ANKARA- Sahaflık pek çok insan tarafından ‘kolay bir meslek’ olarak görülse de devrin bütün gelişmelerinden direkt etkilenen bir iş. Yaşanan ekonomik zorluklar, değişen alışkanlıklar ve periyottan periyoda farklılık gösteren “moda konular” sahafları ve sahaflığı etkiliyor. Ankara’da meraklılarının adreslerini çok kolay bulduğu, müdavimlerinin sık sık uğramayı ihmal etmediği sahafları dolaştık. Ekonomik krizin yansımasından mesleğin geleceğine, teknolojik şartlara uyumlarından okuyucuların reaksiyonlarına birçok hususta sahaflarla sohbet ettik.
“OĞLUM BANA ‘BABA’ DEĞİL ‘USTAM’ DER”
1975 yılında bir yandan lise okurken başka yandan boş kalan vakitlerinde tezgâh açarak bu işe başlamış ve o günden bu yana sahaf dünyasından kopmamış Ömer Türkoğlu birinci ziyaret ettiğimiz sahaf. Ömer Türkoğlu’nun 3-4 yıl evvel oğlu Mustafa Türkoğlu’na devrettiği sahafın ismi Berdelacuz Sahaf. Osmanlıca sözlüğü açıp gözünü kapatarak seçtiği ve dükkanının ismi olan ‘Berdelacuz’un manasını Türkoğlu, “Berdelacuz, kocakarı soğukları demek. Her sene mart-nisan ayı üzere havalar ısınmaya başladıktan sonra şiddetli bir soğuk gelir ve 2-3 gün sürer. O soğukların adı” sözleriyle açıklıyor.
Sahaflıkta işin metasının bilgi olduğunu söyleyerek kelamlarını sürdüren Türkoğlu, sahaflarla ikinci el kitapçıların birbiriyle karıştırılmaması gerektiğinin altını çiziyor. Türkoğlu bu iki işin iç içe olabileceğini belirterek, sahafın sahip olduğu ender bulunan gerece ilgi, merak ve mesleğine verdiği ehemmiyetin mesleğin aslını oluşturduğunu söylüyor. Buna dayanarak, sahaf dünyasından kopamadığını tıpkı vakitte yeterli bir kitap koleksiyoneri olduğunu lisana getiren Türkoğlu, işi oğluna devretmesine rağmen hala oğlunun yönlendiricisi olduğunu söylüyor ve ekliyor, “İyi bir sahaf olması için elimden gelen çabayı gösteriyorum. Oğlum bana ‘baba’ değil, ‘ustam’ der.”
Ömer Türkoğlu (solda) Mustafa Türkoğlu (sağda).
SON 5-6 YILDIR İŞLER UYGUN DEĞİL
Türkiye’deki son gelişmeler ışığında işlerin nasıl gittiğini sorduğumuz Türkoğlu, son 5-6 yıldır işlerin güzel olmadığını söylüyor. Bu durumun iki ana sebebini “pandemi” ve “ekonomik buhran” olarak açıklayan Türkoğlu, sahaflığın yaptıkları iş itibariyle ticari manada “kırılgan meslek” olduğunu söylüyor ve ekliyor:
“Sahaflık dünyada çok prestijli ve itibarı bir meslek. Türkiye’de bir kısım aydının, entelektüelin ve bilginin peşinde koşan insanın bunun farkında olmasına karşın devletin çok duyarsız olduğunu, devletin ve devleti yönetenlerin bilgisiz olduğunu söylemek zorundayım. Sahaflar yalnızca ticaret yapmıyor. Gittikçe tükenmeye yüz tutmuş bilgi kaynaklarını yine topluma kazandıran insanlarız. Sahaflar olmasa birçok ender kitap tekrar selüloz haline gelecekti.”
ANKARA’DA GERÇEK DÜZGÜN SAHAF FUARI YAPMIYORLAR
“Devletin bu mesleğe şefkatle yaklaştığını hissettirmesi gerekir” diyen Türkoğlu, büyükşehir ve ilçe belediyelerinden beklentilerini de anlattı. Ankara’da “doğru düzgün” bir tane sahaf fuarının gerçekleşmediğini, gerçekleşenlerinse “ticarileştiğini” söyleyen Türkoğlu, ATO’da gerçekleşen kitap fuarlarına sahafların “çerez” ve “süs olsun diye” dahil edildiğini belirterek şöyle devam etti:
“Örneğin Ankara’da Büyükşehir Belediyesi var, ilçe belediyeleri var. Bir sahaf fuarı yapmıyorlar. Sakarya’da yahut Yüksel Caddesi’nde 2-3 metrelik barakalarla sahaf kulübeleri yapılıp 6-7 gün şenlik yapılsa; kitabiyat, bilgi ve bilgi teknolojileri üzerine konferanslar verilse; birileri anılarını anlatsa üzücü mı olur?”
ANKARA’DA SAHAFLAR YALNIZ
Yapılacak aktifliklerin kültürel etkileşim için de kıymetli olduğunu söyleyen Türkoğlu, belediye yetkililerinin sahaflarla gelip konuşmasının ve sahaflardan ricacı olmalarının ve bu ricanın sahaflar tarafından olumlu karşılanmasının tıpkı vakitte sahaflar için can suyu olacağını vurguluyor ve ekliyor “Ankara’da sahaflar yalnız.”
SAHAFLAR ARTIK DÜKKÂNA DEĞİL, APARTMAN DAİRELERİNE…
Sahafların ayakta kalmasına başka bir yakıcı mani de kira sorunu. Berdelacuz Sahaf da bu sorun ile karşı karşıya kalmış ve 5-6 sene evvel Kızılay’dan bugünkü yerine, Yenimahalle ilçesine bu sebeple taşınmış. Türkoğlu son devir kiraların sürrealist sayılar olmasının sahafları dükkân kapatmaya zorlayıp küçük apartman dairelerine taşınmak zorunda bıraktığını lisana getiriyor ve “Kızılay’da sahaf dükkânı açabilmeniz için 8-10 bin lira kira vermeniz gerekiyor. Sahafların bunu karşılamaları mümkün değil ki bunun elektriği, suyu, stopajı var. Sahaflar artık dükkâna değil, apartman dairelerine…” diyor.
SAHAFLIK İÇİN İNTERNET KURTARICI MI?
Sahaf Türkoğlu’yla sohbetimiz ilerlerken husus internetten açılıyor. Yılların sahafı, sahaflık için interneti büsbütün bir kurtarıcı olarak görmüyor. İşlerin yürümesinde iki temel sahaf portalının rol aldığını belirten Türkoğlu’na nazaran kampanyalarla vakit zaman düşüşler olmasına karşın kitap fiyatlarını geçen kargo fiyatları hala bir sorun. Bu manada kendilerine bir alan açmakta zorlandıklarını tabir eden Türkoğlu, Instagram ve Facebook’ta kitap yayınlamak zorunda kalan sahaflarla ilgili de kederini lisana getiriyor ve ABD’deki fuarlardan örnek veriyor:
“ABD’de fuarlar ender olur. İtibarlı fuarlardır. Beşerler orada ender bulunan kitapları kilitli camekanlarda stantlar ve bilirler. Siz ilgiliyseniz kilidi açar, size gösterir. Kitaba dokunmak değerlidir. Sevgi sözüdür. Sevdiğiniz söze dokunma muhtaçlığı hissedersiniz. Biz ise bugün Instagram’dan, Facebook’tan kitap fotoğrafı yayınlıyoruz.”
İNSANLARIN GÜCÜ OLAĞAN BEDELLERİ ÖDEMEYE YETMİYOR
Yaşanan bu zorlukların fiyat siyasetini nasıl etkilediğini sorduğumuz sahaf Türkoğlu, ayda bir yapılan mütevazı mezatları anlatıyor. Ankara’daki bu mezatlarda amaç kitlenin öğrenciler olduğunu, lakin öğrencilerin yaşadıkları yemek, barınma meseleleri ve kısıtlı bütçelerini göz arkası edemediklerini lisana getiren Türkoğlu, “İnsanların gücü olağan bedelleri ödemeye yetmiyor. 1 liradan kitap açıyoruz” diyor.
DERS KİTABI SATMAK YA DA SATMAMAK…
Öğrenciler tarafından ders kitaplarına bir talep olup olmadığını sorduğumuz sahaf Türkoğlu, talep olduğunu lakin satmadıklarını söylüyor. Türkoğlu bunun sebebine dair, “Ders kitabı satmamamız bizim düzgün bir sahaf ve gerçek sahaf olma konusundaki kararlılığımızın bir göstergesi” diyor ve devam ediyor:
“Biz sahafiyelik kitap satmak istiyoruz. Bahsettiğim sahaflıkla-ikinci el kitapçılık ortasındaki hudut çok geçirgen olduğu için ikinci el kitap da satıyoruz. 80-90-2000’lerde basılmış roman, kıssa ve nitelikli şiir kitapları satıyoruz. Üniversitedeki biraz daha marjinal sayılabilecek kitapları satıyoruz. Örneğin, hukuk bilimine giriş kitabı satıyoruz. Roma Hukuku kitabı satabiliyoruz. Elbet, ders kitabı satıyor olsaydık durumumuz daha âlâ olurdu.”
BİR SAHAF ÖMRÜNDE EN FAZLA ÜÇ YA DA DÖRT BÜYÜK KÜTÜPHANE ALABİLİR
Türkoğlu sahafların birçok çeşitli kaynaktan kitap edinmesine karşın birbirini tekrar etmeyen, özgün kitap bulmada gittikçe zorluk yaşadıklarını lisana getiriyor. Kaynak bulunsa bile edinilen kaynakların akşamdan sabaha satılmadığını tabir eden Türkoğlu, “Kitabın beklemesi de güzel, itirazımız yok lakin bizim o parayı da döndürmemiz gerekiyor. Döndüremeyince ekonomik açmaz içine giriyoruz” diyor.
Sahaflar için hoş kütüphaneye denk gelmenin de maddi bir hududu var. Türkoğlu’na nazaran bir sahaf ömründe en fazla 3-4 kere büyük kütüphane alabilir. Bunu yakın vakitte yaşadığı bir olayla örneklendiriyor: “Geçen gün bir yere gittim. 50 tane Osmanlıca kitaba 80 bin TL istediler. Bu gerçekçi bir sayı değil, hiçbir sahaf o kitabı alamaz.”
BAZEN KİTAP BULMADA İKİ SENE BOYUNCA YAPRAK KIMILDAMAZ
Sahaflar ortasında kitap alımı konusunda bir kesim rekabet olduğunu tabir eden Türkoğlu yeniden de sahafiyelik gereç bulmanın “kısmet” olduğunu vurguluyor ve şu formda kelamlarını bitiriyor:
“Biz gerçekten kitap bulma konusunda kısmete inanırız. Bir balıkçılar inanır bir de biz inanırız…Bazen birer hafta ortayla çok hoş kitaplar alırız, paramız kalmaz (eyvah bütün parayı kitaba yükledik deriz) bazen de (kitap bulma konusunda) iki sene boyunca yaprak kımıldamaz bir kitap alamayız. Büsbütün kısmet. Siz ona tesadüf de diyebilirsiniz.”
İNTERNET ÜZERİNDEN SATIŞLA SAHAF DÜKKÂNI KENARDA KÖŞEDE KALMIŞ DÜKKÂN OLMAKTAN ÇIKTI
İkinci durağımız Çankaya Tunalı Pasajı’nda 25 yıldır sahaflık yapan Erdal Özdemir’in dükkânı oluyor. Birebir vakitte edebiyat öğretmeni de olan Özdemir, okuma oranlarının düşüklüğü dışında işlerinin şu anda sıkıntısız gittiğini söylüyor. Bu sorunsuzluğun ise en büyük sebebi Özdemir’e nazaran internet. Özdemir “İnternet üzerinden satışın başlamasıyla sahaf dükkanının kenarda köşede kalmış, yalnızca muhakkak şahısların uğradığı bir dükkân olmaktan çıktığını” belirtiyor fakat kelamlarına şu halde bir ekleme yapmak istiyor:
“Bu bir elimiz yağda bir elimiz balda demek değil. Ülke güllük gülistanlık demiyorum. Ben hakkına kanaat eden ve kendini geçindirmek dileğinden diğer bir gayesi olmayan bir insanın niyetini söylüyorum. Çok kazanıyoruz demiyorum, kiramızı lakin çıkartıyoruz. En azından borcumuz harcımız olmuyor, bunun altını çizmek isterim.”
Erdal Özdemir
BİZİM ÜZERE ÇEKİRDEKTEN YETİŞME DURUMU KALMADI
İnternetten satışların yeterli tarafı olduğu kadar mesleği makus etkileyen taraflarının de olduğunu söz eden Özdemir, internetten satışlar sebebiyle “Her önüne gelen kitapçı oldu” diyor.
Bu durum ile paralel bir öbür nokta ise çıraklık. Bu manada, Özdemir daha evvel yetiştirdiği beşerler olduğunu vurguluyor. Sahaflığı “usta-çırak bağlantısıyla gelişen ustadan alınan terbiyeyle, bilgiyle, öğütle belirli bir düzeye çıkan bir meslek” olarak tanımlayan Özdemir, internetin öne çıkmasının hem çekirdekten yetişme hem de fiyat belirleme siyasetlerini nasıl etkilediğini ise şu sözlerle tabir ediyor:
“Bizim üzere çekirdekten yetişme üzere bir durum kalmadı. İnternetten uzak periyotlarda bir kültür oluşurdu: mecmuayı, kitabı yani o ana kadar neyi hiç görmediysen o kesinlikle değerliydi. Biz bu deneyimden istifade ederek kitaba fiyat koyardık. Bu kitap 10 lira bu kitap 50 lira diye… Artık her şey hazır. Sitelere kitap ismi, baskı yılı girince fiyatı çıkıyor.”
KİTAP BULMAK ZORLAŞIYOR
Ancak internetin yarattığı bir öteki sorunun ise kaynaklarla ilgili olduğunu söz eden Özdemir, internetin sahaf kaynaklarını kuruttuğunu fakat yeniden de karamsar olmadığını söylüyor, “Kitap bulmak zorlaşıyor” diyor.
Özdemir tıpkı vakitte (sahafiyelik kaynak) alışta interneti kullanmadıklarını vurguluyor. Lakin internet bu manada da işlerini zorlaştırmış durumda. Öncesinde 10-15 sahaf olduklarını ve kitap vereceklerin bu sahafları bir biçimde bulduğunu lisana getiren Özdemir, kitaba ulaşma sıklığının “kitapların artık internette satışa çıkarılması” sebebiyle etkilendiğini belirtiyor.
GÜNDEM OLAN KİTAPLARA TALEP ARTIYOR
Erdal Özdemir, son devirde rastgele bir kitap cinsine özel ilgi olup olmadığına dair sorumuza ise televizyon dizisinde yahut programında ismi söylenen ve gündem olan kitaplara talebin arttığını belirterek cevap veriyor. Bu kitaplar bir periyot ‘Kürk Mantolu Madonna’, ‘Küçük Prens’ken, bir devir de ‘Aşk ve Gurur’ olmuş. Son dönemdeelinde kalmayan kitaplara dair Özdemir şu örneği veriyor:
“Zevaco’nun ‘Pardayanlar’ı geçen mayıs ayından bu yana elde kalmadı. Son derece ucuz olan bir seri yüksek oranlara satılmaya başlandı. 10 cilt bin liraydı. Sebebi de Sedat Peker’in birinci açıklamalarında kitabı söylemesi. Mesela Vedat Türkali’nin ‘Bir Gün Tek Başına’ kitabı. Sedat Peker’in paylaşmasının akabinde o da çok sattı.”
VAR OLAN KİTABI BULUP VEREMEMEK MANEVİ MANADA DERT VERİYOR
Sahaf Özdemir hayalindeki sahaflık için “daha derli toplu olabilirdik” diyor. Binlerce mecmua, plak ve kartpostala sahip olduklarını, bunları daha düzgün sergileyebilecekleri bir yere sahip olmayı istediğini belirten Özdemir, “Sorulan kitabı bulup verememek ya da müşterinin talep ettiği ve var olan kitabı bulamayıp kendisine verememek manevi manada problem veriyor. Buradaki sıralamayı, nerede ne var onları yalnızca ben biliyorum. Bu da uygun değil.” diyerek kelamlarını bitiriyor.
BAZI KİTAPLARI HERKESE ÇIKARMAYIZ
Sahaf cinsinde üçüncü durağımız çıkmaz bir sokakta bulunan Anadolu Sahaf oluyor. 3 yıldır sahafta çalışan ve kendisini “çırak” olarak tanımlayan Süleyman Çelik ile konuşuyoruz. Bir yandan yüksek lisans eğitimine devam ederken bir yandan burada çalışmayı sürdüren Çelik’e “çıraklığa başlama sebebini” sorduğumuzda, “Osmanlıca bilen biri gerekiyordu” cevabını veriyor. Çelik tıpkı vakitte kitap biriktirmekten ve evrakları eşeledikçe hoş işler çıkmasından keyif aldığını söylüyor.
İşlek bir sokakta olmamanın müdavim kültürü geliştirdiğinden bahseden Çelik, “İlgilisinin gelip keyif alabileceğini” söylüyor. Kendilerinin de bundan zevk aldığını söz eden Çelik, “Bazı fotoğrafları, kimi kitapları herkese çıkarmayız. İlgisini hissetmiyorsak…” diyerek tercihlerini lisana getiriyor.
Çelik doküman ve kaynaklara ulaşmak konusunda ise “Ankara’da bürokrasi kütüphaneleri çok çıkar. Eski kitap istikametinden de zengindir. Bir bodrum katına giriyoruz, hiç ummadığımız şeyler bulabiliyoruz. Osmanlıca ya da Fransızca, Almanca materyaller çıkabiliyor.” diye belirtiyor.
YURTDIŞINA GÖÇ EDENLER KİTAPLARINI SATIP GİDİYORLAR
Çelik’e bu esnada kaynakları elde etme sürecinde geçmişe nazaran değişen bir şartın olup olmadığını soruyoruz. Çelik, insanların ilgi alanlarının değişmesi, vefatları sonrası kalan kütüphaneler üzere kaynak teminlerine ek göç faktörünü lisana getiriyor. Türkiye’den yurt dışına göç edenlerin kitaplarını geride bıraktığını söyleyen Çelik, bu süreci şöyle anlatıyor:
“Çok acı fakat yurtdışına göç edenler… Yurtdışına göç edenler kitaplarını satıp gidiyorlar. Geçen ay Almanya’ya göçecek bir ailenin kitaplarını aldık. Öncesinde yeniden İngiltere’ye gidecek bir öğrencinin kitaplarını aldık. Ondan evvelki ay Almanya’ya gideceklerin kitaplarını aldık.”
SAHAFLARIN VE ANTİKACILARIN EN FAZLA GEREÇ ALDIKLARI DÖNEM
Kitabın geleceğine dair olumlu görüşlere sahip olan Çelik, kitabın yerinin doldurulamayacağını belirtiyor. Kriz periyotlarında bile sahafların çok etkilenmediğini tabir eden Çelik’e nazaran kriz devirleri, sahafların ve antikacıların en fazla gereç aldıkları devir oluyor.
Kendi yerinin olması hayalini de lisana getiren Çelik bir yandan bu işin koleksiyonerlik boyutundan bahsediyor. Karagöz’e ve klasik tiyatroya dair, Ahmet Hamdi Tanpınar ve muharrir kontratlarına dair sahafiyelik gereçlere merakı buna bir örnek. Bu sebeple, meslekteki kendi geleceğine ve çıraklığa dair sorduğumuz soruya karşılık şu karşılığı veriyor:
“Çıraklık ve kalfalık ortası bir yerdeyim. Ancak o çıraklık bitecek bir süreç değil. İstanbul’da bir ağabeyimiz var. 26 yıl mesleği yaptı. Geçen yıllarda ‘Benim çıraklığım bitti’ dedi. Zira matbuat hayatı canlı, her gün farklı bir şey görebiliyorsunuz, keşfedip öğreniyorsunuz.”