Türk sinemasında “Koca çınar” ve “Ustasız usta” sıfatlarıyla anılan, direktör ve senarist Ömer Lütfi Akad, vefatının 11. yılında anılıyor.
Akad, 2 Eylül 1916’da İstanbul’da dünyaya geldi. Birinci eğitimini Fransız Sainte Jeanne d’Arc Okulu’nda tamamlayan ünlü direktör, 1938’de Galatasaray Lisesi’nde, 1942’de ise İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Okulunun maliye kısmında eğitim aldı.
Gençliğinde halkevinde tiyatro oyunlarında dekoratör ve amatör oyuncu olarak, sinema alanında ise yardımcı asistanlık ve imal direktörlüğü üzere birçok misyon üstlenen Akad, askerlik vazifesinin akabinde bankacılık, üretim amirliği ve muhasebecilik alanlarında çalıştı.
Ömer Lütfi Akad, 1946’da Şakir Sırmalı’nın yönettiği “Domaniç Yolcusu” sinemasında imal direktörlüğü yaparak direktörlüğe adım attı. Akabinde Seyfi Havaeri’nin yarım kalan “Damga” isimli sinemasını çekerek tamamladı.
TİYATRO GELENEĞİNDEN SİNEMA TEKNİĞİNE GEÇİŞ
Türk sinemasında tiyatro geleneğinden sinema tekniğine geçişi başlatan ünlü direktör, 1948’de Halide Edip Adıvar’ın tıpkı isimli romanından uyarlanarak beyazperdeye aktarılan “Vurun Kahpeye” isimli üretimde birinci kere tek başına direktör koltuğuna oturdu.
– Kanun Namına ile Türk sinemasında polisiyenin başlamasına öncülük etti
Akad, bir taraftan sinema alanında çeşitli yazılar kaleme aldı. Edebiyatın yanı sıra sinema, fotoğraf, tiyatro ve müzikle ilgili birçok yazıya yer verilen fikir ve sanat mecmuası “Beş Sanat”ı 1950’de okurla buluşturdu.
Türk tiyatrosuna da kıymetli katkılar sağlayan Akad, 1950’de senaristliğini ve direktörlüğünü üstlendiği “Lüküs Hayat” isimli müzikali sahneye koydu. Akabinde “Tahir ile Zühre”, “İngiliz Kemal Lawrens’e Karşı” ve “Arzu ile Kamber” sinemalarını yönetti.
Usta sinemacı, gerçek bir kıssadan uyarlanan ve başrolünde Ayhan Işık‘ın yer aldığı, 1952 imali “Kanun Namına” sinemasıyla Türk sinemasında polisiye tipinin başlamasına öncü oldu.
Mesleğini halk masalları uyarlamalarıyla sürdüren Akad, polisiye sinemalarıyla sinema lisanını geliştirdi, dekor yerine mekan kullanarak, kendisinden sonraki sinemacılara örnek oldu.
BİRÇOK DİZİYE İMZA ATTI
Ömer Lütfi Akad, 1973’te “Gelin”, 1974’te “Düğün”, 1975’te “Diyet” isimli, “Anadolu Üçlemesi” olarak nitelendirilen ve folklorik öğelerin ağır halde kullanıldığı sinemalarıyla, topluma eğilen bir sanat anlayışının savunucusu oldu. Gelin’de Yozgat’tan İstanbul’a taşınan bir ailenin büyük kentte yaşadığı sıkıntıları, Düğün’de Şanlıurfalı bir ailenin başına gelenleri, Diyet’te ise işçilerin dramını anlattı.
Senaryo müellifliği, sinema ve tiyatro direktörlüğünün yanı sıra belgesel, televizyon sinemaları ve birçok diziye imza atan Akad, 1964’ten 1974’e 10 kadar belgesel ve televizyon sineması çekti. Sinema piyasasında yaşanan problemler hasebiyle daha sonra sinema çekmedi.
YÜZLERCE ÖĞRENCİ YETİŞTİRDİ
Türk sinema tarihinin kıymetli süreçlerini ele aldığı “Işıkla Karanlık Arasında” isimli bir deneme kitabı kaleme alan Akad, TRT ismine Ömer Seyfettin’in “Ferman”, “Pembe İncili Kaftan”, “Diyet” ve “Topuz” isimli hikayelerini filmleştirdi ve Faruk Erem’in “Bir Ceza Avukatının Anıları” yapıtından kısa televizyon sinemaları çekti. Televizyonda yer alan son çalışması ise “Dört Mevsim İstanbul” başlıklı belgesel oldu.
Akad, Türkiye’de birinci kez İstanbul Devlet Hoş Sanatlar Akademisi bünyesinde Sinema Arşivi tarafından 1974’te başlatılan eğitim çalışmalarına katıldı ve sinema kurslarında öğretmen olarak vazife aldı. Daha sonra Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi (MSGSÜ) Sinema Televizyon Bölümü’nde öğretim vazifelisi olarak eğitim verdi. Usta sinemacı ömrü boyunca yüzlerce öğrenci yetiştirdi.
Geliştirdiği sinema tekniği ve lisanıyla kendinden evvelkilerden farkını ortaya koyan başarılı direktör, sinema tarihi muharrirleri tarafından belirlenen “Muhsin Ertuğrul’dan Sonraki Sinemacılar” yahut “Yönetmenler Kuşağı” başlıklı periyotların öncülerinden oldu.
Akad, ulusal ve memleketler arası birçok mükafata layık görüldü. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 1988’de “Kültür ve Sanat Büyük Ödülü”, Cumhurbaşkanlığı tarafından 1998’de “Kültür ve Sanat Büyük Ödülü”ne bedel görülen başarılı direktör, 1997’de Mimar Sinan Üniversitesi Senatosu kararı ile “Onursal Profesörlük” unvanını aldı.
“BATININ BEĞENECEĞİ SİNEMALAR YAPMAYA ÖZENİYORDUK”
TRT’de yayınlanan röportajında Türk beşerinin yöresel özelliklerini bahis edindiği sinemalar yapmaya başlama serüvenini lisana getiren Akad, “Batı sineması arıyorlardı bizde. Biz de onların beğeneceği sinemaları yapmaya özeniyorduk. Fakat sonra yollarımız ayrıldı. Biz artık bu tıpta sinemalar yapmamak gerektiği fikrine erdik.” sözlerini kullanmıştı.
Usta direktör, 1992’de Ali Gevgilili ile yaptığı söyleşide ise sinema anlayışında Anadolu insanına yönelmesini şu sözlerle özetlemişti:
“Türk insanını oluşturan şey nedir ve bu, görsel olarak nasıl ortaya çıkar, soruları üzerine düşündüm daha çok. Türk insanı nasıl davranır, yansısını nasıl gösterir? Bunu çok merak ettim. Bir gün Topkapı Müzesi’ne girerken bir kitap münasebet gözüme: ‘Türk Mutfağı’ isminde. Kitabın hazırlanış sürecinde öğrenciler Anadolu’ya yayılmış ve bayanlarımızdan yemek tanımları almış, ses kaydı olarak olduğu üzere dökümünü yapmışlar. Kitabı okurken bir şey fark ettim. Çok kısa cümleler, çok yalın bir anlatım lakin tanımda de hiçbir eksiklik yok. O konuşma tipi, kelamlı olarak kendisini tabir ediş biçimi, yalınlığı beni etkiledi. Lakin burada derinliği olmayan bir yalınlık değil, onu seziyorsunuz. Yılların biriktirdiği bir yalınlık.”
Akad’ın “Vesikalı Yarim”, “Ana” ve 1 sEninle Ölmek İStiyorum” sinemalarında rol alan oyuncu Türkan Şoray, usta direktörle ilgili yaptığı bir açıklamada, “Sinemalarda daima hoş bayan rolleri oynuyordum ancak periyot bilhassa Lütfi beyin yaptığı, gerçekçi sinemalardaki yaşayan karakterler beni çok ilgilendiriyordu ve ben de bu tıp rollerde oynamak istiyorum. Üretimci vasıtasıyla onun sinemalarında oynamayı ben istedim ben önerdim.” sözlerini kullanmıştı.
95 YAŞINDA VEFAT ETTİ
Ömrünü Türk sinemasına adayan Ömer Lütfi Akad, 19 Kasım 2011’de 95 yaşında İstanbul’da vefat etti. Cenazesi Ulus Mezarlığı’na defnedildi.
Sanat hayatı boyunca birçok muvaffakiyete imza atan Akad’ın aldığı ödüllerden kimileri ise şöyle:
“Hudutların Kanunu” ile 4. Antalya Sinema Festivali’nde , “En Düzgün İkinci Sinema Ödülü”, “Vesikalı Yarim” ile “Antalya Sinema Şenliği”nde “En Yeterli İkinci Sinema Ödülü”, “Yaralı Kurt” ile 4. Adana Sinema Festivali’nde “En Düzgün İkinci Sinema Ödülü”, “Irmak” sineması ile “4. Adana Sinema Festivali”nde “En Yeterli Üçüncü Sinema Ödülü”, başyapıtlarından “Gelin” ile “5. Adana Sinema Festivali”nde, “En Âlâ Sinema Ödülü”, “Düğün” ile “11. Antalya Sinema Festivali” kapsamında “En Düzgün Sinema Ödülü” ve “En Âlâ Direktör Ödülü”, “Canım Kardeşim” ile 5. Adana Sinema Festivali’nde “En Yeterli İkinci Sinema Ödülü” AA