Türkiye ile Rusya ortasındaki ticarette mahallî para ünitesi kullanımı bir kere daha gündemde lakin hem ticaretteki büyük dengesizlik hem de TL’de süreklileşen kıymet kayıpları planı zorlaştırıyor. Dış ticarette TL hissesi, artmak bir yana giderek geriliyor.
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan 19 Temmuz Salı günü Tahran’da Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile bir ortaya geldiğinde masadaki hususlardan biri de ikili ticarette mahallî para kullanımıydı.
Uzun müddettir gündemde olan lakin basamak kaydedilemeyen bu bahis, hem Türkiye’nin döviz açığı hem de Rusya’ya dönük yaptırımlarla bir kere daha masaya geldi.
Bloomberg, hususa yakın Türk yetkililere dayandırdığı 19 Temmuz tarihli haberde, başta güç ithalatı olmak üzere ticarette dolar yerine mahallî para ünitelerinin kullanımının masada olduğunu yazdı.
Haberde, Türkiye’nin güç ithalatında ödemeyi TL ile yapmasının, bunun karşılığında da kelam konusu TL’nin Rusya tarafından Türkiye’den mal ve hizmet alımında kullanılmasının değerlendirildiği aktarıldı.
RUSYA’YA KARŞI AÇIK 5 AYDA 20 MİLYAR DOLARI AŞTI
Türkiye’nin 2021’de petrol muhtaçlığının yaklaşık yüzde 25’ini, doğalgaz muhtaçlığının yüzde 45’ini Rusya’dan karşıladığını, bu ülkeye kelam konusu devirde 6,5 milyar dolarlık ihracat yapan Türkiye’nin ithalatının ise 29 milyar dolar olduğunu hatırlatan Bloomberg, Türkiye’nin Rusya’ya karşı ticarette büyük açık verdiğine dikkat çekti.
Nitekim, 2022’nin birinci beş ayında da Türkiye, Rusya’ya karşı ticarette 20 milyar doları aşan açık verdi.
‘TURİZM HARCAMALARIYLA HUDUTLU OLABİLİR’
Sozcu.com.tr’ye konuşan Prof. Dr. Cem Başlevent, lokal parayla ticaretin son yıllarda sık sık gündeme geldiğini lakin ikili ticaretteki dengesizlikler ve ilgili para ünitelerindeki kıymet kayıplarından ötürü umulan seviyeye ulaşmadığını lakin Rusya – Ukrayna savaşının başlamasıyla birlikte, sermaye hareketlerinde ve dış ticarette savaş öncesi periyotta öngörülmeyen birçok uygulamanın başlatıldığını söyledi.
Bu sıra dışı uygulamalardan birinin de yerli para ünitelerinin daha ağır kullanımı olabileceğini lakin Rusya’nın muhtemelen TL biriktirmeye razı olmayacağını ve kabul edeceği TL ölçüsünü, vatandaşlarının turizm harcamalarını karşılayacak formda sonlu tutacağını, bunun da uygulamanın Türkiye’nin döviz rezervleri üzerinde kayda bedel bir tesiri olmayacağı manasına geleceğini lisana getirdi.
‘TİCARET İSTİKRARI GEREKİYOR’
TCMB’nin ve iktisat idaresinin son birkaç yıldır lokal paralarla ticaret konusunu gündeme getirdiklerini görüyoruz diyen Tera Yatırım Başekonomisti Enver Erkan ise temel gayenin, finansal sistemi ve ticaret sistemini doların ağılığından arındırmak ve kur hareketlerinden etkilenmemek olduğunu vurguladı.
Burada temel uygulanabilirlik meselesinin ise paraların çevrilebilir olması ve rezerv para olması olgusundan ileri geldiğine işaret eden Erkan, Rusya ile Türkiye ortasında büyük dış ticaret açığı olduğunu hatırlatarak “Aynı vakitte da denk ticaret istikrarı gerekiyor. Açık veren tarafın döviz gereksinimi ve dış finansman talebi devam edecektir” dedi.
Erkan, “Rezervlerde tutulan bir para ünitesi cinsinden değilse de, bir rezerv paraya çevrilme durumu kelam konusu oluyor” değerlendirmesinde bulundu.
Bloomberg’e konuşan Rus ekonomist Alexander Isakov, mevcut şartlarda lokal parayla ticaretin iki ülke için de mantıklı olduğunu, Rusya’nın yaptırımlar nedeniyle Euro ya da dolar yerine lira almayı tercih edebileceğini, Türkiye’nin de dış ticaret açığının bir kısmını döviz yerine TL ile fonlayıp kur üzerindeki baskıyı azaltabileceğini söyledi.
TL İLE TİCARET DİPTE
Cumhurbaşkanı Erdoğan son yıllarda sık sık TL ile ticareti gündeme getirse de Türkiye’nin dış ticaretinde TL’nin hissesi son yıllarda artmak bir yana geriliyor.
Son yıllarda dünyanın en çok kıymet kaybeden para ünitelerinden biri olan TL’nin hissesi, dış ticarette de giderek geriliyor.
Dış ticaret bilgilerine 12 aylık birikimli olarak bakıldığında, Mayıs 2022 prestijiyle dış ticarette TL hissesi yüzde 3,6 ile 2013’e kadar giden datanın tabanında bulunuyor. Bu oran, Eylül 2017’de yüzde 7,7 ile tarihi tepeyi görmüştü.
Son yıllarda iktisat idaresinin attığı birçok adım da TL’nin çevrilebilirliğini giderek azaltıyor.
TL’de süreklileşen paha kayıpları, bir para ünitesinden beklenen paha saklama ve değişim aracı olma, hesap ünitesi fonksiyonu görme işlevlerinin da zayıflamasını beraberinde getirdi.
Öte yandan, dünyada memleketler arası emtia fiyatları dolar cinsi olarak fiyatlanmaya devam ediyor.
RUSYA’DAN REKOR İTHALAT
Türkiye’nin ithalatı haziranda 31,6 milyar dolarla rekor kırarken, bir rekor da Rusya’dan ithalatta gelmişti.
Ticaret Bakanlığı bilgilerine nazaran, Türkiye’nin Rusya’dan ithalatı, haziranda geçen yılın birebir ayına nazaran yüzde 118,3 oranında artışla 5 milyar 66 milyon dolara ulaştı ve tüm vakitlerin doruğunu görmüştü.
2022 yılın birinci altı ayında Rusya’dan ithalat, geçen yılın birebir devrine nazaran yüzde 119,5 artışla 27,7 milyar dolara yükselmişti.
Türkiye’nin birinci altı aydaki toplam ithalatı yıllık yüzde 40,6 oranında artarak 177,2 milyar dolara yükselirken, toplam ithalat içinde Rusya’nın hissesi yüzde 15,6 olmuştu.
ABD’nin başını çektiği NATO üyesi ve NATO müttefiki ülkelerin uyguladığı sert yaptırımlara Türkiye katılmamıştı.
RUSYA PETROL İTHALATINDA BİRİNCİ SIRAYA YÜKSELDİ
EPDK bilgileri, Rusya’nın hem petrol hem de doğalgaz ithalatında birinci sırada olduğunu gösteriyor.
Nisan 2022’de Rusya’nın hissesi Türkiye’nin doğalgaz ithalatında yüzde 46,28, petrol ithalatında yüzde 35,38 ile birinci sırada yer aldı.