Melisa Vardal – Son devirlerde karşımıza sıkça çıkmaya başlayan “sanat eserleri”ne bir baksanıza, bizlere ne anlatmaya çalışıyorlar? Duvara bantlanan muzdan tavana yapıştırılan burger turşusuna kadar izleyiciyi şaşırtan pek çok cisim sanat olarak sunuluyor; hatta bu da yetmezmiş üzere binlerce dolara birileri tarafından satın alınıyor. “Çağdaş sanat itibarsızlaşıyor mu?”, yoksa “Sanatın metalaşmasına karşı bir başkaldırış mı?” tartışmaları devam ederken bir haber de Güney Kore’den geldi. Yu Buk isimli sanatçının “Yas: Kaybın Uyanışında, Küratöryel Bir Deneme” başlıklı standında yer alan “Balık” enstalasyonunda balıkları damar içi solüsyon paketlerine hapsetmesi yansılara yol açtı. 15 balıktan beşinin hayata veda ettiği çalışma, ziyaretçilerin itirazları sonucunda kaldırılırken sanatçı şu kelamları söylemişti: “Japon balıklarının yavaş vefatları benim modülümün bir kesimi olacaktı. Balıklar gittiği için bir sanat yapıtı olarak manasını yitirdi.”
Balıkların mevtini sanatının bir modülü olarak pazarlayan Yu Buk’un akabinde bizler de, Sanat danışmanı ve küratörü Dr. Feride Çelik’e, Sanat Tarihçisi Dr. Öğr. Üyesi Fırat Arapoğlu’na ve Sanat Eleştirmeni Evrim Altuğ’a sorduk; “Sanat için her yol mübah mıdır?”
Dr. Feride Çelik – Sanat danışmanı ve küratörü
“Sanat her vakit hoş ve estetik kavramları göstermek durumunda değildir”
Yu Buk isimli sanatkarın “Balık” enstalasyonu hayvan haklarını ihlal ediyor üzere görünse ve sanat izleyicisi tarafından çok yansılara neden olsa da kavramsal olarak pandemi devrinde yaşananları tabir eden bir çalışma. Hayvan deneyli çalışmalar yalnızca tıp dünyasında değil, beşerî bilimler olarak kabul edilen sanat, sinema, sosyoloji, psikoloji üzere pek çok alanda kullanılmıştır. Ünlü filozof Derrida da metafizik varoluşta aksilikleri etkisiz kılma tekniğinin tek başına yetmeyeceğini, bu aykırılıklarda yer değiştirmeyle birbirine benzeyen kavramların ortalarında bir şiddet hiyerarşisi olduğunu argüman eder. 1997 yılında hayvanları kullanmanın insanoğlu üzerindeki tesirini daha ağır olarak hissedebilmek için ‘’The Animal That Therefore I Am’’ (Hayvanım, o halde varım) isimli bir makale yayımlar. ‘’Balık’’ enstalasyonunda da sanatçı pandemide yaşananlarla empati kurarak bir defa daha bu acıyı insanlara hissettirmek ister. Sanat her vakit hoş ve estetik kavramları göstermek durumunda değildir. Günümüz sanatı; sorgulayan, düşündüren ve yorumlayan öğelerle zenginleşir.
Dr. Öğr. Üyesi Fırat Arapoğlu – Altınbaş Üniversitesi/ Sanat Tarihçisi
“Estetik bakış bir cins röntgencilik değildir”
Sanatsal özgürlük nedir ve sonu nereye kadardır? Üretilen yapıt, nitekim bir iletiyi mi öncelemektedir yoksa bir zalimliği mi görselleştirmektedir? Sanatsal özgürlük kavramına bakalım: Bu kavram devlet sansürü, siyasi müdahale yahut devlet dışı odakların baskısından bağımsız olarak sanatsal jestleri tasarlama, üretme ve sergileme/dağıtma özgürlüğünü tanımlar. Lakin, sanat üretiminde etik konusu hakkında çok az yahut hiçbir yönlendirme olmadığı için, sanatkarların kendilerini kavramsal ve felsefi açıdan konumlandırmaları ve sonlu ferdi ve kurumsal hassaslıklar devrede üzere görünüyor ki, takdir edersiniz bunlar yaygın ölçekli bir kabul olamaz. Çünkü sanatkarların bir bahse yaklaşımları ve görüşleri kıymetli ölçüde değişir. Fakat, canlı ya da meyyit hayvanlardan yararlanma ve sanatkarın sanatsal özgürlüğünün bir hayvana eziyet hadisesi hâline geldiği bir üretim biçimi yok mudur? Sanat ismine bir canlının isteği olmadan direkt dahil edilmesi ne halde kabul edilebilir ve buna kim karar verebilir?
Sanat yapıtlarının sergilenmesinde kimi değerli odaklar olduğunu düşünüyorum. Bunlar hassaslık, onur, etik ve sergilemenin kendisidir. Örneğin anatomik olarak insan vücudu yalnızca bir gereç değil, birebir vakitte ölmüş bir insan olarak düşünülmelidir ve bir hayvanın onuru da lakin bu açıdan düşünülebilir. İnsan vücutları de hayvan vücutları de bir şov olarak sunulmamalıdır. Estetik bakış bir çeşit röntgencilik değildir ve insan ya da hayvan vücutları hastalıklı bir uğraşa da dönüşmemelidir.
Evrim Altuğ – Sanat Eleştirmeni
“Yapıt, günümüz balık hafızalı sanat-hayat izleyicisinin dramatik bir alegorisi”
Müzeler, sanatın ve sanatkarların bizatihi mevte meydan okuyabildikleri yegâne ‘derin döndürücü’ler olarak yorumlanabilirler ise, sorunuza kaynaklık eden ilgili sanat yapıtının belirli bir bağlamın ispatı ismine vefatına ‘rehin alınan’ bir varlık olduğu anlaşılabilir. Bu balık üzere, günümüz sanat izleyicisi de rastgele bir sanat yapıtına kendi varlığı ve vaktini emanet ettiği surece, tıpkı serumlu, yarı uyanık hâli tercih etmektedir. Bu manada ilgili yapıtın, günümüz balık hafızalı sanat-hayat izleyicisinin dramatik bir alegorisi olduğu da varsayılabilir. Günümüzde, dünyada özellikle toplumsal medyayla düzgünce hızlanan ve kontrolü güçleşen basının da her türlü imge ve metni hangi etik bağlamla ‘kamusal’ çıkarlar doğrultusunda kullandığı, hukukun telif haklarına nasıl baktığında da tartışmalı hâlini korumaktadır. Bilindiği üzere, çabucak her toplumsal medya kullanıcısı bugün, tıpkı bu balığın maruz kaldığı durum üzere, kendi mevcut halini de, bu torba dünya kadar varsaymakta, üstelik bu aidiyet için bir bedel (sözgelimi bilet, fatura, üyelik bedeli vb.) ödeyip, bunu asla sorgulamamaktadır. Şayet problem balığın canını kurtarmaksa, tekrar gazetenize daha evvel bahis olan (https://www.milliyet.com.tr/pembenar/japon-baliklarinin-daha-uzun-yasamasi-icin-ne-yapmali-2576397 ) bu probleme nazaran ilgili balıklar 10 ilâ 25 yıl yaşarlar.