Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, ülkesinin, ABD ile yapılan ve kıtalar ortası nükleer balistik füze kabiliyetlerini dizginlemeyi amaçlayan Yeni Stratejik Silahların Azaltılması Antlaşması’nın ( New START) iştirakini askıya alan maddeyi imzaladı.
Rusya Devlet Yasa Bilgi Sistemi’nde yayımlanan Putin’in imzaladığı yasaya nazaran, Rusya ile ABD ortasındaki New START antlaşması askıya alındı.
Yasa gereği, ülkenin kelam konusu antlaşmaya tekrar iştiraki ile ilgili karar Rusya Devlet Lideri tarafından alınabilecek.
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in Rusya’nın, ABD ile yapılan ve kıtalar ortası nükleer balistik füze kabiliyetlerini dizginlemeyi amaçlayan Yeni Stratejik Silahların Azaltılması Antlaşması’nı ( New START) askıya aldığını duyurması, global silah denetim mimarisinin parçalanması ihtimalini ve New START Antlaşması’nı dünyanın gündemine getirdi.
Soğuk Savaş’ta nükleer silah stoklarını artırmak için yarışan ABD ve Sovyetler Birliği, 1990’ların başından bu yana nükleer füzelerinin kazara kullanılmamasını sağlama konusunda denetim sistemine sahip bulunuyor.
Ancak Rusya-Ukrayna savaşının birinci yıl dönümüne sayılı günler kala Putin, New START Antlaşması’na Rusya’nın iştirakini askıya aldığını açıkladı.
Rusya’nın Ukrayna’ya karşı başlattığı savaş ikinci yılına girerken Moskova’nın bu atağı, global silah denetim mimarisinin parçalanması ihtimalini, nükleer tasaları ve Soğuk Savaş devrinde imzalanan nükleer silahsızlanma antlaşmalarını memleketler arası gündeme taşıdı.
ABD’nin Sovyetler Birliği ile 1991’de, Rusya Federasyonu ile 1993’te imzaladığı Stratejik Silahların Azaltılması Antlaşmaları’nın (START 1 ve START 2) devamı olan New START Antlaşması, Washington ve Moskova ortasında yürürlükteki son nükleer antlaşma özelliğini taşıyor.
2010’da imzalanan New START Antlaşması, Rusya ve ABD’nin konuşlandırdığı stratejik nükleer savaş başlıklarının sayısını azamî 1550 ile sonlandırıyor. Antlaşma ayrıyeten rampaların ve nükleer kapasiteli ağır bombardıman uçaklarının sayısını 800 ile sonlandırıyor.
5 Şubat 2011’de yürürlüğe giren 10 yıllık antlaşmanın müddeti 5 Şubat 2021’de sona eriyordu.
Rusya Devlet Lideri Putin, antlaşmayı 5 yıllığına uzatma kararını 29 Ocak 2021’de imzalamıştı. ABD Lideri Joe Biden de antlaşmayı uzatma kararını 5 Şubat 2021’de bildirmişti.
ABD Dışişleri Bakanlığı, şubat ayının başında Rusya’nın iki ülke ortasındaki antlaşma kapsamında kendi topraklarındaki kontrol faaliyetlerine müsaade vermediğini açıklamıştı.
ABD Dışişleri Bakanlığı’na nazaran, her iki ülke de antlaşmada belirtilen sonları Şubat 2018’e kadar karşılarken, o tarihten buyana ise bu sonlarda yahut hududun altında kaldı.
Bununla birlikte, imzalanmasından bu yana antlaşmanın geleceği vakit zaman tehlikeye de girdi.
Eski ABD Lideri Donald Trump idaresi, daha kısa menzilli, “taktiksel” nükleer silahları kapsamadığı için kelam konusu antlaşmayı “son derece kusurlu” olarak nitelendirirken, muahedeyi uzatma görüşmeleri Trump periyodunda sekteye uğradı.
Biden idaresinin 2021’de New START Antlaşması’nı uzatma kararına rağmen, antlaşmanın mecburî kıldığı tertipli teftişler, Kovid-19 salgını ve Rusya’nın Ukrayna’ya karşı başlattığı savaşla bağların bozulması nedeniyle son 3 yıldır yapılmadı.
Rusya ise Kasım 2022’de antlaşmayla ilgili ABD’yle teknik bir toplantıyı siyasi nedenleri öne sürerek tek taraflı olarak erteledi.
Soğuk Savaş periyodunda birçok ülkenin nükleer silaha sahip olması, dünyanın güvenliğiyle ilgili tasaları artırdı.
2. Dünya Savaşı’nın sonlarında 1945’te Hiroşima ve Nagazaki’ye atom bombası atılmasının akabinde 1968’de Nükleer Silahların Yayılmasını Tedbire Antlaşması’nın (NPT) imzalanması, silahların denetimi istikametindeki uğraşlar konusunda nükleer silahsız bir dünya yolunda kıymetli adım oldu.
Bu silahların sırf yayılmasını önlemenin kâfi olmadığını düşünen ABD ve Sovyetler Birliği yetkilileri, 1969’da Stratejik Silahların Sonlandırılması (SALT) görüşmelerine başladı.
17 Kasım 1969’dan Mayıs 1972 tarihine kadar süren SALT görüşmelerinin akabinde 26 Mayıs 1972’de periyodun ABD Lideri Richard Nixon ile Sovyetler Birliği Leonid Brejnev ortasında SALT 1 Antlaşması imzalandı.
Antlaşmaya nazaran taraflar kendi başşehirlerinin etrafında 150 kilometrelik bir alanda 100’den fazla füzesavar füzesi bulundurmayacak ve radar sayısını da 8 ile sınırlandıracaktı.
Antlaşmadaki öbür değerli konu da diğer ülkelere bu füzelerden verilmeyecek ve füze rampası kurulmayacak olmasıydı. Ayrıyeten, her iki taraf da 5 yıl müddetle saldırgan füzeler yapmama konusunda birbirine taahhüt vermişti.
Öte yandan bunu 21 Kasım 1972’de başlayan SALT 2 görüşmeleri izledi. İki tarafın stratejik kuvvetlerinin tüm kategorideki teslimat araç sayısını 2250’ye indiren birinci nükleer antlaşma olan SALT 2, uzun pazarlıklar ve müzakerelerin akabinde 18 Haziran 1979’da Viyana’da ABD Lideri Jimmy Carter ile Sovyetler Birliği başkanı Brejnev ortasında imzalandı.
İlkinden daha kapsamlı olan SALT 2 Antlaşması’yla, stratejik bombardıman uçaklarının, kıtalararası füzelerin, denizden karaya atılan füzelerin ve çok başlıklı füzelerin sayılarının sonlandırılmasına karar verildi. Lakin ABD Kongresi tarafından onaylanmayan antlaşma yürürlüğe girmedi.
İki ülke 1982’de Cenevre’de SALT 2 Antlaşması’nın yerine geçecek olan Stratejik Silahların Azaltılması (START) görüşmelerine başladı. Müzakerelerin akabinde START Antlaşması, 31 Temmuz 1991’de imzalandı ve 5 Aralık 1994’te yürürlüğe girdi.
Bu ayın başlarında NATO, Rusya’ya davette bulunarak New START Antlaşması’na uyması ve topraklarında kontrollere müsaade vermesini istemişti.
Putin’in bu kararına ait ABD’den yanıt gecikmedi. ABD Savunma Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada Moskova’nın sınırsız bir nükleer silah yarışına girecek durumda olmadığı ve bu adımının ABD idaresi üzerinde tesiri olmayacağı belirtildi.