Özgür His Durgun
Maraş merkezli 11 ili sarsan sarsıntı, öncelikle bölge halkı başta olma üzere tüm ülkenin ruhsal sıhhatini olumsuz etkiledi. Türk Psikologlar Derneği, Türkiye Psikiyatri Derneği, Psikoterapi ve Psikososyal Çalışmalar Derneği, Toplumsal Dayanışma için Psikologlar Derneği, Hayata Dayanak Derneği üzere meslek kuruluşları ve sivil toplum aktörleri, depremzedelere ruhsal dayanak için hususla ilgili uzmanları seferber etmeye çabalıyor.
Ancak istekli psikologlar, bölgeye yönlendirilmek için bürokratik süreçlerle uğraşırken, Diyanet İşleri Başkanlığı, sarsıntı bölgesine ‘manevi danışman’ gönderildiğini duyurdu. Ruh sıhhati uzmanları, zelzeleler sonrasında önemli ruhsal meseleler yaşayan depremzedelere yönelik dayanak sürecinde birinci temasın bu alanın profesyonelleri tarafından kurulması gerektiğine dikkat çekiyor.
SÜNNİ İSLAM BEDELLERİNE ODAKLI MANEVİ REHBERLİK
Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı, sarsıntının birinci günü öğle saatlerinde yaptığı açıklamada, Maraş’a 116, Adana’ya 100, Hatay’a 108, Gaziantep’e 53, Osmaniye’ye 64, Malatya’ya 62, Adıyaman’a 33, Diyarbakır’a 67, Şanlıurfa’ya 65, Kilis’e 28 psikososyal dayanak işçisi sevk edildiğini duyurdu. Enkaz altında kurtarılmayı bekleyen beşerler varken, mescitlerden sela okutarak reaksiyon çeken Diyanet İşleri Başkanlığı da sarsıntının üçüncü günü yaptığı açıklamada, bölgeye gönderilen diyanet işçisinin insanı yardım ve ‘manevi destek’ konusunda çalışmalarını sürdürdüğünü bildirdi. Fakat manevi takviyenin ne olduğu meçhul.
Ülkemizde manevi danışmanlık ve rehberlik alanında hizmetler, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Din Hizmetleri Genel Müdürlüğü bünyesinde sürdürülüyor. Dünyada da çeşitli örnekleri olan manevi rehberlik Avrupa ülkelerinde dini olduğu kadar dini olmayan inançlarla ilgili yardım ve dayanağı de kapsarken, Türkiye’deki uygulama biçiminde Sünni İslam bedellerinin öne çıkarıldığı bir yaklaşım izleniyor. Sarsıntı bölgesinde yaşayan önemli bir Alevi nüfusun yanı sıra, Hristiyan inancına mensup halkın da olduğu düşünüldüğünde, uygulamanın kapsayıcılık ve kucaklayıcılık açısından sıkıntılar yaratabileceği tartışılıyor.
‘İLK TEMAS PROFESYONELLER TARAFINDAN KURULMALI’
Manevi danışmanlar, hastane, ceza infaz kurumu, huzurevleri, öğrenci yurtları üzere kurumlarda ön plana çıkıyor. Örneğin, ceza infaz kurumlarında 1983’ten beri var olan ‘cezaevi vaizliği’ bir çeşit manevi danışmanlık fonksiyonuna sahip. 2003’te açılan Aile ve Dinî Rehberlik ofislerinin yanı sıra AFAD, Gençlik ve Spor Bakanlığı, Sıhhat Bakanlığı ve Yeşilay üzere kurumlarla imzalanan protokoller, manevi danışmanlığın kurumsal alanını bir epey genişletmiş durumda. Bugün ayrıyeten Türkiye’de pek çok üniversitede manevi rehberlik, bir yüksek lisans programı olarak öğrenci kabul ediyor.
Ruh sıhhati uzmanları, sarsıntılar sonrasında önemli ruhsal sıkıntılar yaşayan depremzedelere yönelik dayanak sürecinde birinci temasın bu alanın profesyonelleri tarafından kurulması gerektiğine dikkat çekiyor. Uzmanlar, vakit ilerledikçe ruhsal birinci yardımın yerini uzun periyot psikoterapi hizmetlerinin alacağını ve bunun kapsamının maneviyatın çok ötesinde bir yaklaşım ve uzmanlık gerektirdiğini belirtiyor.
Psikoterapi ve Psikososyal Çalışmalar Derneği İdare Şurası Lideri Didem Doğan ‘MANEVİ TAKVİYE HİZMETİ ASLINDA HALKI YATIŞTIRMA ÇABASI’
Konuyla ilgili Psikoterapi ve Psikososyal Çalışmalar Derneği İdare Şurası Lideri Didem Doğan, “Manevi rehber yahut danışmanların biz klinik psikologlardan evvel bölgeye gönderilmesini biraz da halkı yatıştırmaya dönük bir uğraş olarak okuyoruz” dedi.
Depremzedelerin ruhsal takviye gereksiniminin ne tarafta olduğunun güzel anlaşılması gerektiğine dikkat çeken Doğan, “Bize ulaşan depremzedelerden yahut yakınlarından aldığımız bilgilere nazaran, beşerler korkuyor, uyku sorunları yaşıyor. Ajite davranışlar, davranış bozuklukları üzere akut belirtiler sergiliyor. Bunların hiçbiri olağandışı reaksiyonlar değil, zira zati yaşanan olağan değil. Lakin burada kritik problem, insanlara muhtaçlık duydukları takviyesi kimin verdiği” dedi.
Akut travma süreçlerine dair bilgi ve deneyimi olmayan bireylerin bu takviyesi vermesinin travmayı daha da artırabileceği istikametinde ihtarda bulunan Doğan ‘’Manevi takviye için orada olduğu söylenen beşerler ruhsal birinci yardım eğitimi aldılar mı? Akut periyotta nasıl psikososyal takviye verebileceklerine dair bilgi ve deneyime sahipler mi?” sorularını yöneltti.
‘GÖNÜLLÜ PSİKOLOGLAR BAKANLIKTAN MÜSAADE BEKLEDİ’
Ruhsal sıhhat hizmetleri alanında bir uyum sorunu ve belirsizlik olduğuna değinen Doğan, bu süreçte istekli psikologlar olarak alana gitmek ve çalışmak için bakanlıktan uzun mühlet müsaade beklendiğini hatırlattı. Doğan şöyle devam etti: “Her toplumsal travmada belirsizlik durumu olur lakin Maraş merkezli sarsıntının üzerinden iki hafta geçmiş olmasına karşın belirsizlik durumu hala sürüyor. Yaşanan belirsizlik bizim işlerimize de yansıdı. Günlerdir alana gitmek için uzman arkadaşlarımızı organize etmeye çalışıyoruz, eğitimler veriyoruz, çevrimiçi yahut yüz yüze depremzedelere yönelik ruhsal birinci yardımda bulunuyoruz. Bakanlıktan alana inme konusunda müsaadeleri şimdi alabildik.”
‘DEPREMZEDELERE ‘ÜZÜLMEYİN, İSYAN ETMEYİN’ ÜZERE TELKİNLERDE BULUNMAK ZİYAN VERİR’
Doğan, sivil alanda pek çok meslek örgütü varken önceliğin manevi danışmanlara verilmesinin ‘’Depremzedelerin psikoloğa gereksinimi yok, devlet olarak neye gereksinim olduğunu ben belirlerim” manasına geldiğini belirtti. Doğan, “Manevi danışmanları beşerler talep ediyor mu? Şu anda bunun vakti mı? Üstelik o coğrafyada Sünnileri yanı sıra Alevlerin, Hristiyanların da yaşadığı yahut inanmayan bireylerin de olduğu düşünülürse, yapılan şey aslında din vesilesiyle toplumun yatıştırılma gayreti. Bu yaşananları bir metafor olarak tabir etmem gerekirse; bu problem de adeta enkaz altında kalsın isteniyor” dedi.
Depremzedelere “Üzülmeyin, isyan etmeyin” üzere telkinlerde bulunmanın insanlara ziyan vereceğini söz eden Doğan, “Orada yakınlarını kaybeden beşerler kendilerini hayatta kaldıkları için hatalı hissediyor. ‘Halimize şükredelim, Allah verdi, Allah aldı, Yazgı böyleydi’ üzere tabirler bu olayda ihmali olanlara yönelik öfkeyi dindirme müdahalesinden öteye gitmez. Bastırılan şey kesinlikle geri gelir” diye devam etti.
Türk Psikologlar Derneği Genel Koordinatörü Cebrail Polat ‘RUH SIHHATİ HİZMETİ UZMANLAR TARAFINDAN VERİLMELİ’
Depremin akabinde psikososyal hizmet verecek bireylerin bilimsel eğitim almış ve kâfi donanıma sahip olmaları gerektiğini vurgulayan meslek kuruluşlarından biri de Türk Psikologlar Derneği.
Dernek tarafından kamuoyuna yapılan açıklamada, sarsıntı bölgelerine manevi danışman gönderilmesinin mevcut ruh sıhhati meslek mensuplarının vazife alanlarının ihlaline neden olacağına dikkat çekildi ve şöyle denildi: “Bireylerin mensup oldukları dinlerle ya da inançlarla ilgili din adamlarından dini bilgi ve dinî rehberlik almaları temel insan hakkıdır lakin ruhsal zorlanma, hastalık ya da bozukluklarda alınması gereken ya da sunulması gereken, ruh sıhhati hizmetidir. Ruh sıhhati hizmeti de ilgili alanlarda yetişmiş olan ruh sıhhati meslek mensupları yani psikologlar, klinik psikologlar, psikiyatri tabipleri tarafından verilmelidir.”
Türk Psikologlar Derneği Genel Koordinatörü Cebrail Polat ise travma alanının çok hassas olduğunu belirterek; “Farklı meslek örgütlerinden bireylerin, ruhsal dayanak ismi altında niteliksiz eğitim yahut sertifikalarla bu tıp bir işe girişmesi başta depremzedelere, akabinde kendilerine faydadan çok ziyan getirir. Biz Türk Psikologlar Derneği olarak her psikoloğu bölgeye göndermiyoruz, uzmanlık alanına nazaran kıymetlendiriyoruz. Gidecek olan uzmanlarımızı da alana hazırlamak üzere ayrıyeten süpervizörlük yapıyoruz” diye konuştu.
Polat, “Derneğimizin Türkiye’deki her şubesinde hazırlıklarımızı tamamladık. Zelzele bölgelerinde gerçekleştireceğimiz psikososyal dayanak çalışmaları için çıktığımız istekli davetine 8 bini aşkın müracaat aldık. Zelzelesi izleyen birinci hafta içinde Ankara merkezimizde başşehre ulaşan depremzedeler ve çocuklarla çalışmalara çabucak başladık. Sarsıntının akut periyodu dediğimiz devir yavaş yavaş bitiyor. Münasebetiyle artık alanda daha profesyonel uzmanlara muhtaçlık var. Maraş Zelzelesi Travma, Afet ve Kriz Ünitesi Genel Uyumu olarak çalışmalarımız büyük bir takımla acilen sürdürüyoruz” halinde bilgi verdi.
Acil Durum Ruh Sıhhati ve Psikososyal Dayanak Uzmanı Hasret Çolak ‘TEMEL PRENSİP ZİYAN VERMEMEK OLMALI’
Deprem bölgesinde çalışmalarını sürdüren sivil toplum kuruluşlarından Hayata Dayanak Derneği, öncelikli olarak çocuk odaklı psikosyal takviye çalışmaları yapıyor. Derneğin alandaki görevlilerinden Acil Durum Ruh Sıhhati ve Psikososyal Takviye Uzmanı Hasret Çolak, sarsıntılar sonrasında telefonla yaklaşık 2 bin muhtara ulaştıklarını ve yüzde 42’sinin bölgede ruhsal dayanak gereksinimi olduğunu aktardığını kaydetti.
Bu oranın çok yüksek olduğunu söyleyen Çolak, şöyle devam etti: “Travma, çok hassas yaklaşılması ve hakikat vakitte yanlışsız müdahalelerle dahil olunması gereken hayli hassas bir mevzu. Herkesin yaşadığı kuvvetli hayat tecrübelerine nasıl tepki gösterdiği kendine has ve biricik. Birçok meslekte olduğu üzere en temel unsurumuz, ‘zarar vermemek.’ Bireyler, travmatik hayat tecrübelerinin olumsuz tesirlerini azaltmak için ferdî olarak dini inançlarından ya da kültürel pratiklerinden faydalanabilirler. Fakat bu travmatik sürecin ve travma sonrası ortaya çıkan his ve davranışların sebeplerine dair bilgisi olmayan rastgele bir kişinin yapacağı müdahale, en temel unsur olan ‘zarar vermeme’ prensibine alışılmamış hareket etmek manasına gelir. Bu nedenle bilhassa sarsıntıdan direkt etkilenmiş ve ruh sıhhati dertleri yaşayan çocuk ve yetişkinlerin kesinlikle uzmanlarla temas etmesi hayati kıymete sahip. Örneğin, sarsıntı yaşamış çocuklarla bir çalışma yaparken, bu çalışmayı nerede, nasıl, hangi tecrübeye sahip uzmanlarla, hangi malzemeleri kullanarak, hangi oyunlarla ve gereçlerle, ne kadar mühlet yapacağınız üzere ve daha birçok ayrıntısı planlamanız gerekiyor. Fakat maalesef her çalışmanın bu formda hazırlanmadığını görüyoruz” dedi.