Dünyaca ünlü ressamlar Leonardo da Vinci, John Constable, Picasso, Vincent Van Gogh ve Claude Monet de etraf örgütlerinden nasibini aldı. Birinci defa geçtiğimiz Mayıs ayında iki etraf aktivistinin 16. yüzyıldan kalan ve kurşun geçirmez camla korunan Leonardo da Vinci’nin “Mona Lisa” tablosuna pasta fırlatmasıyla başlayan sanat yapıtlarına yönelik hücumlar devam ediyor. Etraf ve iklim aktivistlerinin “İnsanlığın ortak mirasını korumak için gösterdiğimiz ihtimamı gezegenimizin korunması için de gösteriyor muyuz?” argüman ile düzenlediği akınlar ekim ayına gelindiğinde ise dozunu yeterlice artırdı. “The Hay Wain”, “Kore’de Katliam” “Ayçiçekleri”nin akabinde aktivistlerin son gayesi Claude Monet’in 2019’da 110 milyon dolara satılan “Tahıl Yığını” isimli tablosu oldu.
İklim krizinin eşiğinde bir dünyada yaşadığımızı ve birlikte tabiat için bir şeyler yapmamız gerektiği konusunda hemfikiriz. Lakin mevzuya dikkat çekmek için seçilen yollar, başta müzeler ve sanatkarlar olmak üzere pek çok kişiyi huzursuz ediyor. Biz de sanatkarlara “Sizin yapıtlarınıza bu türlü bir atak olsa ne düşünürsünüz?” diye sorduk. Sanatkarların kimi bu çeşit hareketleri kabul edilemez bulurken kimisi “Neden olmasın?” diyor. Kelam artık sanatkarlarda:
SALDIRIYI YAPITIMA HAKARET GÖRMEM
Ben aktivistlerin, çevreci bir anlayışla harekete kalkışmalarını ve savundukları şeyi hakikat buluyorum. Alışılmış ki doğayı korumak, daha az tüketmek ve bu mevzuda hassas olmak gerekiyor. İklim krizinin eşiğinde olduğumuz bugünlerde büyük bir duyarsızlıkla karşı karşıyayız. Herkes şikâyet ediyor lakin kayda kıymet bir adım atılmıyor. Zira büyük ve kapital güçler bu durumu değiştirmek istemiyor. Burada vatandaşların ve aktivistlerin yapabilecekleri şeyler de hudutlu.
Benim yapıtıma bu türlü bir aksiyon yapılsa, patates püresi yahut domates sosu fırlatılsa sanıyorum çok büyük bir reaksiyon vermem. Bir elime bezi alır ve temizlemeye başlarım. Bu durumu kendime yahut yapıtıma bir hakaret olarak görmem. Bilinen ve tanınan bir ressam olduğum sebebiyle bu türlü bir hareket için seçilmiş olduğumu düşünürüm. Dikkat çekmek hedefiyle yapılmış olabileceğini anlarım. Bu hareketler sanat yapıtını imha noktasına gelmemiş ise bir noktaya kadar anlaşılabilir.
Monet2in yapıtı metalaştırıldı
Kaldı ki günümüzde birtakım yapıtlara çok halde değerler biçiliyor. Sanat yapıtı olmaktan çıkarılarak metalaştırılıyor. Yüksek fiyatlarla satılıp alınan metalar olarak kapitalist bir çarkın dişlilerinden biri oluyor. Claude Monet’nin 110 milyon dolara satılan “Tahıl Yığını” tablosu buna bir örnek olabilir. Demek ki bu reaksiyonlar de yerini bulmuş ki bu kadar ses getiriyor.
Saldırıların sebebi kültürel yoksunluk
Çağımızın yoğunluklu olarak gündeme getirdiği ve tartışmalı hususlardan biri bu. Çok seçenekli düşünememenin ve sıkışmanın getirdiği bir sonuç olduğunu düşünüyorum. Onun için bu tıp aksiyonları şaşırtan biçimde mazur gören görüşler de var. Tabiata sahip çıkmak bizim vazifemiz, tabiat olmadan olmaz. Aslında başımıza gelenlerin çabucak hemen hepsi tabiatla olan ilgimizin daha sanayiye dönüşmesiyle şekillendi. Biz aslında doğayı yönetebilirsek insan için daha hoş bir gelecek olduğunu düşünüyorduk. Lakin bunun istikrarını kaçırdık ve yok etmeye yöneldik. Bu durum karşısında öncelikli olarak söyleyebileceğim şu: Bir yeterli için öteki iyiyi kullanmamak gerekiyor, hele ki onun tabiatına muhalif olarak hiç kullanmamak gerekiyor.
Bu aksiyoncular hastalıklı kimlikler
Bu stil aksiyonların nedenlerinden bir tanesi, hastalıklı kimliklerdir. Bu kimlikler her kural altında dikkat çekmek isterler. Lakin ben tabiata dikkat çekmek için sanat yapıtına saldırmayı diğer bir manada “tahripçilik” olarak isimlendiriyorum. Bu aksiyonun sebebi tabiat bile olsa hiçbir insani ve olumlu bir yanı yoktur. Ben hareketin gerisinde kültürel derinlikten mahrumluk görüyorum, tek boyutluluk görüyorum. O teklik esasen bizi, çoğulcu toplumdan ve derinlikli bir kültürden yoksun ediyor diye düşünüyorum. Buradaki unsur, patates püresi yahut pasta olabilir, ayrım yapmak gereksiz. Eninde sonunda sanat yapıtı tabiatı ve derinliği dışında bir ekip davranışlarla rahatsız ediliyor. Üstelik bunu da müzede yapıyorlar. Sağlıklı bir bünyenin bu cins kıymetlere daha hassasiyetle yaklaşması gerekir. Dikkat çekmek çağımızın hastalığı. Bu örgütlerin kullandığı sistem biraz daha anarşistçe bir sistemdir. Bunun nesnesi de öznesi de sanat yapıtı olmamalıdır. Bu sorun yapıtların güvenlik probleminden çok kültürel bir problem. Sanattan yeteri kadar sevgi ve barış çıkaramayan insanların cehaletinden kaynaklanan bir durum. Onun için bence öncelikli olarak sorgulanması gereken “Niçin sanat yapıtının olduğu bir yerde bu türlü bir davranışta bulunulur?” sorusudur. Sonra güvenlik aşma sıkıntısı tabi ki tartışılacaktır. Lakin her şeyi büyük güvenlik tedbirleriyle de koruyamayız. Keşke dünya o denli bir hale gelse ki sanat yapıtları hayatımızın ayrılmaz bir bütünü olsa.
Onların da yaptıkları aslında bir sanat
Söyleyecek fazla bir şey yok. Bütün bu yapılanlar aslına bakarsanız sanatın bir modülünü oluşturuyor. Bana nazaran bu performansı yapanlar da sanat yapıyorlar ve bu sanatı yeniden bir sanat yapıtı üzerinden yapmaları da hoş. Tabloları neye nazaran belirlediklerini bilemiyorum. Lakin şuurlu tercih ediyorlarsa bu da çok güzel. Üstelik yapıta ziyan vermeyecek unsurlar kullanmaları değerli. Emel yapıta ziyan vermek ise elbette durum farklı olurdu. Bu aktivistler, “İnsanlığın ortak mirasını korumak için gösterdiğimiz itinası gezegenimizin korunması için de gösteriyor muyuz?” sorusu ile yola çıkıyor ve yapıtlara ziyan vermeyecek unsurlarla bu işi yapıyor. Bu manada iklim gayretine karşı en dikkat cazibeli aksiyonlardan birine imza attılar. Bu şekil aksiyonlarla katiyetle yapıtın de yaşadığını ve daha gür bir sesle bir şeyler söylemeye devam ettiğini düşünüyorum. Bana nazaran hiçbir sanat yapıtı bitmemiştir. Evet, kimi egosu güçlü sanatkarlar var ve yapıtlarının bıraktıkları üzere kalmasını isteyebilirler. Fakat eser standa çıktıktan sonra izleyicinin yani alıcınındır.
Bu üslup aksiyonlardan biri benim yapıtlarıma yapılsa şayet benim yapıtımın bir kesimi olabilecek bir müdahaleyse kalabilir. Lakin patates püresi ya da pasta üzere bir şey ise temizlenmesini isterim. Zira eser, orada o hareketle bir şey daha söylemiş olarak görülür. Telaffuz bittiğinde evvelki var olduğu haliyle kalmasını isterim.
Sanata değil beşere saldırı
Bu stil aksiyonların sanat yapıtına değil, beşere akın olduğunu düşünüyorum. İnsan dediğimiz yaratığın her tipi var. Bir tipi de kötülük yapmak için. Bu makûs beşere aksiyonunun nedenini sorduğunuz vakit tahminen bin tane sebep sıralayabilir. Örneğin güzel fotoğraf yapamıyor, ilgi göremiyor ise bu durumun doğurduğu bir kıskançlık ya da insanların müzeyle bağlantısına dair bir kıskançlık olabilir. Bu durum her ne sebeple olursa olsun elbette bizim, yani sanatkarların kabul edebileceği bir durum değil. Benim yapıtıma birisi saldırsa elbette üzülürüm. Tıpkı formda benim dışımdaki bir sanatkarın yapıtına saldırmaları da yeniden beni üzecektir. Ki burada bahsettiğimiz isimler dünya çapında değerli sanatkarlar.
Ruh sıhhati bozuk insanlar
Sanat yapıtlarının çok güzel kaidelerde korunması ve sergilenmesi ile etrafa karşı duyarsız davranılması birbiri ile karşılaştırılabilecek şeyler değil. Bu türlü bir fikrin bir mantık taşıması mümkün değil. Her şeyin ötesinde insanların bir diğer şahsa olan yahut onun yapıtına olan saldırısı, ruh sıhhati bozuk insanların yapabileceği şeyler. Geçmişte bu şekil hareketler kimi dini sebeplere dayandırılarak yapılıyordu. Bilhassa Orta Doğu’da fotoğraf, heykel üzere sanatların put sayılarak engelleniyor, yok ediliyordu. Bugün bu beşerler tahminen diğer bir sebeple bunu yapıyorlar ancak her ikisi de kabul edilir değil.
Saldırdıkları yapıtların sanatkarları bugün yaşamıyor. Lakin bana sorarsanız sanatçı öldükten sonra yapıtlarıyla yaşayan, ölümsüz olan bir kişilik. Bu ölümsüzlükleri de tahminen birilerini rahatsız ediyor olabilir. Ne yazık ki ülkemizde bu derece büyük müze yok, onun için bizde olacak bir olay değil. Bu manada da seviniyorum.
Patates resme düzgün gelir
Bir sanatçı olarak sanat yapıtlarına yapılanlar beni üzdü ancak bir yandan da şöyle bir şey düşündüm: Demek ki sanat yapıtları toplumun çok gözü önünde. Bu hareketler için sanat yapıtlarının araç olarak kullanılması aslında toplumun dikkatinin sanat yapıtlarında olduğunu gösteriyor. Evvelden beşerler devlet kapılarına giderek bir şeyleri protesto ederlerdi. Lakin demek ki bugün sanat yapıtları toplumların göz önünde. Ve kültürel varlığı tabiattaki toprak kadar, su kadar, hava kadar değerli. Vincent Van Gogh’un yapıtının önünde bir cam var bu nedenle atılan unsur yapıta ziyan vermedi. Yalnızca az ölçüde çerçevesine gelmiş. O da tamir edilemez bir şey değil. Bir öteki harekette de patates püresi kullanıldı. Patates, güzel gelir fotoğraflara. Biz fotoğrafları patatesle temizleriz. Natürel ki aktivistlerin yaptıkları çok da alkışlanacak şeyler değil, o denli de algılanmasın. Sanat yapıtlarını araç olarak kullanmaları eğitim seviyelerini gösteriyor. Demek ki onlar da biliyor ki sanat yapıtları dikkat çekiyor. Bu türlü bir durum benim yapıtımın başına gelse ne düşünürüm. Şöyle anlatayım, oldukça bir vakit evvel görsel sanatlar alanında bir polemik vardı, sergiden bir fotoğraf çalınmıştı. “Demek artık fotoğraf bile çalınabilir obje oldu” denmişti. Ben de demek ki yapıtım paha buldu diye düşünürüm. Yapıtıma de ziyan verilmediği sürece çok makûs bakmam, olumsuz bakmam. Çok kıymetli bir mevzuya parmak basıyorlar. Bu mevzuyu halkın da gözünün önüne çekiyorlar. Ben aktivistlerin makus bir niyetle yaptıklarını düşünmüyorum. Bir kez seçtikleri yapıtlara bakın. Hem sanat tarihine mâl olmuş son derece bedelli eserler hem de maddi kıymeti yüksek yapıtları seçiyorlar. Kırmadıkları, dökmedikleri sürece çok olumlu bakıyorum.
Güvenlik konusunda hassasız
R. Ruveyda Okumuş
Müzemizde bu türlü bir vandallıkla karşı karşıya kalacağımızı düşünmüyorum. Ekolojik meselelere ilgi gösteren ve bu bahiste hassaslığı yüksek şahısların, kültür varlıklarına ve sanat yapıtlarına ziyan vermeyeceğine inanıyorum.
Müzemizdeki yapıtların güvenliği konusunda da son derece hassasız. Girişte ziyaretçilerimiz ve çantaları, X-Ray kapısından ve çanta denetim aygıtından geçiriliyor. Ayrıyeten, bilgisayara bağlı termal kamera, müzeye her giren ziyaretçinin hem ateşini ölçüyor hem de manzarasını kaydediyor. Vitrin dışında teşhirdeki eserler ise stant salonlarımızı hem resepsiyondaki bilgisayarlara hem de güvenlik odasındaki görevlilerin bilgisayarlarına, her açıdan gösteren ve bu imgeleri kaydeden yüksek çözünürlüklü dijital kameralarla, eğitimli güvenlik çalışanıyla, güvenlik bariyerleriyle, yapıtlara iliştirilmiş alarm enstrümanlarıyla ve müzedeki genel alarm sistemiyle korunuyor.
Bu çeşit hareketler aslında en fazla etraf hareketlerine ziyan veriyor. Etraf problemlerine dikkat çekmek ismine yapılan bu hareketlerin taraftar bulması, onaylanması mümkün değil. Bu cins vandallıklar etraf hareketlerini daraltıcı bir niteliğe sahip.
Sanat yapıtlarına telafisi mümkün olmayan ziyan verme ihtimaline karşı müzeler güvenlik tedbirlerini daha fazla artırma yoluna gidecektir. Bu cins aksiyonlar takviye bulamadığı, tam bilakis reaksiyonla karşılandığı için yayılmayacaktır diye düşünüyorum.