Hazal Yalın
Bu haftanın seçkisinde iki yazı var. Büsbütün farklı kulvarlarda, ancak ikisi de son derece kıymetli.
Sergey Kurginyan, eski bir Sovyet karşısı, Sovyetler Birliği hasretini, dahası, Sovyet sisteminin kaçınılmazlığını vurguluyor. Kurginyan’ın kelamları, meydana getirdiği siyasi hareketin gücü çok sonlu bile olsa, Rusya’da genel olarak kabul edilen ve giderek yaygınlaşan bir görüş.
Kurginyan tiyatro direktörü, siyaset bilimci, “Sut vremeni” (Zamanın Özü) hareketinin başkanı. Oldukça çok taraflı: jeofizikçi, matematik tabibi, okyanusbilimci. Kendisiyle ilgili ek birkaç not düşmek için Türkiyeli okurun daha aşina olacağı İngilizce kaynaklara baktım. Halbuki bir “muhafazakâr” olarak biliniyormuş. Rastgele bir ülkede peşinen muhafazakârlar ve onun karşısında “reformcular” olduğunu varsayan bu tarif yanlışsız değil. Şundan dolayı: “reformculuk” bir ilericilik çağrışımı yapıyor, bu tınıyı katsın diye kullanılıyor; muhafazakârlık ise hayatın akışına direnmeyi, “gericiliği” simgeliyor. Meğer ilericilik ve gericilik bu farazi ve afaki varsayımlara dayanarak belirlenemez. Neoliberal soygun ve talan, “muhafaza edileni” yok ediyor diye ilerici değildir, koruma edilen de yok edilmeye direniyor diye muhafazakâr değildir.
Pavel Salin, Kurginyan’a nazaran oldukça genç. Siyaset bilimci, Rusya Maliye Üniversitesi Siyasi Araştırmalar Merkezi müdürü. Sol yurtsever güçbirliğini destekleyen Nakakune’de (kişisel görüşlerinin Nakanune’nin tavrıyla büsbütün örtüşmediğine inanmak için gereğince sebep var) Putin’in federal meclis konuşmasını ve ÇKP MK Politbüro üyesi Van İ’nin Moskova ziyaretini ve mümkün takım kararlarını kıymetlendiriyor.
‘Hem Ostrovski hem Soljenitsin mi?’
Özel askeri harekâtın bir yılı, bana o denli geliyor ki, en kıymetlisi, bize hâlâ anlamak istemediğimiz bir şeyi öğretti: 1991’de başımıza gelenlerin değerlendirilmekte olduğu üzere değerlendirilmemesi gerektiğini. Genel olarak Sovyet ideolojik yahut iktisadi sistemindeki noksanların, keza öteki türlü faktörlerin sayılmasının bugün oldukça kuşkulu olduğunu.
Bunlar benim için daha o vakit kuşku verici geliyordu. Merak edip duruyordum: nasıl bu kadar muhafazakâr olup çıktım? Dedemi 1938’de kurşuna dizmişlerdi, SBKP beni de takibat altında tutuyordu; resmi muhalifler kadar sert değil ancak tekrar de takibat vardı; ben kendim de radikal reformlardan yanaydım. Pekala nasıl muhafazakâr olup çıktım?
Nasıl olduğunu söyleyeceğim. Dürüstçe. Yalnızca, SSCB-Rusya ismini taşıyan o yapıya ve onun ideolojik dolgusuna nasıl yaklaşırsanız yaklaşın, bu yapı yıkıldığı vakit halklarımızın ve insanlığın da onun altında kaldığını anlamak gerek. Nokta!
Yıkılmasına müsaade verilmemeliydi. Yıkılmaması için her şeyi yapmak gerekti! Ne kadar çürük olduğunun, ona nasıl yaklaştıklarının hiçbir değeri yok; ne olursa olsun yıkılmasına müsaade verilmemeliydi. Bu, birincisi.
İkincisi, muhtevası itibariyle ne kadar kuşku uyandırıcı olsa da, özü itibariyle asla şeytani değil. Bu yapının pek çok veçhesini belirleyen şey batının bizden şiddetle nefret ediyor ve hangi nitelikte olursak olalım yok edecek oluşu. Bu yüzden, ağır, rahatsızlık verici, gereksiz görünen birtakım şeylere başladığımızda bu keyifli bir hayattan başlamıyor, zira beşerler kuvvetli bir devrin gelebileceğini ve bu periyotta de bütün bu ağır ve gereksiz şeylerin en değerli şeyler olup çıkacağını hissediyorlar. Kastettiğim, takım kısımları, çift fonksiyonlu fabrikalar, rezerv üretimi, muazzam seferberlik rezervleri, muazzam askeri harcamalar, vb. Bir açıdan bütün bunları eleştirmek ve şöyle demek çok kolay: Bu kadar şeye ne gerek var? … Fakat öbür bir açıdan bunun son derece gerekli olduğu da görülüyor. …
Başka türlü söylersek, şayet böyleyse 21’inci yüzyılda nasıl yaşayacağız? [SSCB yıkıldıktan sonrası üzere mi?] …
İçmeye devam edebilirsiniz, karaciğer sirozu olursunuz. Hastaneye yatarsınız, yıkayıp temizlerler, derler ki: “Bir daha olursa sizi kurtaramayız.” …
Tamamen diğer bir şey yapmak gerek. Şayet batı senden böylesine nefret ediyorsa, bu nefrette birlikse, geri kalan bütün dünya hareket yapıyorsa nasıl yaşayacaksın? Hayatta kalmak için yani?
Belki pek çok nitelikleriyle kuşku uyandıran, ağır ve hantal Sovyet iktisadını yöneten dedelerimiz birtakım şeylerde haklıydılar?
Belki nitekim de çok büyük askeri masraflara dayanan bir hayat kurmak ve bu askeri harcamaların esasen ülkemizin ortak kalkınma davasına hizmet edeceği biçimde davranmak gerek?
Belki hakikaten de ordu dahil büyük ölçüde sınıflaşmaya emsal katmanlaşmaya dayanmamız gerek?
Belki nitekim de gençliği öteki türlü hazırlamak gerek? Ancak bu olmuyor.
Rusya müfredatında, kulağımın ucuyla duydum, Korçagin’in anlatıldığı “Çelik nasıl sertleşti?” de giriyor, Soljenitsin’in “GULAG Takımadaları” da. Problem, Soljenitsin’in Sovyet tertibini eleştirmiş olması değil. Problem, banderacıları yalamış olması. Bu birincisi. İsveçliler Poltava’yı kaybettikten sonra akılla yönetilen hoş bir ülke olmuş. Bizse kazandık ve vahim bir imparatorluğa dönüştük.
Çocuklarımıza bunu öğretmeye devam mı edeceğiz? Bazıları, komünizmin ne kadar dehşetli olduğunu anlatmak istiyor diye? Buyurun anlatayım!
Komünizmde pek çok şeye değer veriyorum, “zaruretin krallığından hürriyetin krallığına”, insanın yücelişi üzere kavramların çok değerli olduğunu düşünüyorum, lakin Suslov hakkında o denli çok şey anlatabilirim ki, bugün hayatta olanlardan kimse anlatmaz size. Devam edeyim mi?
Mesele bu değil. Sorun, savaşı kaybetmemiz gerekip gerekmediği. Nasıl yani, seferberlik ilan ederken ilkokul öğrencilerine savaşı kaybetmeyi mi öğretiyoruz? Kaybetmek için mi ilan ediyoruz? … (S. Kurginyan / Sut vremeni, 23 Şubat)
‘Biden, Van İ, Putin’in konuşması, takım siyaseti ve beklentiler’
Konuşmada Biden’in Kiev ziyaretine reaksiyon barizdi, bu konuşmanın yapısından fark ediliyor, metin boyunca dış siyasete çok geniş bir yer ayrılmış, en başında batıya yönelik klâsik suçlamalar var, bu tahminen de gündemden dolayı genişletilmiş. Fakat Putin en sonunda jeopolitik problemlere döndü ve START III muahedesine üyeliğin dondurulduğunu açıkladı. Metnin kompozisyonu açısından bu tuhaf göründü, anlaşıldığı kadarıyla bu son kısım son anda yazılmış ve Biden’in ziyaretine, batılı önderlerin Münih’teki konuşmalarına reaksiyon. Kremlin elini yükseltmeye çalışıyor. Gerçi prensip olarak bu karar yeni hiçbir şey ihtiva etmiyor. Çeşitli düzeylerden Kremlin sözcülerinin argümanlarında nükleer silahların da kullanıldığı en azından geçen yazdan beri duyuluyor, lakin bütün bu imalar artık türel bir formülasyon kazandı.
Biden’in Kiev ziyaretinden sonra Çin’in “baş diplomatı” Van İ’nin Moskova ziyaretine gelince, burada Ukrayna lehine bir asimetri çabucak görünüyor, zira Kiev’e Biden değil de Dışişleri Bakanı Blinken gitseydi ve birebir açıklamaları yapsaydı bu öteki bir düzey olurdu. Özel askeri harekâtın yıldönümünde Rusya’ya Çin liderinin değil de koşullu olarak Çin “dışişleri bakanının” gelmesi, Kiev’in batı tarafından desteklenme düzeyine karşı Çin tarafının asimetrisini ve bunun Rusya propagandasında Çin’in dayanağı olarak anılmakta olduğunu gösteriyor. Moskova ziyareti sırasında yayınlanan Çin’in barış inisiyatifinde de bütün ülkelerin egemenlik ve toprak bütünlüğüne hürmet ve BM kaidesinin gözetilmesi yazılı; bu durumda Kremlin’in ne reaksiyon göstereceğini beklemek gerek. Her halükârda 21 Şubat’a bir çentik atarsak, ABD önderi Kiev’i ziyaret etti, lakin Çin başkanı Rusya’yı ziyaret etmedi.
Enformasyon alanını beklentilerle doldurmak, başkanlık yönetiminin işi; bu kez da Putin’in federal meclis konuşmasında ne söyleyeceğine dair çeşitli kıssalar kotardılar. Köpüğü şişiriyorlar, sonra sönüyor. Siyasette mainstream her yıl farklı, bu yüzden diğer söylentiler atıyorlar. Bugün mainstream, Ukrayna’daki durum; bu yüzden jeopolitik kararlarla ilgili söylentiler yayıldı. Lakin bunların yalnızca söylenti olmadığını da bilmek gerek. Putin’in fırsat çatalı daralırken çığır açıcı kararlar alması kural, türlü seçenekler de bedellendiriliyor. Ortaya atılanlar aşikâr ki yüzde 100 palavra değil, yalnızca Putin’in üzerinde durabileceği halde yapmamaya karar verdiği kimi muhtemel seçeneklerin hayli çarpıtılmış biçimde yansıtılması.
Eski Sovyet cumhuriyetlerinin yahut kendinden menkul devletlerin, Güney Osetya’nın, Transdinyester’in, Abhazya’nın, Belarus’un birleşeceğine dair bilgi atıldığında gerçekte yalnızca Transdinyester bir olasılıktır. Abhazya seçkini hiçbir koşul altında Rusya bünyesine katılmayı kabul etmez, Güney Osetya ile bu daha kolay, bu küçük ihtimalli bir senaryoydu, fakat tekrar de mümkün.
İç siyasete ve gerçekleşmeyen işçi değişikliklerine gelince, bunlar esasen konuşmalarda asla duyurulmaz. 2020’de, Putin en somut konuşmalarından birini yaptığında bile anayasa ıslahata konuşmada duyuruldu, işçi değişikliği de tıpkı gün gerçekleşti, lakin konuşma kapsamında değil, ondan sonra. Bunlar tıpkı anlatının iki bileşeni. Burada da o denli oldu: konuşmada takım kararı beklememek gerekti, lakin seçkinler konuşma bağlamında birkaç gün içinde rotasyon bekliyorlar. Seçkinler Rusya siyasi sisteminin yeni periyoda geçişi problemiyle de ilgililer; Putin yalnızca seçimlerin takvime uygun olacağını duyurdu, ancak somut bir şey her zamanki üzere yok. (P. Salin / Nakanune, 21 Şubat)