Sağlık Bakanlığı Halk Sıhhati Genel Müdürlüğü, birincisi 2015’te yayımlanan Türkiye Beslenme Rehberi’ni, Türkiye Beslenme ve Sıhhat Araştırması’nın (TBSA-2017) bilgileri, yurt dışındaki uygulamalar, Türk halkının beslenme alışkanlıklarını dikkate alarak güncelledi.
Üniversitelerin beslenme ve diyetetik kısımlarından akademisyenler ve sivil toplum kuruluşlarının katkısıyla hazırlanan yeni rehberde, bir evvelkinden farklı olarak, fermente besinler (prebiyotik/probiyotik), besin takviyeleri, hazır öğünler, tanınan diyetler, besin eliminasyon diyetleri ve sürdürülebilir beslenme üzere mevzularda aktüel teklifler de yer aldı.
Buna nazaran, son yıllarda bilhassa bağırsak mikrobiyatasının insan sıhhatine tesirlerinin anlaşılması ve “probiyotik” kavramının gelişmesi, fermente besinlere ilgiyi de artırdı.
Yoğurt, kefir, kimi peynir çeşitleri, sirke, zeytin, ekmek üzere eserleri içine alan fermente besinler, besinin raf ömrünü uzatmasının yanında sindirimi artırması, toksik hususları etkisizleştirmesi, besindeki alerjenlerin azaltılması ve vitaminler açısından besin kalitesini artırma üzere olumlu özellikler taşıyor.
Ancak bu eserler, farklı fermantasyon şartlarında yapıldığı için hepsinden birebir sıhhat tesirlerinin beklenmemesi gerekiyor.
“EN ÇOK VİTAMİN VE MİNERALLER TERCİH EDİLİYOR”
Besin dayanaklarına ait yeni bir kısmın oluşturulduğu rehberde, TBSA-2017 sonuçlarına nazaran, Türkiye’de destek edici besin olarak en çok vitamin ve minerallerin tercih edildiği, 15 yaş ve üzeri bireylerin yüzde 9,9’unun bu eserleri kullandığı bildirildi.
Rehberde, destek edici besinlerden çeşitli nedenlerle vitamin, mineral ihtiyaçlarının karşılanamadığı durumlarda yararlanılabileceği ancak bu eserlerin asla kâfi, istikrarlı beslenmenin yerini tutamayacağı ve ilaç olmadıkları vurgulandı.
Takviye edici besinlerde 4-10 yaş ve 11 yaş üzeri bireyler için vitamin, mineral ve formlarının günlük azamî limitlerinin “Türk Besin Kodeksi Destek edici Besinler Tebliği” ile düzenlendiği anımsatılan rehberde, “Takviye edici besinlerde bulunan vitamin yahut minerallerin etken husus olarak belirtilebilmesi için günlük alınması gereken beslenme referans pahasının en az yüzde 15’ini karşılaması gerekmektedir. 4-10 yaş kümesi çocuklar için ise bu pahanın yarısı alınmaktadır. Destek edici besinlerde bulunan vitamin ve minerallerin günlük alımları belirlenmiş azamî limitlerin üzerinde olmamalıdır.” bilgisi paylaşıldı.
YANILTICI BEYANLARA DİKKAT
Hamile ve emziren bayanların, kronik hastalığı olan yahut ilaç kullanan şahısların destek edici besin kullanmadan evvel hekimlerine istişareleri, bu eserlerin etiketlerinde hangi yaş kümesine uygun olduğu üzere bilgilere dikkat edilmesi gerektiği aktarılarak, şu ihtarlarda bulunuldu:
“Takviye edici besinlerin beden yük kaybı ya da artışı üzerinde tesirli olduğu, uzunluk uzamasına yardımcı olduğu, cinsel performansı arttırdığı, sigarayı bırakmayı sağladığı üzere tabirler yahut imalarla satışa sunulması yasal düzenlemelere karşıttır. Tüketiciler bu tip aldatıcı beyanlara prestij etmemelidir.”
“POPÜLER DİYETLER” SIHHATİ TEHDİT EDİYOR
Sürdürülebilir beslenme, sürdürülebilir tarımın ve besin atıklarının azaltılmasının kıymetine de işaret edilen rehberde, Akdeniz diyetinin hem sürdürülebilir beslenmeye katkısı hem de sıhhat açısından yararlarına vurgu yapıldı.
Rehberde sağlıklı beden yükünün korunmasının ehemmiyetinin yanı sıra “popüler diyetler” olarak ön plana çıkan ketojenik, aralıklı açlık, eliminasyon diyetlerinin oluşturabileceği risklere dikkat çekildi.
Buna nazaran, zayıflamayla ilgili en çok kullanılan sakıncalı diyetlerin başında karbonhidratın çok kısıtlandığı “ketonojenik” diyet geliyor. Süratli yük kaybı tesiri olan bu diyetler, ekseriyetle kas kaybı ile sonuçlanıyor ve verilen kilolar kısa müddette süratle geri alınıyor. Çok düşük güçlü bu tip diyetler, baş ağrısı, konsantrasyon bozukluğu, sonluluk, safra taşı oluşumu, saç dökülmesi, hipotansiyon, bazal metabolizmada azalma üzere olumsuz tesirlere sebep oluyor.
Yüksek proteinli diyetler, karaciğer ve böbrek sıkıntılarına yol açabiliyor. Bir yahut daha fazla besinin süreksiz ya da kalıcı olarak diyetten çıkarılmasını içeren “eliminasyon” diyeti ise yetersiz beslenmeden kaynaklı önemli sıhhat problemlerini beraberinde getiriyor.
Belirli bir vakit diliminde aç kalmayı, belli bir vakit diliminde ise besin almayı kapsayan “aralıklı açlık” diyeti de sürdürülebilir olmamasının yanında besin öğesi yetersizliğine ve bedende elektrolit dengesizliklerine yol açabiliyor.
Özellikle diyabet ve kardiyovasküler hastalıkların önlenmesinde sağlıklı ve istikrarlı beslenme ile nizamlı fizikî aktivite büyük kıymet taşıyor.
GÜNLÜK FİZİKÎ AKTİVİTE ÖNERİSİ
TÜBER-2022’de bir evvelki rehberde de yer alan beslenme ve fizikî aktivite piramidi, sağlıklı beslenme tabağı, yiyeceklerin ülkü porsiyonları ve bunların nasıl ölçülebileceği, çocuklar, gençler ve yetişkinlerin yaş ve fizikî aktivite seviyesine nazaran besinlerden almaları gereken ortalama güç ihtiyaçları de yer aldı.
Rehberde, Türkiye’de tüm yaş kümelerinden yetişkin erkek ve bayanların orta seviyede etkin bir ömür sürdüğüne işaret edilerek, her gün 1 saat orta tempolu yürüyüş, 1 saat hafif tempoda dans, 45 dakika yüksek şiddetli aerobik dans, 1 saat bahçe işleri yapmak, 35-40 dakika koşu, iş yerinde mola saatlerinde yürüme üzere idman seçeneklerinden birinin tercih edilebileceği belirtildi.
Ayrıca çocuklar için ekran müddetlerinin kısıtlanması ve fizikî aktivitelerinin artırılması rehberdeki teklifler ortasında sıralandı.