Hazal Yalın
Basın özetinde bu hafta Rusya Dışişleri Bakanlığı’na bağlı Milletlerarası İlgiler Üniversitesi Askeri-Stratejik Araştırmalar Merkezi Müdürü Aleksey Podberezkin’in tıpkı merkez tarafından yayınlanan makalesinin hiç değilse giriş kısmını geniş formda çeviriyorum. Podberezkin’in çatışma dinamiklerine dair kıymetli varsayımlarına ileride ayrıyeten değinmek gerekecek.
Svobodnaya Pressa’ya konuşan Avrupa Araştırmaları Merkezi araştırmacısı V. Olençenko, AB’nin değerli organlarının başındaki von der Leyen, Borrell üzere isimleri Amerikan lobisi olarak kıymetlendiriyor. Olelçenko, Ukrayna’ya aday üyelik statüsü tanınmasının Türkiye’ye hakaret olacağını da söylüyor.
Sol-Yurtsever Güçler’e yakın Zavtra, Rusya’da kapitalizmin yolu sıkıntısına dönüyor ve “devlet kapitalizmi mi yoksa liberal kapitalizm mi” tartışmasının bugün çok daha kıymetli olduğunu vurguluyor.
Rusya’nın en önde gelen türkologlarından V. Avatkov ise Türkiye’nin Rusya tersi yaptırımlara katılmama kararından diğer Güney Kafkasya’daki durumu da kıymetlendiriyor.
‘YA GLOBALLEŞMEYE DÖNÜŞ YA DA TAM BAĞIMSIZ BİR STRATEJİ’
Rusya’nın Ukrayna’da özel askeri operasyonu başladığından beri hem dünyada hem de Rusya siyasetinde askeri-siyasi durumda esaslı, hatta radikal değişiklikler meydana geldi. Bunlardan biri, dünyada askeri-siyasi durumun geleceği ve bu askeri-siyasi durumda Rusya’nın globalleşmeye ve Batı’ya “veda etmesi” bağlamında gelecekteki sureti; ikincisi de artan siyasi ve iktisadi otarşi eğilimi. St. Petersburg İktisat Forumu’nda da yaklaşımlardaki bu farklılık özellikle güçlendi; bunun nedenleri ortasında Almanya, Fransa, İtalya ve Romanya başkanlarının Kiev ziyareti de vardı. Bu ülkeler Nazi rejimini resmi olarak destekliyor, fakat (Almanya’da bazılarının ve nedense Rusya’da çoklarının kanısına göre) Kiev’i gayri resmi olarak uzlaşmaya itmeye çalışıyorlar.
Lavrov birinci yaklaşımı, “ABD’ye yalnızca Avrupa’da değil Asya-Pasifik bölgesinde de (AUKUS, QUAD oluşturuluyor) ebediyen liderlik temin etmek, Çin’i denetim altında tutmak ve Rusya’yı tecrit etmek isteyen Batı yönelimi” olarak nitelemişti.
Belli ki “Rusya’nın Batı’yla vedalaşması” birebir vakitte, Şanghay İşbirliği Örgütü temelinde yeni güç merkezlerinin oluşması eğiliminin güçlenmesi manasına gelir. Bu örgütün üyeleri (Çin, Rusya, Hindistan, Brezilya) Batı’dan uzaklaşarak daha bağımsız bir dış siyaset yürütmeye başladılar.
Diğer bir sözle, Batı ve onun askeri-siyasi koalisyonu 2022’de dünyadaki en kuvvetli güç merkezi oldu, lakin biricik de değil; finans ve iktisattaki hâkimiyeti ise doğal kaynaklara bağımlılığı münasebetiyle o kadar da büyük değil.
Rusya’da seçkinin gelecek tahayyülü, “küreselleşmeye dönüş” olabilir, yahut Rusya’nın Batı’ya bütün pencerelerini kapatmadan bağımsız bir stratejisi gütmesinin zaruretini ve yeni askeri-siyasi durumun ortaya çıktığını kabul etmek olabilir.
Eğer “küreselleşmeye dönülecekse”, Rusya’nın 2022 başına kadar yürüdüğü yol kaçınılmazdır: hammadde iktisadı, yurtdışına döviz akışı, Batı kıymetler (öncelikle de emtia) sistemine entegrasyon, ulusal menfaat ve kurumların göz gerisi edilmesi. Benim görüşüme nazaran özel operasyonun başlamasından sonra bu türlü bir geri dönüş mümkün olmaktan çıkmıştır. Üstelik öncelikle iç siyasi nedenlerle.
İkinci strateji seçeneği, yönetici elitteki liberallerin ve kompradorların atalet kuvvetini ve direnişini aşmaktaki zahmetlere karşın hakikat olan yoldur. Bu yol, ulusal beşeri sermayenin ve ulusal kurumların gelişmesini temel alır. Bu yoldaki en değerli rolü devlet ve toplumdaki siloviki organları, bu bağlamda askeri ve kolluk, entelektüel, özellikle da silahlı kuvvetler ve askeri-sınai kompleks oynar.
Dolayısıyla, silahlı kuvvetler ve askeri-sınai kompleksin geleceği, bunların planlamasının ve bütün bu alanın geleceği seçilen stratejiye bağlıdır.
Putin’in askeri operasyon kararı benim görüşüme nazaran biraz da geç kalınmış bir karardı; çünkü büyük olasılıkla Rusya askeri-teknolojik olarak da siyasi olarak da hazır değildi. (A. Podberezkin / Rusya Devlet Memleketler arası Münasebetler Enstitüsü Askeri Siyasi Araştırmalar Merkezi, 17 Haziran)
‘UKRAYNA’YA ADAY ÜYELİK TÜRKİYE’YE HAKARET OLUR’
Politico’nun 13 Haziran’da yapılan Avrupa komiserleri ortasındaki görüşmeleri bilen kaynaklarına dayanarak yazdığına nazaran Avrupa Komitesi Ukrayna’ya AB aday üyeliği vermeyi önerecek. Gazetenin yazdığına nazaran en azından üç ülke şimdilik buna karşı.
Bu, Tiflis’te hoşnutsuzluk doğurdu. Gürcistan Başbakanı İ. Garibaşvili, ülkesinin “otuz yıllık demokrasi mücadelesiyle” ve hükümetin son dokuz yıldır yürüttüğü ıslahatlarla üyeliği hak ettiğini düşünüyor. Başbakana nazaran Gürcistan, Ukrayna ve Moldova’nın on kat ilerisinde ve hak ettiği statüyü istiyor.
Tiflis’in reaksiyonu Kiev’in güzeline gitmedi; Zelenskiy’in başkanlık ofisi danışmanı M. Podolyak, Tiflis’in Rusya aksisi yaptırımlara katılmayı reddetmesini kınadı.
Rusya Bilimler Akademisi’ne bağlı Dünya İktisadı ve Memleketler arası Bağlantılar Enstitüsü Avrupa Araştırmaları Merkezi kıdemli üyelerinden V. Olençenko, Ukrayna’nın üyeliği probleminin AB üyelerini böldüğünü düşünüyor: “Almanya, Fransa, İtalya üzere önde gelen ülkeler, AB’nin iktisadi temelini meydana getiriyorlar. Avrupa Komisyonu’nun bugünkü idaresi altında AB, saldırgan ve tek taraflı bir siyasetin borazanı haline gelmiş durumda.”
Olelçenko şöyle diyor:
“Avrupa’da U. von der Leyen’in de, J. Borrell’in de Amerikan yanlısı bir tavır takındıkları görüşü çok yaygın; hatta bazıları bunları AB’deki Amerikan yanlısı lobi olarak isimlendiriyor. Ukrayna’nın adaylığa kabulünün ne iktisadi ne siyasi bir temeli var; ancak bu, mevcut Amerikan idaresini çok heyecanlandırıyor. Aslında AB’deki Amerikan siyasetinin sürdürücüleri haline gelen ve onu bölen Baltık ülkelerine ve Polonya’ya da bu biçimde üyelik vermişlerdi.
“Hatırlayacak olursak, Zelenskiy’e üyelik müracaatında bulunmasını von der Leyen kendisi önermişti. Ancak bunu Gürcistan ve Moldova’ya önermedi. Lakin Avrupa Komisyonu’nun Ukrayna’ya aday üyelik statüsü verilmesini önermesi AB’nin karşılaştığı en büyük sorun olmayacak. En büyük sorun, 10 yıldan fazladır aday üyelik statüsünün verilmesini bekleyen Türkiye olacak. Bu elbette Türkiye’ye bir hakaret olacak; çünkü iktisadi gelişmişliğiyle, dünyadaki siyasi statüsüyle ve AB için kıymetiyle Türkiye bugünkü Ukrayna idaresinden çok daha yüksekte, akıllı ve güçlü. Türkiye bunu uysalca kabullenmeyecektir. Finlandiya ve İsveç’in NATO’ya girme niyetine batı ülkeleri nezdinde nasıl sert ve beklenmedik bir reaksiyon gösterdiğine bakmak kâfi.” (İ. Guseva / Svobodnaya Pressa, 17 Haziran)
‘DEVLET KAPİTALİZMİ Mİ, LİBERAL KAPİTALİZM Mİ?’
Kolektif Batı, Rusya ve Belarus’a karşı iktisadi savaşı açıktan yürütmeye başladığından beri üç aydan çok vakit geçti. Bu müddette Rusya’da GKO [1941’de Alman hücumuyla birlikte örgütlenen en yüksek devlet organı olan Devlet Savunma Komitesi – H.Y.] gibisi bir şey çıkmadı.
Bu düzeyde bir kararı alabilecek herkesi, hükümeti suçlayabiliriz. Lakin bana o denli geliyor ki biz toplum olarak kendimiz de, hükümetten karşı taarruza hazırlanmaya başlamasını talep etmiyoruz.
1991 felaketinden sonra Rusya kendisini geçiş iktisadı ülkesi olarak tanımladı, yani gelişmekte olan ülkeler kategorisine düştü. 1991’den sonra devlet bütçesinin en önemli kalemini güç kaynaklarının ihracı teşkil etmeye başladı; tıpkı OPEC ülkelerinde olduğu üzere. Ancak o ülkelerin istisnasız hepsinde de fosil yakıt dallarıyla bağlı her şey devlet tarafından en amansız biçimde denetim edilir. Saudi Aramco devlet şirketidir, Cezayir’de Sonatrach devlet şirketidir, İran Ulusal Petrol Şirketi, isminden muhakkak. Dünyada hiç kimse de liberalizmin yahut öteki saçmalıkların yokluğundan dolayı kızmaz.
Rusya ise bir kadavra olmaya karar verdi: Rosneft kâh devlet denetiminde kâh değil; Gazprom Neft başka faaliyet sürdürüyor, ayrıyeten Lukoil, Surgutneftegaz, Tatneft, İrkutsk Petrol Şirketi, Nezavisimaya Neftegazovaya Kompaniya ve daha elli tane benzerleri var. 2004’te YUKOS davasından sonra petrol kesiminin devletleştirilmesi sonuna kadar götürülebilirdi, lakin ne olduğuna bakın.
Bununla birlikte Rusya’da büsbütün zıt örnekler de var. Rosatom’un ve askeri-sınai kompleksimizin yeni füze, tank, nükleer santral projeleri için kendi dışına başvuracak olmalarını aklımız almıyor.
1991’den beri, Rusya’da ne tıp bir kapitalizm olacağı tartışmaları devam ediyor: Devlet kapitalizmi mi, liberal kapitalizm mi? Hükümetin mali-iktisadi bloku denilen şirin beşerler liberal kapitalizmin ideologlarıyla et ve tırnak gibiler. (B. Martsinkeviç / Zavtra, 14 Haziran)
‘SENİ BESLEYEN ELİ ISIRMAYACAKSIN’
Rusya’nın en önde gelen türkologlarından Vladimir Avatkov, yerli uzmanlarla ve Rusyalı diplomatlarla görüşmeler yaptığı Ermenistan ziyareti sırasında şöyle yazdı:
“Türkler, şayet kaynağınız yoksa kaynağı olan kimseleri bulmanız ve onların bu kaynakları sizinle kibarca paylaşmalarını sağlamanız gerektiğini biliyorlar. Burada temkinlilik göstermek ve Batı’nın yanlışlarından da kaçınmak gerek: seni besleyen eli ısırmayacaksın. Ankara’nın Rusya zıddı yaptırımları neden desteklemediği sorusunun yanıtı bu. O denli yapsa S-400’lere, inşaatı devam eden Akkuyu Nükleer Santrali’ne ne olacak? Turizm ne hale gelecek, kaynaklar nereden bulunacak?”
Avatkov, Erivan’daki bir dizi görüşmesinden sonra gazetecilerle yaptığı mülakatta, Güney Kafkasya’da hiçbir yabancı aktörün Rusya kadar barış istemediğini de söyledi:
“Bu açıdan, bütün tarafların çatışma ortamından yorgun düştükleri gözleniyor. Bunun üstesinden bir yolunu bulup gelme isteği var; Rusya buna her vakit katkıda bulundu ve bundan sonra da barış ve güvenliğe katkıda bulunacak. Buna, altyapı projeleriyle, görüşmelerle, hudut tespitiyle erişilebilir. Bu sonuncu süreç hâlihazırda başlamış bulunuyor ve dağıtmak isteyen çok kimse olmasına karşın durdurmak epey güç.” (EDaily, 16 Haziran)