T24 Kültür Sanat
Netflix’in -kendisiyle tıpkı ismi taşıyan- fenomen çizgi romandan uyarlanan dizisi ‘Sandman’, 5 Ağustos’ta yayınlandı. Çizgi romanın İngiliz müellifi Neil Gaiman, çizgi romanın nasıl ortaya çıktığını şu sözlerle anlattı:
“Sandman’i yazarken her ay yeni kıssa çıkarmam ve içlerine ilgimi canlı tutacak şeyler koymam gerekiyordu. Umursadığım yahut üzerine konuşmak istediğim her şey Sandman’de yer alabilmeliydi. İşte o noktadan itibaren her şeyi taşıyabilecek bir yapı inşa etme fikri bana ziyadesiyle kıymetli gelmeye başladı. Sisler Mevsimi’ni yazarken Sonsuzlar’ı kıssaya dahil ettiğimi, sonrasında Hristiyanlıktaki Cehennem tasvirini eklediğimi, akabinde Mısır ilahlarını, Yunan ilahlarını, perileri, bilimkurgusal Kaos ve Tertip Lordları’nı maceraya kattığımı, işleri daha da ileri götürüp melekleri getirdiğimi hatırlıyorum. Süreç boyunca her şeyin yerle bir olmasını bekledim lakin işin aslı her şey çok yolunda gitti, bu da bana inandığımız şeylerin umduğumuzdan daha sağlam olduğunu ve kıssaların hayal ettiğimden de güçlü temelleri olduğunu gösterdi.”
Çoksatanlar listesindeki çizgi roman
Gaimen’in en abidevi yapıtı; endişe, mitoloji ve fantastik kurgu ögelerinden beslenen ve The New York Times çoksatanlar listesine giren birinci çizgi roman olma özelliğini taşıyan Sandman 1989’da yayımlanmaya başladığında, bu kadar tesirli olacağını muhtemelen kimse düşünmüyordu. 1996’da 75’inci ve son sayısı çıktığında eşsiz bir edebiyat fenomeniydi.
Türkçeye şimdi çevrilen, ‘Hugo En Âlâ Grafik Roman Ödülü’sahibi Uvertür’le (İthaki Yayınları) birlikte, Sandman seyahatini tamamlamış oldu
Oksijen Gazetesi’nden Alican Hürmet Ortanca’ya konuşan Gaiman’ın dizi ve çizgi romana dair merak edilen sorulara verdiği cevaplar şöyle:
-“Kariyeriniz boyunca büyük ölçüde endişe ve fantastik cinslerde eserler ürettiniz. Çizgi romanda Sandman, çocuk edebiyatında Koralin ve Mezarlık Kitabı, fantastik edebiyatta da Amerikan Tanrıları’nı örnek gösterebiliriz. Bu çeşitler uzun müddet alt kültürün birer kesimiydi lakin bilhassa son birkaç yılda tanınan kültürün değişmezi hâline geldiler. Spekülatif kurgunun bu derece yükselmesini neye bağlıyorsunuz?
Bana kalırsa spekülatif kurgu, fantastik dehşet ve bir noktaya kadar da bilim kurgu; zorluklar, dehşetler, gündelik endişeler üzere dış dünyada yaşananlara ve kendilerinden daha büyük, karmaşık ve tuhaf olan gerçek dünyayla baş etmeye çalışan insanların isteklerine karşı bir reaksiyon olarak büyüme eğiliminde. Bir yandan da bu yükseliş, dünyayı manalandırmak için her şeyin gerçeğine mümkün olduğu kadar yakın olmasına gereksinim duyan kurgusal dünyalar istemekle ya da kendi dünyamızı uzaktan incelemek için onunla ortasına uzaklık koyan farklı dünyalara muhtaçlık duymakla alakalı. Olağanda fantastik tipi yükselişe geçtiğinde dehşet çeşidi de yükselişe geçmez. Ya biri ya da başkası ön plana çıkar. Fakat şu an endişe olabileceği tüm hâlleriyle tesirli ve güçlü. Lakin bir yandan da ‘Marvel tarzı’ fantastik de çok büyük bir noktada. ‘Toplumsal olarak bunlar yaşandığı için edebiyatta da bunlar olacak’ üzere kolay bir çıkarımda bulunulabileceğini sanmıyorum. Edebiyatta olanın hem topluma hem de dünyaya bir ayna tuttuğunu, birebir vakitte dünyayı odağımıza almamıza önayak olan bir yol olduğunu söylemek muhtemelen daha gerçek olacaktır.
Neil Gaiman
Fotoğraf: Seth Kushner
-Korku edebiyatının günümüzdeki en kıymetli temsilcilerindensiniz. Endişeyi edebi bir tıp ve araç olarak nerede konumlandırıyorsunuz?
Ben endişeyi, yemeğin çeşnisi üzere görüyorum. Kaygı yazan müellifleri çok takdir ediyorum. Bence Stephen King ve Joe Hill (korku yazdığında) inanılmaz işler çıkarıyorlar. Peter Straub, Lovecraft ve Arthur Machen muazzam kaygı muharrirleri. Ben o denli bir müellif değilim. Yalnızca kaygı yazarak bir yılımı geçirmeyi tercih etmiyorum. Sandman’in 24 Saat başlıklı macerasını yazdığımı ve tam üç buçuk hafta boyunca zihnimi oraya odaklamam gerektiğini hatırlıyorum. Kendimi hiçbir vakit dehşet muharriri olarak görmedim. Onun yerine endişeyi ve dehşet anlarını, tıpkı bir şefin yemek yaparken sos, tuz yahut baharat kullanması üzere kullanan biri olarak gördüm. Yemeği lezzetlendirmesini, yemeğin baharatını eklemesini, yemeğe farklılık katmasını istersiniz lakin hiçbir vakit tadına bakılacak tek şeyin o olmasını tercih etmezsiniz.
-Fantastik yazarken mitolojik yine anlatımlara bilhassa sık başvuruyorsunuz. Eski mitleri eşelemenin günümüzdeki ehemmiyeti nedir?
Çünkü mitlerin güçleri olduğunu düşünüyorum. Peri masallarını sevme sebebim de bu. Ayrıyeten peri masallarının mitlerin çürüyen vücutlarından ortaya çıktığını düşünüyorum. Mitler, Homo Sapiens’in birinci 200 bin yıllık tarihi boyunca dünyayı anlamlandırmamızı sağlayan formüllerden kalan bir mirastır, temeldir, fonksiyoneldir. Mitler beni büyülüyor. Dinler ortadan kalktığında geriye mitler kalıyor. En eski birtakım ibadet yerleri Türkiye’de ve insanların buralarda kime, nasıl yahut neye taptığını tam olarak bilmiyoruz. Kalanlara bakıp ‘Buraya geliyorlarmış, ibadet ediyorlarmış, rahmet mevzubahismiş, bir şeyleri büyütmeye çabalıyorlarmış lakin ayrıntıları bilmiyoruz’ diyebiliyoruz. Halbuki mitler elimizin altında, beni keyifli etmeye yetecek kadar çok olmasa da mevcutlar. Ve bu inanılmaz.
Sandman-Uvertür / Neil Gaiman / Çizen: J. H. Williams III / Renklendiren: Dave Stewart / Çeviren: Elif Ersavcı / İthaki Yayınları / Çizgi Roman / 232 Sayfa
-Türkiye’de her geçen gün büyüyen okur ve hayran kitleniz için söylemek istediğiniz bir şeyler var mı?
Sadece, merhaba! Orada olduğunuzu biliyorum! Sandman’in ve öteki yapıtlarımın bereketli topraklara mı yoksa kayalık yere mi düştüğünü görmek ilgimi her vakit ziyadesiyle çekiyor. Kimi kültürlerde beşerler işlerime bakıp, ‘Bunu seviyoruz, bu nitekim çok düzgün ve hakikaten farklı,’ diyorlar; kimilerindeyse bakıp, ‘İnsanlar bundan niçin keyif alır ve okur zerre fikrimiz yok,’ diyorlar. Türkiye’nin de yazdıklarımı keyif ve heyecanla karşılayan bir kültüre sahip olması çok hoşuma gidiyor.
-Sandman bir Netflix dizisi olarak uyarlandı. Dizinin imal basamağından biraz bahsedebilir misiniz?
Neredeyse hiç modernizasyon olmadı. Asıl problem, her ay yaklaşık 24 sayfa olarak yayımlanmış ve hâliyle kendisine ilişkin aşikâr bir formu olan bir şeyi alıp onu televizyonda, 55 dakikalık 10 kısımda tekrar şekillendirmekteydi. Ki bu da çok sıkıntı bir işti. Bu noktada bir şeyin nasıl fonksiyonel hâle geldiğini, neyin kıymetli neyin kıymetsiz olduğunu tekrar hayal etmeye çalışmak, ne yapabileceğini ve neyin işe yarayacağını sıfırdan tasavvur etmek zorundasın. Bu bizim için büyüleyiciydi. Ancak temel hedefimiz her vakit Sandman’i aktarmak oldu. Replikler gereğince düzgün ve fonksiyonel olduğunda hiç kimsenin özgün çizgi romandaki diyalogları baştan yazmaya yeltenmemesi çok hoşuma gitti. Özgün diyalogların bu kadarının ekrana taşınmış olması hayret verici. Ayrıyeten benim adıma, insanların aşina olduğu öyküyü alıp onu farklı bir biçimde anlatma fırsatı tanıması heyecan vericiydi.”