık öncesi belirtilerle erken ilaç başlanması ve kimi psikoterapi usullerinin kullanılması üzere önleyici çalışmalardan bahsedilmektedir.
ŞİZOFRENİ KİMLERDE GÖRÜLÜR?
Şizofren hastalığı toplumun % 1’inde görülür. Erkeklerde bayanlara oranla biraz daha fazla izlenir. Kentleşmiş yerlerde, taşraya nazaran daha sık gözlenir. Bununla birlikte sonbahar aylarında yaşanan enfeksiyon hastalıklarına bağlı olarak hamile kalanların çocuklarında, ailesinde şizofreni hastası olanlarda, öteki beyin bozuklukları olanlarda daha sık şizofreniye rastlanır. Şizofreni tanısı her yaşta konulmak ile birlikte ergenlik ile genç erişkinlikte daha sık konulur. Ayrıyeten bayanlarda 30’lu yaşların ortalarında da yeni teşhis konulma sıklığı artar.
ŞİZOFRENİ NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Şizofreni kronik bir hastalıktır ve ilaçlar yardımıyla semptomlar büyük ölçüde ortadan kalksa da ömür uzunluğu tedavi gerektirir. Antispsikotik ilaçlar tedavinin temel taşını oluşturur. Bu ilaçların beyinde dopamin isimli nörotransmittere tesir ederek semptomları ortadan kaldırdığı düşünülmektedir. İlaç tedavisinde temel gaye hastalığın bireyde yarattığı semptomların ortadan kaldırılması ile bireylerin toplumsal, ruhsal ve fizyolojik manada sağlıklı bireylere yakın bir hayat sürmesinin sağlanmasıdır.
Bir öteki maksat ise şizofreni tedavisi ömür uzunluğu süreceğinden mümkün olan en düşük ilaç dozu ile tedavinin devam ettirilmesidir. Psikiyatristler tarafından hasta tertipli olarak takip edilerek gerekli görüldüğünde ilacın tipi, dozu ve kullanım sıklığı değiştirilebilir. Antidepresan ve anti-anksiyete ilaçları ile kombinasyonlar yapılabilir. Bu tıp ilaçların tesirlerinin tam olarak görülmeye başlanması 3-4 hafta sürebilmektedir.
Tedavide kullanılan ilaçlar önemli yan tesirlere sahip olmaları nedeniyle hastalar tarafından ekseriyetle kullanılmak istenmez. Bu noktada hastanın tedavi konusunda iş birliği yapma isteği de göz önünde bulundurularak ilaç almama konusunda direnç gösteren hastalarda gerekirse enjeksiyon prosedürüyle ilaç uygulaması tercih edilebilir. İlaç tedavisine ek olarak uygulanacak ferdi terapiler, aile terapileri, toplumsal marifet eğitimleri ve mesleksel rehabilitasyon üzere ek tedaviler yardımıyla hastaların sağlıklı bir hayat sürmesini sağlamak mümkündür.
Doğru tedavi ve daima takip ile şizofreni hastaları, olağan ve sağlıklı bireyler üzere başarılı ve üretken bir hayat sürdürebilirler.