Türk Tabipleri Birliği (TTB) Merkez Kurulu Lideri Prof. Dr. Şebnem Korur Fincancı’nın ‘örgüt propagandası’ yaptığı argümanıyla 7 yıl 6 ay mahpus cezası ile tutuklu olarak yargılandığı davanın birinci duruşması, İstanbul Çağlayan Adliyesi 24. Ağır Ceza Mahkemesi’nde başladı.
Şebnem Korur Fincancı’nın davada yaptığı savunmanın tam metni şu biçimde:
“Bugün içinde bulunduğum bu değişik duruma ait beyanımı sizlerle paylaşmaya başlamadan evvel bir teşekkürü lisana getirmek istiyorum. Yıllardır yaşamak zorunda bırakıldığımız yargılamalardan sonuncusunda, soruşturmadan kovuşturmaya adım adım inanılmaz tüzel değerlendirmeleri ören, bizden derin ve kapsamlı bir hissiyatla kurdukları kelamların bu baki kubbede bir seda olduğunu bilen, fakat tüm bunlara karşın avukatlıkta ısrar eden, üzerine yılmadan 582 avukatlık bir dayanışmayı bir hafta üzere kısa bir müddette başaran avukatlarıma bir teşekkür bu. Bilhassa 20 yıldır bu dalgalanmalarda insan onuruna yaraşır bir duruşu başarmış sevgili Meriç Eyüboğlu’na farklı bir teşekkür borçluyum, bu yılları birlikte geçirmiş, her seferinde beni zenginleştirmiş olduğu için. Savcı sözümü alırken, artık yorgunluğun üzerime çöktüğü saatlerde hatırlayamadığım araştırmalarımı, çalışmalarımı, yayımlanan kitaplarımı bana hatırlatan, benden evvel sıralayan bir avukatım olduğu için çok şanslıyım. Tutuklama kararına itiraz ise başlı başına Hukuk Fakültelerinde okutulmayı hak ediyor.
Tüm “usul güvenceleri” yerine getiriliyormuş üzere yapılırken, mesken aramasının canlı yayınında kurgulanan hakikat bükücülükle hem yargı mensupları hem de kamuoyunda olumsuz etkileme uğraşlarının, yürütme ile yargının olmaması gereken bağının, masumiyet karinesi ve adil yargılama hakkının daha başında ihlal edilmesi, gözaltı kararı veren savcının daha söz dahi alınmadan suçluluğuma karar verip, kendince emin olduğu cürmü hiç ilgisi olmayan Türk Tabipleri Birliği Merkez Kurul üyelerine de yükleyerek vazifeden alınma talebiyle başvurmasının yürüttüğü bu soruşturmayı da nesnellikten, tarafsızlıktan azade kıldığını, isimli tıp bildiği savı karşısında ön teşhis ile teşhis ayrımını yapamıyor olmasının çelişkisini, avukatlarıma bilgi vermeden evvel tutuklamaya sevk kararının da basın organlarına servis edildiğini, başından beri hepimizin hukuken değil siyaseten öngördüğü bu tabloyu ortaya koyup, buna karşın yapılmaması gerekenleri tek tek sıralayarak, hukuku muhafaza uğraşları teşekkürün ötesini hak ediyor. Bu değerli metin; birinci yayımlandığında okuyup tutuklandıktan sonra yine elime geçtiği için tekrar okuma imkanı bulduğum, Haffner’in “Bir Alman’ın Hikayesi” isimli kitabına bir atıf yapmaya itti beni: “Hepsi kocamış yüksek mahkeme heyeti üyelerinin ortasında biraz tuhaf görünen, genç sarışın bir sulh mahkemesi hakimi” diye tanımladığı hakimin, “gleichschaltung-koordinasyon” ismine artık kanunlara uymak zorunda olmadıkları, metne değil ruhuna dayanmadıklarında taşrada bir sulh mahkemesine gönderilme riskine karşı ikazını, incelikle hazırlanan tüzel değerlendirmelerin ve sonunda yüksek mahkeme binasının terk edilmişlik hissini hatırlattı. Böylesi bir ruh halini kabul etmedikleri ve adalette ısrar ettikleri için teşekkür ediyorum hepsine.
İçinde bulunduğum, yalnız ben değil Türkiye’de yaşayan herkes için enteresan olduğunu düşündüğüm bu duruma gelince; Sokrates’in savunmasının başında söyledikleri ile başlayayım ben de sözlerime: “Beni suçlayanların üzerinizdeki tesirini bilemiyorum; ancak kelamları o kadar kandırıcıydı ki, ben kendi hesabıma onları dinlerken az daha kim olduğumu unutuyordum”. Ben de bu suçlamaların üzerinizdeki tesirini bilemiyorum lakin kim olduğumu neyse ki unutmadım. İnsanlık tarihinin biriktirdikleri ile Immanuel Kant’ın “Saf Aklın Eleştirisi”nde söylediği üzere aklıma, tüm misyonların en zoru dese de, kendini bilme misyonunu tekrar tanımlıyorum. Tüm temelsiz argümanları reddedecek bir mahkeme kuruyorum zihnimde. Aklımı bir tahakküm aracı olarak kullanmayı değil, özgürlüklerin kaybedildiği, insan onurunun yok edildiği sınırsız iktidara, her türlü bedele sahip olarak yok eden katıksız bir güç tertibine boyun eğmeden, tam da Sokrates’in benzetmesiyle “devletin başına musallat olan at sineği” olmaya çalışıyorum. “Hak yolunda çalışan bir kimsenin devlet adamı değil, yalnızca yurttaş olarak kalması gerektiği” ihtarına katılıyor ve bu yaşıma kadar da elimden geldiğince bir yurttaş, bir doktor, bir isimli tıp uzmanı, bir bilim insanı ve insan hakları savunucusu olarak ödevlerimi olabildiğince eksiksiz yerine getirdiğime, üzerinde düşünmeye kıymet bir hayatım olduğuna kanaat getiriyorum.
Önce hekimlikle, doktor kimliğimle başlamalı. Virchow’un tarifi benim için daima yol gösterici olmuştur: “Hekim sıkıntı durumda olanların avukatı (sesini duyuranı) olmalıdır”. Bu kelamı burada hürmetle, sevgiyle andığım patoloji hocam Talia Bali Aykan’dan duyduğum günden beri de, belirtilen unsura daima sadık kaldım. Bu toprakların en sıkıntı durumda hastalardan olanlarla Verem Savaş Dispanserinde başladığım hekimlik karşılaşmalarım, Talia hocamın yönlendirmesiyle isimli tıp uzmanlık eğitimi ve Spinoza’nın dediği üzere “ıstırap görüldüğünde son bulur” anlayışıyla, kimliğinden bağımsız tüm insanlığın ıstırabını görünür kılma eforuyla sürdü.
Adli tıbbın bilhassa 70’ler ve 80’lerde dünyanın pek çok ülkesinde ıstırabı yaratanın kimliğini gözeten, ıstırabı çekeni bu kimlik ışığında görmezden gelen yapısını değiştirmek üzere, eğitim içeriğimizi, bilimsel yaklaşımın o objektif ve bağımsız niteliğini geliştirmek için gayret etmek ismine; bilimsel meslek örgütümüz olan İsimli Tıp Uzmanları Derneği’nin kurucularından, bugün Türkiye’de hem ulusal hem de milletlerarası saygınlığı olan indekslerde yer alan alanındaki tek bilimsel mecmuamız İsimli Tıp Bülteni’nin yayın hayatına başlamasının öncülerinden olma onurunu taşıyorum.
Kendim de öğrenerek yol aldığım bu süreçte, isimli tıbbın bilhassa bağımsız bir yapısı olmadığında devletlerin işlediği argüman edilen cürümlerin görünmez kılınmasında bir araca dönüşebileceğini keşfetme imkanı buldum. İşte bu keşif, Sokrates’in at sineği olarak devleti rahatsız eden insan hakları çabamla buluşturdu isimli tıp uzmanı kimliğimi. Yaptığım yüzlerce araştırma, yazdığım makaleler ve kitaplar, kitap kısımları daima ıstırabın kimliğinden bağımsız görünür kılınmasına dair formülleri içeriyor. Danışmanlığını yaptığım son tez çalışması gözümüzle göremediğimiz bedensel yaralanmaları görünür kılmak üzere termal kameradan yararlandığımız bir araştırmaydı. Ziyan verenin değil, görünür kılanın cezalandırıldığı şartlarda ortaya çıkan mecburî emekliliğim nedeniyle resmi danışmanlık sıfatım sona erse de, başından sonuna heyecanla yer aldığım bu araştırmada misyon üstlenen meslektaşlarıma da teşekkür borçluyum.
İnsan hakları uğraşını isimli tıp uzmanı kimliğimle harmanladığım çalışma yıllarımın başlarından itibaren görünür kılma uğraşımın cezalandırıldığı ya da cezalandırılmaya çalışıldığı olumsuz durumlar kadar, hatta daha fazla, bu emeğin kıymet gördüğü bir hayat yaşadım. Bu farklı sürecin başından beri dayanağını hissettiğim, bugün de sizlerin gördüğü tablo, bu kıymetin yansımasıdır.
BM Azaba Karşı Mukavelenin hazırlanmasında emeği olan, bugün ne yazık ki ortamızda bulunmayan ve Yunanistan için de bir kayıp olarak nitelenmesi gereken sevgili meslektaşım Maria Kalli’yi tanıma, dostu olma, ondan öğrenme imkanı verdi bu hayat bana. Veli Lök hocamı, Fikri Öztop hocamı tanıyıp öğrencileri olabildim. PHR (Physicians for Human Rights- İnsan Hakları için Hekimler) ile Bosna’da toplu mezarlarda çalışıp ıstırabı görünür kılma gayretinde Bob Kirsher’dan, insan hakları ihlallerinde doktor sorumluluğun kıymetini kavramamı, içselleştirmemi sağlayan Vincent İacapino’dan öğrendim, birlikte çalıştığımız, birbirimizden öğrendiğimiz yolların sonunda bugün bir BM kılavuzu olan “İşkencenin Tesirli Soruşturması ve Belgelenmesi El Kitabı- İstanbul Protokolü” yazıldı. Birinci baskısında muharrirlerinden biri olduğum bu kılavuzun 2022 güncellemesinde kurucular heyetine layık görüldüğüm Türkiye İnsan Hakları Vakfı ismine editörlerinden biri oldum. Tüm dünyadaki azap rehabilitasyon merkezlerinin bir ortaya geldiği IRCT (International Rehabilitation Council for Torture Victims- Memleketler arası Azap Rehabilitasyon Konseyi) içinde dünyanın dört bir köşesinde, hem İstanbul Protokolü eğitimlerinin düzenlenmesi, eğiticiliği, hem de azap izlerinin görünür olması için, pek çok ülkeden meslektaşımla birlikte çalıştım, IFEG (Independent Forensic Expert Group- Bağımsız İsimli Uzmanlar Grubu) üyesi olarak belgeleme çalışmaları ve birçok ülkenin yüksek mahkemesi tarafından kararlarını tekrar kıymetlendirme aracı olarak kullanılan tavır evraklarının hazırlanmasına katkı sundum. İsrail’de gözaltında ölen bir gencin defin için hazırlanırken çekilen fotoğrafları ve otopsi raporunun karşılaştırması ile hazırladığım tıbbi kıymetlendirme, yüksek mahkemece dikkate alınıp, İsimli Tıp Kurumu liderinin misyondan el çektirilmesini sağladı. Bahreyn’de bir gencin yine yaptığım “gayrı resmi” otopsisinde ve aldığım doku örneklerinin incelenmesinde, elektrik azabını görüp görünür kılıp, yargıda karşılık bulmasa da, ailesinin ıstırabını bir nebze olsun dindirebilecek öteki göz oldum.
Yaşadığım topraklarda, kendi memleketimde ise birinci cezalandırma teşebbüsünü tekrar bir görüntü ile yaşadım. Gözaltında kötüleşip, hastaneye kolluk tarafından yolda bulunduğu teziyle getirilen, vefatının akabinde bir veteriner patolog tarafından yapılan otopsisinde “darp cebir izi” görülmeyen gencin, defin için hazırlanırken ailesi tarafından çektirilen görüntüsü yol gösterdi olmayan “darp cebir izi”ni görmemizde, ön tanıya ulaşmamızda. Hastane kayıtları ile işkenceyi tanımlayabildik, teşhis koyabildik.
Beyanımın bundan sonrası bu enteresan duruma, isimli tıp bildiğini söyleyen savcının savlarına, o argümanları benimseyen ve tutuklama kararını veren yargıca, kaçacağım kuşkusuyla tutukluluğumun devamına karar verip belgeyi kabul eden sizlere söyleyeceğim kelamdır. Yıllarımı verdiğim isimli tıbba, hele ki toksik (zehirli) gazlar ve kimyasal silahlar konusunda pek çok ulusal ve memleketler arası makale ve kitap yazmış bir bilim insanı olarak, isimli tıbbı bildiğini tez eden savcıdan, kabul edersiniz ki, epey fazla vakıf olduğum aşikarken, bilimsel bir tartışma yerine linç teşebbüsünde bulunanlara, tıbbi değerlendirmeye katılmadığını tabir eden tıp dışı insanlara bir çift kelamım var.
O vakit evvel bilim ideolojisi, bilimsel bilginin oluşum süreci ile isimli tıbba dair kimi hususları da açıklığa kavuşturmak gerekiyor.
Nesnel gerçeklerin bilimsel tahlilinde, bilimsel önermelerle başlayan süreç, bu önermeler bizden çıksa da bilimsel metotla yadsıma eforuyla sürer. Lakin tüm yadsıma adımları sonuçsuz kaldığında, o önermemiz artık bir bilimsel hakikate dönüşür. Buna karşın B. Russell’ın dediği üzere, “akılcılık, katılığın imkanlı olmadığı durumda, mümkünlüğü en kuvvetli görüşe tartı verir. Yabana atılmayacak olasılıklar da kenarda durur, yeni deliller bu olasılıkları güçlendirir”.
Burada B. Russell’in mutlaklığın imkanlı olmadığı durumda, mümkünlüğü en kuvvetli görüşe tartı verme tabirinin, yıllar sonra memleketler arası klavuzlarda yerini bulduğunu ve ispat standartlarının dört temel tarifinin ortaya çıktığını söylemek gerekir. (1)
Makul kuşku: Sorgulanan olayla ilgili kuşku ortaya çıktığı, lakin diğer sonuçların da mümkün olduğu durum (%40). Klasik tabir ediliş, “bu makul sonuç muhtemeldir”
Olasılıklar istikrarı (yeterli delil):Bulguyu destekleyen kanıtlar daha fazladır (%51). Klasik tabir: “Bu makul sonuçtur”
Açık ve ikna edici kanıt: Bulgu için somut dayanak, bariz ölçüde kanıt bulguyu desteklerken hudutlu bilgi zıddını önerir (%60). Klasik tabir: “Açıktır ki…”
Tartışmasız /kuvvetli kanıt: Sonuca vardıran yahut yüksek seviyede ikna edici kanıtın desteklediği bulgu (%80). Klasik tabir: “Tartışılmaz, inkar edilemez.”
Burada gerçeğin araştırılması için yapılan çalışmalar tanımlanırken, bir insan hakkı ihlali ile ilgili savlar olduğunda, sivil toplum örgütleri tarafından yürütülen çalışmalardan kelam edilmelidir. (2) Bu çalışmalar memleketler arası soruşturma kurulları aracılığı ile yürütülüp raporlanabilir lakin bir mahkeme yerine geçmez. Türel değerlendirmenin bir kesimi ve aracı olabilir. (3)
İddialar ve bir kuşku ortaya çıktığında, bu çeşit tezlerin bağımsız ve objektif ölçütlerle tartışılması, araştırılması toplumda adalet hissinin sarsılmaması için bir zorunluluktur.
Çünkü diğerine ziyan verme, incitme farkına varmasak da bizi, inciteni ve şahit olanları da incitir.
Bilim birbirimize ziyan verme imkanlarını da arttırır ve bu şartlarda toplumsal ömrün sürmesini imkanlı kılanın, aklın harekete hâkim kılınması olduğunu söyler Russell, “Sorgulayan Denemeler”inde.
Ne yazık ki son devirde Kant’ın savunduğu aklın yerine kendilerine yeni Kantçılar diyenlerin akıl dışılığa kayıtsız bir teslimiyetle karşı karşıya kaldığına ve hakikat ötesi çağın hakikat bükücülerinin de bilimsel paradigmada yer edindiğine tanıklık ediyoruz. Bu nedenle Hume’un bilimi reddeden ideolojisine değil, kavramları sakatlanmamış bir hakikati kavrama niyetindeki siyaset ideolojisine de muhtaçlığımız var, bilimin o objektif ve bağımsız olması gereken hayattan yana kurulacak karakterinde. “Her şey boyunduruk altında kaldıkça, her şey yok olup gitmiş demektir, baştakiler canlarının istediği üzere ortadan kaldırır onları” der Rousseau “Toplum Sözleşmesi” yapıtında. Burada Tacitus’u, Agricola’daki kelamını anmadan olmayacak “ub, slitüdinem faciunt, pacem appelant- ıssızlık yarattıkları yerde barış var diyorlar.” Özgürlükten vazgeçip konformizme savrulmanın yıkıma götürdüğünü söyler Rousseau. Objektif, bağımsız ve ömürden yana bilimselliğin, özgürlüğünü feda edemeyeceği muhakkaktır. Bu özgürlüğe karşı kendisinden farklı fikirleri cezalandırarak “gerçek” üreten faydacıların itimatla söyleyerek, bu üretileni hakikate yaklaştırma eforunu ve nihayetinde ortaya çıkan gerçeği kendisinin bildiğini sanmayı zülüm olarak tanımlıyor Russell.
O nedenle özgür aklın aksiyona, bilime hükümran olması, gerçeği kendisinin bildiğini sananların zulmünü de önleyecektir. Toplumsal hayatın sürmesini imkanlı kılmak ismine da bu bilimsel yaklaşımların klavuzlarını oluşturmak, onları da ortak aklın bilimin berbata kullanılmasının kontrol sistemleri olarak kıymetlendirmek gerekir.
Memleketini, insanlarını seven tabipler olarak, uzmanlık alanımın da kattığı bilgilerle, devletin işleyişine şartsız bağlılık yemini edemeyeceğimi, bizlerin tabipler olarak bağıtımızın insanlık olduğunu bir defa daha anımsatmak boynumun borcudur. Locke’den Hobbes’a, Leviathan’a uzanan yolda, devlet ismini verdiğimiz aygıt, elinde bulunduğu siyasi otoritenin emelleri doğrultusunda erki berbata kullanabilir. İnsanlık tarihi bu berbata kullanımlarla, ona karşı gayretlerin tarihidir esasen. O nedenle biz yurttaşlara düşen sorumluluk da, erkin berbata kullanılmasını önleyecek önlemleri almak, bunun için yan yana dayanışmayla durmak ve uygulamaları titizlikle denetlemektir. Şirket hastaneleri ile sıhhate ayrılan sonlu kaynağın 1/5’ini heba etmenin de, sıhhati bir tüketim objesine dönüştürme ısrarının da, mesleksel bağımsızlığımızı ortadan kaldırma uğraşlarının da, esirgeyici hekimliği, hekimliğimizi değersizleştirerek hastanede karşıladığımız global salgında meslektaşlarımızı yitirmemizin sebebi olmalarının da, daha ötesinde kışkırttıkları sıhhat talebiyle şiddet objesine dönüştürülmemizin de karşısında durmak için bir ortaya geldiğimiz, ismi altında gayret ettiğimiz Tabip Odaları ve Türk Tabipleri Birliği işte bu kontrolü yapacak emek ve meslek örgütlerinden yalnızca birisidir. Bugüne dek bu ödevini layıkıyla yapmaya daima uğraş etmiş, siyasi otoritenin aidiyeti değişse de, Nusret Fişek hocamızdan beri de bu kontrollerin hesabı sorulmuş, bedel ödetilmeye çalışılmıştır. Bugün de meslektaşlarımızın oylarıyla üstlendiğimiz vazifemiz, bir isimli tıp uzmanı tabip olarak paylaştığım tıbbi görüşüm ileri sürülerek emsal biçimde kriminalize edilmeye çalışılmaktadır.
Devlet ismi verilen aygıt, elinde bulunduğu siyasi otoritenin kimliği doğrultusunda, tüm kurumlarıyla bir kabahat yapılanmasına dönüştürülebilir. Bu dönüşümün önündeki mani, yok etmeye çalıştıkları toplum olma mahareti, yurttaşların toplum olma ısrar ve sorumluluğu, bunun için ve denetlemek üzere kurdukları yapılanmalar, örgütlerdir. Bu aygıtların sürece konusunda ısrarcı oldukları, milletlerarası bağıtlarla ve insanlığa, insanlık bedellerinin korunmasına ait geliştirilmiş örgütlerle tedbire uğraşlarına karşın yetersiz kalınan, insanlığa dair cürümler ve insan hakları ihlalleri de bir hekimlik uygulaması olarak isimli tıp uzmanlığının çalışma alanına girmektedir. Çalışma alanımızın sonlandırılması ve kriminalize edilmesi ise kabul edilemez.
Adli tıp uzmanlığı, hekimlik uygulamalarında çok yakından bilinmeyen, tıp fakültesi eğitimi sırasında da pek vakıf olamadığımız bir alandır. Meğer aciller başta olmak üzere hekimlik uygulamalarımızda epeyce sık isimli olgularla karşılaşır ancak pek fark etmeden etrafından dolaşırız. İsimli olgu deyince, bu devlet aygıtının Türkiye’deki isimli tıp yapılanmasından beslenen bir algıyla kolluk, savcılık ve mahkeme ile alakalı olmasını gerekli görürüz. İş kazaları kayıtlara girmez, meslek hastalıkları görülmez, aile içi şiddet merdivenlerden yuvarlanır, çocuk istismarları atlanır. Bazen de yaralanmalara dair “adli tıp” derslerinden kalanlar birbirine karışır, olmayan istismarlar aileleri dağıtır, ruhsal takviyeyle güçlendirilmeden yapılan cevval bildirimlerle cinsel hücumlar toplumsal bir atağa dönüştürülür.
Adli tıp uzmanlığı ve öğretim üyesi olarak üniversitede sürdürdüğüm çalışmalar, milletlerarası misyonlardaki müşahedelerim 15 yıllık bir birikimin akabinde Tıp Fakültesinde bir isimli tıp polikliniği kurma ve resmi isimli tıp işleyişinde gözden kaçan, görmezden gelinen yahut o işleyişe erişemeyenlerin kişisel müracaat yapabileceği bir ünite oluşturma kanısı, meslektaşlarımla uzun tartışmaların akabinde 1999 yılında hayata geçti. Türkiye’nin birinci isimli tıp polikliniği İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi İsimli Tıp Anabilim Kolu bünyesinde kurulmuş oldu. Bu öncü teşebbüsün ne kadar tesirli olduğu, bugün Türkiye’nin pek çok yerleşik tıp fakültesinde ve akabinde Sıhhat Bakanlığı hastanelerinde de isimli tıp polikliniklerinin peş peşe ortaya çıkmasından da anlaşılmaktadır. Yıllar içinde bu polikliniğin birçok başvurusu ile hazırlanan tıbbi değerlendirmeler hem ulusal yargı süreçlerinde, hem de AİHM kararlarında Abu Ghraib ve Guentanamo azap argümanlarının araştırılmasında katkı sunan dokümanlar olmuştur.
Adli tıp uzmanlığı birbiriyle uzlaşmaz tarafları olanların içinde, tüm taraflara eşit arada durarak, objektif bilimsel ölçütlerle ziyanı saptama, ölçme kıymetlendirme ve hakikati ortaya koyma eforunun olduğu bir hekimlik uygulamasıdır. Bazen evvel istismara uğrayan çocuğu, akabinde da demans nedeniyle tüm inhibisyonları ortadan kalkmış istismarcısını gerisi arkasına muayene edersiniz. İki tarafında yaşadıklarını dikkate alan, nesnellikten ve bilimsellikten ödün vermeyen, beşerle müsabakanın hekimlik bedellerinden süzülmüş tavrıyla davranırsınız.
Taraflar ortasında ki güç dengesizliği ise isimli tıp uygulamalarının en kuvvetli alanıdır. Devletlere memleketler arası bağıtlarla tanımlanmış yükümlülüklere muhalif insanlığı karşı cürümler, insan hakları ihlallerine dair savlarda, argümanın bir tarafı olan devlet, onun araçlarını elinde bulundurma yetkisi olan erk ise, çalışma şartlarının bağımsızlığını garanti edecek bir yapılanmaya muhtaçlık vardır. İnsanlığa dair ilerlemeler daha evvel de belirttiğim üzere bunu sağlayacak kurumlaşma teklifleri ve çalışma prensiplerini içeren kılavuzların hazırlanmasını gerektirmiş, uzmanlık alanımızda yaptığım çalışmalar bana da, daha evvel de belirttiğim üzere bu kılavuzlardan birinin muharrirlerinden olma imkanı vermiştir. İstanbul Protokolü, bir hayat biçimi olarak benimsediğim hekimliğimin, insanlık için sürdürdüğüm insan hakları gayretimin bir armağanıdır. Bu kılavuzu hazırlarken esinlendiğimiz Minnesota Protokolü de iddianameye mevzu olan programda andığım kılavuzlardan başkasıdır.
Adli tıp uzmanlığında, hakikat arayışımız sırasında her vakit ziyan gören/gördüğü tez edilenle direkt müsabaka imkanımız olmayabilir. Ortada bir hata savı varsa haliyle kabahati ve kanıtları gizleme eforu da olabilir ve primer/birincil kanıtlara ulaşmak güçleşir, onları arama gerekliliğini desteklemek için sekonder/ikincil yahut dolaylı kanıtlar kullanılabilir. Bilhassa insan haklarının korunması bağlamında devletlerin işlediği tez edilen kabahatlerin devletlerden bağımsız araştırılabilmesi için ve bu araştırmaları yapanların dayanaksız biçimde suçlanmalarını önlemek gayesiyle hazırlanmış pek çok kılavuzdan birisi de, OHCHR’ın bir BM dokümanı olan “Commisions of Inquiry and Fact-Finding Missions on International Human Rights and Humanitarian Law: Guidance and Practice (Uluslararası İnsan Hakları ve İnsancıl Hukuk Gerçeği Araştırma ve Soruşturma Kurulları Rehber ve Uygulama Kitabı)” isimli 2015 tarihli kılavuzu, ayrıyeten onun ışığında Leiden Üniversitesi’nden bilim insanlarının da katkılarıyla hazırlanmış bir rapor olan; “Report on Digitally Derived Evidence Used in UN Human Rights Fact-Finding Missions. Approaches and Standards of Proof (Dijital Olarak Elde Edilen Kanıtların İnsan Hakları Araştırılmalarında Kullanılması Hakkında Rapor: İspat Standardı ve Yaklaşımları)”dır.
Primer (birincil) ve sekonder (ikincil) kaynaklar yahut kanıtların kıymetlendirilmesi, açık kaynakların tartışılması ve bu bağlamda fotoğraf, görüntü vb dijital kanıtların ele alınmasında gerçeği araştırma kurullarının yaptığı değerlendirmelerin prosedürleri belirtilmektedir.
Leiden Üniversitesi’nin birçok gerçeği araştırma misyonunda dijital kanıtların değerlendirilmesini tartıştığı raporunda görüntü ve fotoğrafların yepyeniliği doğrulandığında primer bilgi kaynağı olarak kabul edildiği, kurbanlar yahut şahitlerden direkt elde edilen bilgi ile muadil olduğu belirtilmektedir. Komite raporlarının bir kısmında özgünlüğün kurul tarafından belirlendiği tabir edilip açıklama yer almazken, örneğin 2019 Myanmar raporunda “örgütlerin ham bilgi ve notları, uzman görüşleri, müracaat ve açık kaynak gereçleri üzere sekonder (ikincil) bilgi ile denetim edilmiş, dijital doğrulama için…uzman görüşü de alınmıştır” detaylı açıklaması ile bir çok emniyetli bilginin de bir ortaya getirildiği tanımlanmıştır. (4)
Bu raporun dayandığı BM Klavuzu da kurulların yararlanacağı kaynakları tanımlayarak, (5) bilgi kaynaklarını primer ve sekonder olarak sıralamakta , (6) c bendinde de görüntü malzeme ve fotoğrafları detaylı olarak aktarmakta, görüleceği üzere bu bendi d bendindeki resmi evraklardan başka ele almaktadır. Günümüzde taşınabilir telefonlar yüksek nitelikli fotoğraf ve imaj elde edilebilmesi özelliği ile ve you tube gibisi kamuya açık alanlar yahut facebook üzere toplumsal irtibat mecralarına yüklenerek soruşturmacılar için, bilhassa de olay yerine ulaşılamadığı şartlarda kıymetli bilgi kaynağı olabilmektedir. Bu cins kaynaklar propaganda gereci olarak da kullanılabildiğinden bu gerecin yepyeniliği, kullanım pahası, üzerinde değişiklik yapılıp yapılmadığı, olayın gerçekleşip gerçekleşmediği, imgelerdeki bireylerin bu aksiyonlarda yer alıp almadığı bağımsız kaynakların biraraya getirilmesi ile değerlendirilmeli, bilhassa manzaraları sağlayan şahitlerin beyanları da kıymetli bir bilgi olarak kullanılmalıdır. (7)
Propaganda savıyla suçlandığım yayına ve konuşma içeriğine gelince; sorularla birlikte 7 dakikalık konuşma bir kurul faaliyeti değil, lakin bu cins kurullara sekonder (ikincil) bilgi kaynağı olarak sunulan çeşitte bir görüntünün insan hakları ihlalleri üzerine uzmanlaşmış bir isimli tıp uzmanı olarak tarafımdan yapılan isimli tıbbi değerlendirmesi. Ayırıcı teşhis basamaklarını o kısa yayında aktaramayacağım için, bu kıymetlendirme sonucu ulaştığım ve kısaca söz ettiğim bir ön teşhisten kelam ediyoruz.
Burada size ayırıcı teşhis basamaklarını da aktarmak isterim.
Videoda karanlık bir ortamda bulunan bireylerden kimilerinde kimi belirtiler gözleniyor. Birebir ortamda o belirti gösterenlere yardım eden fakat etkilenmemiş görünenler var. Bu tesirini vakitle yitiren bir uçucu madde-gaz formu düşündürüyor. Bunu destekleyen ve toksik bir gaz formu düşündüren ikinci bilgi, etkilenenlerden birinin ağzında kanlı köpüklü bir sızıntı olmasıdır. Bu da kanlı köpük münasebetiyle akciğer etkilenmesini, teneffüs yoluyla alınmış toksik bir gazı destekliyor. Ayrıyeten bu bireyde istemsiz kasılma gibisi hareketler hudut sistemi tutulumunu düşündürüyor. Etkilenen öteki bireyde de öforiyi işaret eden belirtiler gözleniyor. Birebir ortamda bulunanlarda, farklı etkilenmeler o ortamda kalma, maruziyet mühleti ve yoğunluğu ile bağlı olabilir. Bilhassa uçucu ve havayla yer değiştirme özelliği olan toksik gazların kimilerinde ortaya çıkabilen bu çeşit belirtiler ziyana yol açan bir etken varlığı için tıbbi olarak olasılıklar istikrarı oluştuduğunda (%51- kâfi delil) bu makul sonuç ışığında yapılması gereken de; o etkenin tipi, oraya hangi yolla ulaştığı ve ulaştıran sorumluların saptanması için tesirli bir soruşturma ve tıbbi belgelemedir.
Savcının eşanlamlı iki sözcüğü peşpeşe kullanıp “teşhis/tanı koyduktan sonra ileri tetkik” isteyemeyeceğim sonucuna varmış olması da bu bilgi eksikliğinin bir tezahürüdür. Görüntüdeki belirtiler üzerine yaptığım “belli ki bir toksik/zehirli gaz kullanılmış durumda” makul sonucuna ulaştığım tıbbi kıymetlendirme, bir “ön tanı”dır. Zira olay yerinde yapılacak inceleme, alınacak örneklerden yapılacak laboratuvar tetkikleri ve cenazelerin Minnesota Protokolü ışığında gerçekleştirilecek otopsileri ile tesirli bir belgeleme ve olay yerinin sav edilen olayla bağı, bir kimyasal etken saptandığı şartta bunun yasak silah olup olmadığı saptanabilir, münasebetiyle tesirli bir soruşturma klavuzlarda da belirtildiği formda bağımsız uzmanlar tarafından araştırılmadan, “tanı” bileşenleri olarak bu ziyanlı (sağlık üzerinde olumsuz tesirleri görülen) etkenin tipi, hangi yolla kim yahut kimler tarafından bu olay yerine ulaştığı yani sorumluların saptanması imkanlı değildir. O nedenle yayında belirttiğim tıbbi görüş bir ön teşhistir. Tanıya erişebilmek için de tesirli ve bağımsız bir soruşturma ve belgeleme gerekmektedir.
Hepimizin hekimlik uygulamalarında ön teşhis, hatta teşhis sürecinde bize dayatılan o birkaç dakikalık yakınma dinleme, müşahede ve başarabilirsek muayene müddetlerine mesleksel birikim ve tecrübemizi edindiğimiz yılları da kattığını, sizler de benim kadar bilirsiniz. O bir iki dakikalık görüntü izleme müddetinin gerisinde da, programda birkaç cümleye sığdırmaya çalıştığım 35 yılı aşkın tecrübe ve 45 yılı bulan hekimlik bilgi birikimim var.
Yayında da tabir ettiğim, ekte sunduğumuz OHCHR Klavuzunun Ek 1’inde anılan öteki klavuzlar da, bu değerlendirmeler için kullanılan klavuzlar ortasındadır.
Bu birikimden heybemde kalan bir örneği de burada paylaşmak yerinde olacaktır. Arap baharının yaşandığı ülkelerden birinde kolluk vazifelilerinin ağır gözyaşartıcı gaz kullanımı ve bir gaz kanisterinin göğsüne isabeti ile aracı içinde öldüğü tez edilen bir kişi hakkında, ülkenin insan hakları savunucuları aracın ve ölen kişinin fotoğraflarını ileterek göğüsteki yaralanmanın gaz kanisteri isabeti ile olup olmayacağını sormuştu. Araç özellikleri de dahil geçmiş bilgiler ve araç içinde bulunan hava yastığı ortasında yerinden ayrılmaması beklenen metal aksamın araç içindeki fotoğrafı ve formu ile göğüsteki yaralanmanın uyumlu olduğunu ve bu ölümcül yaralanmanın metal aksamın çarpması ile meydana gelmiş olabileceğini belirtmiştim. Bu bir ön teşhis idi, teşhis için detaylı inceleme gerekeceğini de söz etmiştim. Kimse çelişkili bulmamıştı.
Adli tıp uygulamalarında elimizdeki bilgiler yetersiz olduğunda da, ön kıymetlendirme raporları hazırlayabiliriz. Siz hukukçuların anlayacağı lisanda söyleyecek olursak “geçici rapor” dediğiniz tıpta raporlar, ek datalarla desteklendiğinde bütünlüklü bir tıbbi değerlendirmeye hazırlık olur. Tekrar sizin dilinizde yer alan “kati rapor”, birtakım meslektaşlarımın da yetersiz isimli tıp bilgisi nedeniyle yanlış olarak kullandığı bir tabirdir. Bir isimli rapor süreksiz de, kati de olmaz. Ön kıymetlendirme raporu, sonraki isimli tıbbi değerlendirmelere katkı sunar, yeni incelemeler ve bilgilerle zenginleşerek bütünlüklü, birtakım durumlarda seyri değişebilen bir isimli tıp değerlendirmesine dönüşebilir. Alanımızın değerli isimlerinden Bernard Knight’in tabiriyle “adli tıpta ne asla, ne daima” vardır.
O nedenle savcının “hem teşhis ve teşhis koyduğum hem de yerinde inceleme yani ileri tetkik önerdiğim münasebetiyle çelişki bulunduğu” tanımlaması isimli tıp istikametinden bilim dışı bir yaklaşımdır.
Yayın organının niteliği üzerinden bilimsel bir değerlendirmenin kabahat olarak tanımlanması ise insan hakları savunucusu kimliğimle örtüşmemektedir. Bir insan hakları savunucusu olarak Arendt’in çok yerinde bir biçimde tabir ettiği “haklara sahip olma hakkı” temel unsuruyla, yayın organlarının “kim, ne” olarak tanımlandığından bağımsız, söz özgürlüğü ve toplumun haber alma hakkını gözetme sorumluluğum bulunmaktadır. Bu nedenle de kimin aradığıyla, yayının politik çizgisiyle ve hangi yayına bağlandığımla ilgilenmiyorum. Günümüzün en değerli bulduğum filozoflarından Etienne Balibar’ın adımı, beni insan kılan Kant ve Arendt ile birlikte anarak onurlandırdığı takviye metninde tabir ettiği üzere; “Aydınlar ve uzmanlar seslerini yükselterek, kabahatleri duyurarak hukuku ve insan haklarını ihlal eden uygulamaları eleştirerek devleti zayıflatmıyor, legal otoritesini ortadan kaldırmıyor, tersine hayati değere sahip olan yurttaşlık vazifesini yerine getiriyorlar” yaklaşımı, Rousseau’nun da toplum kontratında belirttiği üzere asıl kanunlara uyulmamasının devletin meşruiyetini zedelediği ve “eriyip gitmesine” yol açacağı düşünüldüğünde; bir tabip, isimli tıp uzmanı, bilim insanı ve insan hakları savunucu olarak bilimsel özgürlük ve söz özgürlüğü hakkını kullandığım görülebilir ve hak kullanımı cürüm olarak tanımlanamaz.
Burada kısa da olsa sevgili Nilgün Toker’in, insan hakları alanında çalışan bir siyaset felsefecisinin aklına da başvurmak isterim. Yurttaş sorumluluğu ve bilim insanı sorumluluğunun birbiriyle bağlantılı lakin bilim insanı sorumluluğunun yurttaş sorumluluğunun ötesine uzanan, daha geniş bir alanı kapsayan sorumluluğu. Bizler bilim insanları olarak evvel bilimsel bir kamunun kesimi olduğumuz için, yurttaşlık tarifinin içerdiği tabir özgürlüğü ile sınırlandırılamayacak biçimde bilimsel kanaatimiz, bilimsel ölçütlerle, bilimsel kamuoyunca tartışılır. Bilim beşerinin yurttaşlık alanına, kamuya konuşması ise farklı bir sorumluluktur. Bilgiden kaynaklı sorumluluğumuz birebir vakitte yurttaş olmaktan kaynaklı sorumluluğumuzla birleştiğinde kıymetli bir niteliğin taşıyıcısı olacağımız da muhakkaktır. Görme, manaya, bilme kapasitesi bilimsel aktiflik aracılığıyla genişlemiş olan bilim insanı bu kapasiteleri aracılığıyla yurttaşlık alanına, kamuya uyarma, gösterme sorumluluğu da taşımaktadır. Sevgili Nilgün Toker’in tanımlamasıyla bir kamusal entelektüel olarak soru sorma, kamuya hakikat talebi bildirme, münasebetiyle “araştırılsın” dememin manası da bu sorumluluğa dayanmaktadır.
Bu beyanı bitirmeden evvel altını kıymetle çizmek istediğim bir hususta Türk Tabipleri Birliği Merkez Kurul Başkanlığı üzerinden, öbür kimliklerimden arındırılma teşebbüsüdür. Elbette TTB Merkez Kuruluna seçilenler olarak doktorlara ve halk sıhhatini korumak ismine topluma karşı sorumluluklarımız var. Lakin bu seçim ve üstlendiğimiz sorumluluk bizleri öbür vazife ve sorumluluklarımızdan azade kılmıyor. Kimliklerimizi ortadan kaldırmıyor. Örneğin 2. Liderimiz Ali İhsan Ökten hala uzman bir beyin cerrahı olarak ameliyatlarına devam ediyor, güzel bir fotoğrafçı olarak görsel şölenleriyle de insanları zenginleştiriyor. Onu bu kimliklerden soymak, ayırmak mümkün olmadığı üzere, beni de yalnız bu ülkenin değil dünyanın kabul ettiği isimli tıp uzmanı kimliğimden arındırmak, bilhassa de insan hakları ihlali tezleri ortaya çıktığında birinci danışılacak isimli tıp uzmanlarının başında geldiğimi yok saymak mümkün değil.
Merkez Kurul üyeleri olarak birbirimizden bağımsız bu kimliklerimiz, bizleri ve çalışmalarımızı beslese de, Merkez Kurul kimliklerimizden farklı bir varoluşa işaret eder. Türk Tabipleri Birliği Merkez Kurul Başkanlığı kimliğini, tek kimlikmiş üzere sunmak, öbür kimliklerimi susturmak, varoluşumu sınırlamak manasına gelecektir.
Brecht’i anmadan olmaz bu beyanda. Hele ki kelam konusu olan “suç” ise: “Nasıl bir vakitte yaşıyoruz ki, suskunlukla geçiştirilen pek çok kabahati içinde barındırdığı için ağaçlardan kelam etmek neredeyse kabahat sayılıyor”
Hekimlik beşere dair, insanı tüm ziyanlı etkenlerden muhafaza ve bu tesirlerden arındırma uğraşı olarak insanlığa karşı hataların karşısında durmaktan, insanlık onuruna yönelik ihlallerle örselenmekten muhafazaya, zehir akıtan fabrikaları durdurmaktan, zeytinimize, arımıza, börtü böceğimize sahip çıkmaya, savaşların iklim değişikliğine tesirini bugünlerde sıkça gördüğümüz, duyduğumuz ve kolay formüllerle önlenebilecek kolera salgınlarıyla karşımıza diken her tipten halk sıhhatine ziyanlı duruma karşı duruşa, bu ömür biçimine verilen isimdir. Bu ömür biçimini, duruşumuzu suça dönüştürme eforları ise beyhudedir. Nazım Hikmet’in dediği üzere ‘Yaşamak önemli bir iştir.'”
Dipnotlar:
1. Geneva Academy Standards of Proof in International Humanitarian and Human Rights Fact-Finding and Inquiry Missions- Geneva Akademi Memleketler arası İnsancıl ve İnsan Hakları Araştırma ve Soruşturmaları Misyonunda Delil Standartları, s 48-49
2. Geneva Academy Standards of Proof in International Humanitarian and Human Rights Fact-Finding and Inquiry Missions- Geneva Akademi Milletlerarası İnsancıl ve İnsan Hakları Araştırma ve Soruşturmaları Misyonunda Delil Standartları, s 11
3. Geneva Academy Standards of Proof in International Humanitarian and Human Rights Fact-Finding and Inquiry Missions- Geneva Akademi Milletlerarası İnsancıl ve İnsan Hakları Araştırma ve Soruşturmaları Misyonunda Delil Standartları, s 12-13
4. Report on Digitally Derived Evidence Used in UN Human Rights Fact-Finding Missions. Approaches and Standards of Proof- Dijital Olarak Elde Edilen Kanıtların İnsan Hakları Araştırılmalarında Kullanılması Hakkında Rapor: İspat Standardı ve Yaklaşımları, s 10-12
5. Report on Digitally Derived Evidence Used in UN Human Rights Fact-Finding Missions. Approaches and Standards of Proof- Dijital Olarak Elde Edilen Kanıtların İnsan Hakları Araştırılmalarında Kullanılması Hakkında Rapor: İspat Standardı ve Yaklaşımları, s 37
6. Report on Digitally Derived Evidence Used in UN Human Rights Fact-Finding Missions. Approaches and Standards of Proof- Dijital Olarak Elde Edilen Kanıtların İnsan Hakları Araştırılmalarında Kullanılması Hakkında Rapor: Delil Standardı ve Yaklaşımları, s 42-2. unsur birinci paragraf
7. Commisions of Inquiry and Fact-Finding Missions on International Human Rights and Humanitarian Law: Guidance and Practice -Uluslararası İnsan Hakları ve İnsancıl Hukuk Gerçeği Araştırma ve Soruşturma Komiteleri Rehber ve Uygulama Kitabı, s 44-45