Toplumsal bağlar, bizler ve öteki primatlar üzere toplumsal hayvanlarda sıhhat ve refah açısından elzemdir. ‘Bağırsak-beyin ekseni’ diye de isimlendirilen bağırsak mikrobiyomunun fizikî ve zihinsel sıhhatimiz kelam konusu olduğunda hayati bir rol üstlendiğine ve bakterilerin -mesela dokunma yoluyla- toplumsal yollarla bulaşabileceğine ait delillerde bir artış kelam konusu.
Peki, toplumsal bağlara sahip olmak, bağırsak mikrobiyomunun bileşimine ve çeşitliliğine nasıl tesir eder? Rhesus makakları (Macaca mulatta) hakkındaki ‘Mikrobiyolojide Sınırlar’ isimli yeni bir araştırmanın konusu da işte bu.
Oxford Üniversitesi Deneysel Psikoloji Kısmı ve Psikiyatri Bölümü’nde araştırma vazifelisi olan makale başyazarı Dr. Katerina Johnson, “Daha fazla toplumsallaşan maymunların yararlı bağırsak bakterilerinden daha çok ve potansiyel olarak hastalığa yol açan bakterilerden daha az barındırdığını ortaya koyuyoruz” diyor.
MAYMUN ADASI
Bilim insanları, Porto Riko’nun doğu kıyısında yer alan Cayo Santiago adasındaki (6 ilâ 20 yaşları ortasında 22 erkek ve 16 dişiden oluşan) tek bir toplumsal kümeye dahil Rhesus makakları üzerine odaklandılar. Makaklar başlangıçta sadece Kuzey Afrika ve Asya’da yaşıyordu. Öte yandan, 1938 yılında, 409 Rhesus makakından oluşan kurucu bir topluluk Hindistan’dan Cayo Santiago’ya taşındı. Günümüzde, 15,2 hektar büyüklüğündeki adada birkaç toplumsal kümeye ayrılan bini aşkın makak yaşıyor. Beslenmelerinin günlük olarak maymun yemiyle desteklenmesine rağmen, etrafta serbestçe dolaşıp beslenebiliyorlar. Araştırmacılar her sene bu maymunlar üzerinde davranışsal müşahedeler gerçekleştiriyorlar.
Porto Riko açıklarındaki ‘Maymun Adası’, Cayo Santiago. Görsel: Joyce Cohen.
Araştırma müellifleri, 2012-2013 yılları ortasında bu toplumsal kümeden toplam 50 kirlenmemiş dışkı örneği topladı. Bilim insanları, toplumsal bağlılığın bir ölçüsü olarak, 2012 ve 2013 yıllarında her maymunun tımar etmek ya da edilmek için sarf ettiği vakti ve tımar ortaklarının sayısını kullandı.
SOSYAL BAKIM
Colorado Boulder Üniversitesi Bilişsel Bilimler Enstitüsü’nden araştırma ortak müellifi Dr. Karli Watson, “Makaklar ziyadesiyle toplumsal hayvanlar ve tımar, farklı bağlantılar kurmanın ve devam ettirmenin temel yolu; hasebiyle, tımar, toplumsal etkileşimlerin uygun bir göstergesi niteliğinde” diyor.
Johnson, Watson ve grubu, bağırsak mikrobiyal topluluğunun bileşimini ve çeşitliliğini ortaya çıkarmak maksadıyla dışkı örneklerinden alınan DNA dizi bilgilerini incelediler ve toplumsal bağlarla olan kontağa göz attılar. Bunun yanı sıra, kümenin hiyerarşisi içerisindeki cinsiyet, yaş, periyot ve sıralamayı da dikkate aldılar. Çoğunlukla toplumsal kopukluğun eşlik ettiği otizm gibisi semptomlar sergileyen ya da toplumsal bağlamda mahrum bırakılan insanlarda yahut kemirgenlerde az-çok daha fazla bulunduğu pek çok sefer kanıtlanan mikroplar üzerine odaklandılar.
GİRİŞKEN MAYMUNLAR DAHA FAZLA GÜZEL MİKROBA SAHİP
Oxford Üniversitesi Psikiyatri Bölümü’nde profesör olan araştırma ortak muharriri Dr. Philip Burnet, “Sosyal etkileşime girme davranışı, faydalı immünolojik (bağışıklıkla ilişkili) fonksiyonlara sahip muhakkak bağırsak mikroplarının bolluğu ile olumlu; mikrobiyotanın potansiyel olarak patojenik (hastalık yapıcı) ögelerinin bolluğu ile negatif istikamette ilişkiliydi” diyor.
Örnek olarak, en toplumsal maymunlarda daha çok bulunan cinsler ortasında Faecalibacterium ve Prevotella mevcuttu. Buna karşılık, insanlarda boğaz ağrısı ve zatürree üzere hastalıklara yol açabilen Streptokok cinsi, daha az toplumsal münasebete sahip olan maymunlarda en fazla görülen ögeydi.
Johnson, “Özellikle dikkat cazip olan konu, bir bağırsak mikrobu olan Faecalibacterium’un bol ölçüde görülmesi ile hayvanların toplumsallaşma seviyeleri ortasında sıkı bir olumlu temas bulmamız. Faecalibacterium, güçlü antienflamatuar özellikleri nedeniyle güzel bilinir ve sıhhatle bağlantılıdır” diyor.
SEBEP-SONUÇ BAĞLANTISI Mİ?
Öte yandan, toplumsal bağlılık ile bağırsak mikrobiyom bileşimi ortasındaki alakaya taraf veren şey ne olabilir? Sebep ile sonuç ortasında ayrım yapmak pek de kolay değil.
“Sosyal davranış ile mikrobiyal bolluk ortasındaki alaka, mesela tımar aracılığıyla mikropların toplumsal yoldan aktarılmasının direkt bir sonucu olabilir. Daha az arkadaşa sahip olan maymunlar daha gergin olabileceği için, dolaylı bir tesir de kelam konusu olabilir ve bu durum bu mikropların ölçüsünü tesirler. Mikrobiyomu etkileyen davranışlarla birlikte, mikrobiyomun beyni ve davranışı etkileyebileceği karşılıklı bir bağlantının var olduğunu da biliyoruz” diyor.
Oxford Üniversitesi Deneysel Psikoloji Bölümü’nde profesör olan araştırma ortak muharriri Dr. Robin Dunbar, “Toplumumuz git gide artan bir biçimde çevrimiçi etkileşimleri gerçek hayattaki etkileşime tercih etmekteyken, bu önemli araştırma bulguları, primatlar olarak sadece toplumsal bir dünyada değil, tıpkı vakitte mikrobiyal bir dünyada da evrim geçirdiğimizi vurguluyor” diyor.
Yazının yepyenisi phys.org sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)