Rusya, Avrupa ve ABD’deki çeşitli kurumlardan derlenen bilgilere nazaran, dünyanın en büyük doğalgaz ihracatçılarından Rusya, boru sınırlarıyla geçen yıl toplam 202 milyar metreküp doğalgaz ihraç etti.
Bunun yüzde 83’ü Avrupa ve Türkiye’ye sevk edilirken, yüzde 13’ü Bağımsız Devletler Topluluğu ülkelerine, yüzde 4’ü ise Çin’e gönderildi. Avrupa’nın geçen yıl ithal ettiği toplam doğal gaz ölçüsünde ise Rusya’nın hissesi yüzde 40 seviyesindeydi. Ukrayna’daki savaşın başlamasının akabinde ise Rusya’nın boru çizgileri üzerinden Avrupa’ya doğalgaz sevkiyatları süratle azalmaya başladı.
Avrupa’ya Rus gazı sevkiyatlarında kullanılan ana çizgilerden Kuzey Akım boru çizgisinde faaliyetler gerekli bakımların yapılamadığı gerekçesiyle ağustos sonunda dururken, inşaatı tamamlanan Kuzey Akım 2 sınırı ise Ukrayna’daki savaş nedeniyle faaliyete alınmamıştı. Her iki hatta da 26 Eylül’de patlamalar yaşanmış, doğalgaz sızıntıları meydana gelmişti.
Sevkiyatlar 10 Mayıs’ta durmuştu
Gazprom’un Avrupa’ya doğalgaz sevkiyatında kritik role sahip bir diğer boru çizgisi olan Yamal-Avrupa da artık yaptırımlar nedeniyle atıl duruma düşerken, şirketin, Ukrayna’nın, Sohranovka isimli doğalgaz dağıtım noktasından sevkiyatları da 10 Mayıs’ta durmuştu.
Sözkonusu giriş noktasının kapanmasıyla şirketin Ukrayna üzerinden Avrupa’ya gönderdiği doğalgaz ölçüsü 10 Mayıs’a kıyasla yaklaşık yüzde 50 azaldı.
Avrupa Birliği (AB) Komitesi Lideri Ursula von der Leyen, 9 Eylül’de yaptığı açıklamada, Rusya’nın Avrupa doğalgaz ithalatındaki hissesinin yüzde 40’tan yüzde 9’a düştüğünü bildirmişti.
Öte yandan Gazprom’un doğal gaz ihracatı da yılın 9 ayında geçen yılın tıpkı devrine nazaran yüzde 40 gerileyerek 86,9 milyar metreküpe düştü.
Rusya’nın amacı Çin
Rusya, pazar hissesinin değerli oranda düştüğü Avrupa’yı başta Çin olmak üzere Asya piyasasına gerçekleştireceği doğalgaz sevkiyatlarıyla telafi etmeyi planlıyor. Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, 14 Nisan’da gerçekleştirdiği konuşmada, “Enerji kaynaklarının batıya tedariki azalacak. Bu nedenle adım adım ihracatımızı süratle büyüyen güney ve doğu piyasalarına yönlendirmemiz önemli” tabirlerini kullanmıştı.
Doğalgaz ihracatında Avrupa’ya kıymetli oranda bağımlı durumdaki Rusya’nın Asya’ya yönelik tek ihracat boru sınırı Sibirya’nın Gücü ise tam kapasiteye şimdi ulaşmadı. Tam kapasiteye ulaştığında Rusya’dan Çin’e bu sınır üzerinden yılda 38 milyar metreküp doğalgaz sevk edilmesi planlanırken, sözkonusu hacim savaş öncesinde Avrupa’ya gönderilen yılda ortalama 150 milyar metreküp gazın lakin yüzde 25’ine tekabül edebiliyor.
Gazprom’un Çin’e yönelik planladığı ve Sibirya’nın batısında kalan gaz alanlarından faydalanmak istediği Sibirya’nın Gücü 2 boru sınırının ise lakin 2030 faaliyete geçmesi bekleniyor. Rusya’nın Avrupa’ya yönelik sevkiyatlarını doğudaki ülkelere yönlendirebilmesi için ülkesinin Batı bölgelerindeki doğal gaz altyapısıyla gerekli kontakların bulunmaması da bir diğer sorun olarak ön plana çıkıyor.
Uzmanlar, Rusya’nın batısında kullanılan alanların doğu istikametlerine yönlendirilebilmesi için değerli boru sınırları yatırımlarının yapılması gerektiğini, bunun için de tekrar başta Çin olmak üzere memleketler arası ortaklara muhtaçlık duyulduğuna işaret ediyor.
LNG’nin stratejik kıymeti artıyor
Avrupa’daki boru çizgileriyle gaz ihracat piyasasını değerli oranda kaybeden Rusya için sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ihracatı stratejik değere sahip. Rusya Federal İstatistik Kurumunun (Rosstat) açıkladığı bilgilere nazaran, ülkenin LNG üretimi bu yılın 8 ayında geçen yılın birebir devrine kıyasla yüzde 13,5 artarak 21,6 milyon tona çıkarken, ağustostaki üretimi ise bir evvelki yıla nazaran yüzde 59 artarak 2,4 milyon tona yükseldi.
Ülkenin doğusundaki Sahalin-2 ve Sibirya’nın kuzeydoğusundaki Yamal LNG tesisleri Rusya’nın en değerli LNG üretim merkezleri olarak ön plana çıkıyor. Sahalin-2’de geçen yıl 10,4 milyon ton LNG üretilirken, Yamal LNG’de geçen yıl 20 milyon ton LNG üretildi.
Rus hükümetinin Mart 2021’de onayladığı plana nazaran, ülkede LNG üretiminin 2035’e kadar yılda 120 ila 140 milyon tona ve global pazar hissesinin da yüzde 15 ila 20’ye yükseltilmesi planlanıyor.
Ukrayna savaşından evvel Sahalin-2’nin ana ortakları ortasında yüzde 50 ile Gazprom, yüzde 27,5 ile Shell, yüzde 12,5 ile Mitsui ve yüzde 10 ile Mitsubishi bulunurken, Shell eylül ayında yaptığı açıklamada projeden çekileceğini duyurmuştu.
Yamal LNG’deki paydaşlık yapısı ise yüzde 50,1 ile Novatek, yüzde 20 ile TotalEnergies, yüzde 20 ile CNPC ve yüzde 9,9 Silk Road Fund formundayken, TotalEnergies şirketi de Rusya ile artık ortak projelerde yer almayacaklarını bildirmişti.
Öte yandan, Rusya’da LNG projelerinin geliştirilmesinde değerli rol oynayan ABD güç saha hizmetİ şirketi Baker Hughes da Rusya’ya yönelik ekipman sevkiyatını durdurma kararı almıştı.
Rusya’daki ekonomistler, Rus LNG endüstrisinin yaptırımlar öncesinde değerli oranda Batılı şirketlerin ekipmanlara bağımlı olduğu ve devletin yüksek kaynak ayırmadan bu alanda süratli bir gelişim göstermesinin düşük ihtimal olduğu görüşünde birleşiyor.
Türkiye rotası teklifi
Rusya’nın doğal gazını dış piyasalara ihraç edebilmek için ortaya koyduğu son alternatif ise Türkiye’de bir doğal gaz merkezi kurulmasına yönelikti. Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, 12 Ekim’de, “Yakıt ve doğalgaz kaynaklarımız için ana rotayı Türkiye üzerinden sağlayarak, Avrupa için Türkiye’de doğalgaz merkezi kurulabilir” tabirini kullanmıştı.
Rusya Başbakan Yardımcısı Aleksandr Novak da yaptığı değerlendirmede, yerini TürkAkım’ın aldığı Güney Akım projesinin 4 sınır üzerinden yılda 63 milyar metreküp kapasiteyle tasarlandığını ve bu potansiyelin Türkiye üzerinden Avrupa’ya Rus gazı gönderilmesinde kullanılabileceğini söyledi.