Sıcak çarpmasının 40 derecenin üzerine çıkan yüksek bir beden sıcaklığı ve deliryum, konvülsiyon yahut koma ile sonuçlanan merkezi hudut sistemi fonksiyon bozukluğu ile karakterize, hayatı tehdit eden bir hastalık olduğunu söyleyen Uzm. Dr. Mükemmel Uğurtay, artan sıcak havalar nedeniyle ihtarlarda bulundu.
Tıpta ‘hipertermi’ olarak isimlendirilen sıcak çarpmasının ihmal edilmemesi gereken bir sıhhat sorunu olduğunu belirten Dr. Şahane Uğurtay, “Sıcak çarpması için mevt oranı çok yüksektir, tedavi durumunda bile yüzde 10 mevt riski kelam konusu olabilir. Sıcak çarpması anında şok, aritmiler, miyokardiyal iskemi, böbrek yetmezliği ve nörolojik disfonksiyon içeren ölümcül sıkıntılar yaşanabilir. Bu nedenle acil tıbbi müdahale hayati kıymet taşır” dedi.
Eforlu sıcak çarpması atletleri etkiliyor
Sıcak çarpmasının iki farklı ortamda gerçekleştiğini söyleyen Uzm. Dr. Şahane Uğurtay, “Eforlu sıcak çarpması; sıcak, nemli havalarda kas eforunun çok ısı depolanmasına neden olduğu çok bir eforla hipertermi biçimidir. Etkilenenler ekseriyetle genç ve sağlıklıdır. Çoklukla askere alınanlar yahut atletlerdir, bu da bu durumdaki hastalar ortasında erkeklerin baskınlığını açıklayabilir. Kolaylaştırıcı faktörler, iklime ahenk eksikliği, kardiyovasküler kondisyon eksikliği, dehidrasyon (sıvı kaybı), ağır giysiler giymek ve çok eforu içerir” diye konuştu.
“Klasik sıcak çarpması yaşlıları vuruyor”
Sıcak çarpmasının öbür tipi olan klasik sıcak çarpmasının ise en çok sedanter (hareketsiz yaşayan), yaşlı bireylerde görüldüğünü vurgulayan Dr. Mükemmel Uğurtay, “Klasik sıcak çarpmasında hipertermi varlığına karşın terleyememe sıklıkla gözlendiğinden, altta yatan kusur ısı dağılımının bozulmasını içerebilir. İskelet-kas metabolizması yahut beden ısısı denetiminde (termoregülasyon) anormallikleri öne sürülmüştür, fakat kanıtlanmamıştır. Altta yatan hastalıklar, bilhassa kardiyovasküler hastalıklar sıklıkla mevcuttur. Öteki faktörler ise nörolojik bozukluklar ve şuur bozukluğu, obezite, antikolinerjik (kolinerjik aktiviteyi baskılayan ilaçlar) yahut diüretik ilaç kullanımı, dehidratasyon ve çok yaşlı yahut çok genç yaştır. Tedbire, hidrasyonun sürdürülmesini, antikolinerjik yahut diüretik ilaçların kullanımını en aza indirmeyi ve risk altındaki beşerler için serin ortamlar sağlamayı içerir” formunda konuştu.
“Tansiyon düşüklüğüne neden oluyor”
Sıcak çarpmasının her iki formunun da klinik özellikleri ortasında akut başlangıç, 40 derecenin üzerinde beden ısısı, değişmiş his durum (deliryum, stupor yahut koma), tansiyon düşüklüğü, çarpıntı ve sık nefes alma bulunduğunu söyleyen Uzm. Dr. Uğurtay, “Laboratuvar bulguları tipik olarak kan ağırlaşması (hemokonsantrasyon), idrara çok protein geçişi (proteinüri) ve mikroskop altında görülebilen idrar kanı (mikroskobik hematüri) ve olağandışı karaciğer işlevini içerir. Kas-enzim düzeyleri yükselir. Şiddetli iskelet kasının yıkımının (rabdomiyolizin) klasik sıcak çarpmasından çok antrenman sırasında ortaya çıkması daha mümkündür. Dissemine intravasküler pıhtılaşma (küçük kan damarlarında yaygın olarak kan pıhtılarının oluşması) bulguları, bilhassa eforla sıcak çarpmasında yaygındır. Şeker düsmesi bazen eforla sıcak çarpmasına eşlik eder. Elektrolit ve asit-baz bozuklukları kesinlikle olur, respiratuar alkaloz ve hipokalemi (kandaki potasyum düzeyinin düşmesiyle ortaya çıkan ve kalp sıhhatini olumsuz etkileyen bir hastalık) olayın erken devrinde ortaya çıkar ve sirkülasyon bozukluğu ve potasyum yüksekliği daha sonra ortaya çıkar. Sıcak çarpması için mevt oranı çok yüksektir (kuvvetli tedavi ile bile yüzde 10’a kadar); son safhada şok, ritm bozukluklari, kalp krizi, böbrek yetmezliği ve şuur bozukluklarını içerir” tabirlerini kullandı.
Uğurtay, sıcak çarpması belirtileri görülen bir bireye nasıl müdahale edilmesi gerektiğini ise şöyle anlattı:
“Saha idaresi hastanın giysilerinin çıkarılmasını, beden yüzeyine soğuk su yahut buz uygulanmasını ve hasta uyanıksa oral hidrasyonu (ağızdan sıvı vermeyi) içermelidir. En kısa müddette sıvı takviyesine (intravenöz hidrasyon) başlatılmalıdır. Hasta, idarenin fizikî soğutmayı içermesi gereken bir acil servise derhal ulaştırılmalıdır. Buzlu suya daldırma en yararlıdır, lakin mümkün değilse, cilde buz paketleri uygulanmalıdır. Terapi ayrıyeten oda sıcaklığındaki sıvılarla damardan sıvı desteği, kan tuzlarinin düzeltilmesini ve titiz kardiyovasküler izleme ve takviyesi içermelidir.”