Reşat Nuri Güntekin askeri tabip Nuri Beyefendi ve Kars valisi Yaver Paşa’nın kızı Lütfiye Hanım’ın oğlu olarak 1889’da İstanbul Üsküdar’da dünyaya geldi. Reşide isimli kız kardeşi çok genç yaşta ölen Güntekin, tek çocuk olarak büyüdü.
Üsküdar Selimiye’de başladığı birinci tahsilini Çanakkale mahalle mektebinde tamamlayan muharrir, bir buçuk yıl kadar Çanakkale İdadisi’ne devam etti.
Usta edebiyatçı daha sonra İzmir Frerler Mektebi’ne kayıt oldu fakat bitirmeden tasdikname alarak, İstanbul Darülfünunu Edebiyat Şubesi’nin imtihanına girdi. İmtihanda başarılı olan muharrir, edebiyat kısmından 1912’de mezun oldu.
Reşat Nuri Güntekin, 1927’ye kadar Bursa ve İstanbul’da çeşitli okullarda Fransızca ve Türkçe öğretmeni ve müdür olarak misyon yaptı. Birebir yıl Erenköy Kız Lisesi’nden mezun olan öğrencisi Hadiye Hanım ile evlendi.
“BABAM HALK ADAMI LAKİN KENDİSİNİ YETİŞTİRMİŞTİ”
Güntekin çiftinin kızı Ela Güntekin, yaptığı bir açıklamada anne ve babasının evlilikleriyle şu bilgiyi vermişti:
“Annemin sesi çok hoşmuş. Okul yönetimi eğitim için yurt dışına göndermeyi düşünmüş fakat annemin babası müsaade vermemiş. Annem parıltıları olan bir bayan. Okusaydı yeterli bir yere gelebilir ya da âlâ bir opera sanatkarı olabilirdi. Hiç birikimi olmayan bir adamın gidip burjuva ailesinin kızıyla evlenmesi sıradan bir şey değil. Babam halk adamı fakat kendisini yetiştirmişti.”
Daha sonra Ulusal Eğitim Bakanlığı müfettişliğine tayin edilen muharrir, Çanakkale’den milletvekili seçiline kadar bu misyonuna devam etti. Güntekin, 1939-1946’da iki devir süren milletvekilliğinden sonra tekrar müfettişliğe döndü ve 1947’de başmüfettiş oldu.
1950’DE UNESCO’NUN TÜRKİYE TEMSİLCİSİ OLDU
Reşat Nuri Güntekin, 1950’de UNESCO’nun Türkiye temsilcisi ve talebe müfettişi olarak Paris’e gitti. Emekliye ayrıldığı 1954’ten sonra ise İstanbul Kent Tiyatroları Edebi Heyet üyeliğine seçildi.
Hüseyin Çelik, İslam Ansiklopedisindeki Reşat Nuri Güntekin hususunda, müellifin edebiyatla münasebetini şöyle söz ediyor:
“Reşat Nuri, edebiyatla ilgisinin, çocuk yaşlarda teyzesinin oğlu Ruşen Eşref Ünaydın’la birlikte dinledikleri lalası Şakir Ağa’nın masallarıyla başladığını, daha sonra Çanakkale’de otururlarken konut hanımlarının kendi ortalarında okudukları hissi romanlara kulak konuğu olduğunu, bunlar ortasında bilhassa Fatma Aliye Hanım’ın Udi isimli romanını unutamadığını söyler. Lakin asıl bir müddet sonra Halit Ziya Uşaklıgil’den okuduklarıyla hevesinin arttığını söz eder. Ayrıyeten konutta babasının Türkçe ve Fransızca edebiyat ve ideoloji kitaplarını ihtiva eden epey varlıklı bir kitaplığı vardır.”
“İzmir’de Fransız misyonerlerinin çalıştırdığı Frerler Mektebi’ne devam ederken öğrendiği Fransızcası ile Batı klasiklerini tanıdı. Babasının memuriyeti münasebetiyle çocukken, daha sonra öğretmenlik ve müfettişlik yıllarında yakından tanıdığı ve müşahede ettiği Anadolu kent ve kasabaları, beşerler, karşılaştığı olaylar, roman ve kıssalarının varlıklı gerecini oluşturmuştur. Yeniden çocukluğunda çadır tiyatrolarına düşkünlüğü, birinci öğretmenlik yıllarında Bursa’da Ahmed Vefik Paşa’nın yaptırmış olduğu tiyatroda seyrettiği oyunlar da bu edebi cinsle önemli olarak ilgilenmesine yol açmıştır.”
İLK YAZILARI İMZASIZ YAYINLANDI
İlk gençlik yıllarında yazdığı ve imzasız yayımladığı birkaç şiir denemesinden sonra Genç Kalemler’deki birinci makalesiyle edebiyat dünyasına giren Güntekin, La Pensee Turque mecmuasıyla Vakit gazetesine edebiyata, bilhassa tiyatroya dair makaleler yazdı.
Reşat Nuri’nin birinci öyküsü “Eski Ahbap”, Diken mecmuasında yayınlandıktan sonra birinci romanı “Harabelerin Çiçeği” 1919’da Vakit gazetesinde okuyucuyla buluştu. Birebir yıllarda Tristane Bernard’dan “Hakiki Kahramanlık” ismiyle adapte ettiği birinci piyesi Hayreddin Rüşdü takma ismiyle yayımlandı.
Yazara şöhret kazandıran Çalıkuşu yapıtı, 1922’de Vakit gazetesinde yayınlandıktan sonra birebir yıl kitap halinde yayımlandı. Çalıkuşu, o günden bugüne daima olarak okuyucuların ilgisini çeken ve en çok basılan romanlar ortasına girdi.
Güntekin, 1923 -1924’te Mahmud Yesari, Münif Fehim ve İbnürrefik Ahmed Nuri ile Kelebek isimli haftalık mizah mecmuasını çıkarttı.
Tiyatro, kıssa, roman, mizah, tenkit, çeviri, uyarlama, antoloji, kelamlık alanlarında pek çok yapıta imza atan Güntekin, 1947’de Cumhuriyet Halk Partisinin çıkardığı Memleket gazetesini yönetti.
Bazı yayınlarında Hayreddin Rüşdü, Cemil Nimet, Sermed Ferid isimlerini tercih eden usta müellif, bilhassa mizahi yazılarında Yıldız Böceği, Ağustos Böceği, Ateş Böceği takma isimlerini kullandı.
OTURDUĞU SOKAĞA İSMİ VERİLDİ
Türk edebiyatının değerli isimlerinden Güntekin’in yazıları, Vakit, Vakit, Kelebek, Diken, Şair, Şair Nedîm, Temaşa, Büyük Mecmua, Edebi Mecmua, İnci, Dersaadet, Tercüman-ı Hakikat, Fikirler, Hayat, Yeni Türk, Varlık, Aydabir, Çınaraltı, Cumhuriyet, Milliyet, Fotoğraflı Şark, Ulus, Tan, Memleket, Türk Yurdu, Yeni Mecmua, Güneş, Muhit, Ana Yurt, Akbaba, Yedi Gün gazetelerinde okuyucuyla buluştu.
Reşat Nuri Güntekin, akciğer kanseri tedavisi için gittiği Londra’da 7 Aralık 1956’da hastalığına yenik düşerek öldü. Karacaahmet Mezarlığı’na defnedilen müellifin Levent’te oturduğu sokağa ‘Çalıkuşu’ ismi, Kadıköy ve İzmir’de bir ilköğretim okuluna ve Fatih’te bir tiyatro sahnesine ismi verildi.
Yazarın esas yapıtları şöyle:
“Çalıkuşu”, “Dudaktan Kalbe”, “Gizli El, Damga”, “Akşam Güneşi”, “Bir Bayan Düşmanı”, “Yeşil Gece”, “Acımak”, “Yaprak Dökümü”, “Kızılcık Dalları”, “Gökyüzü”, “Eski Hastalık”, “Ateş Gecesi”, “Değirmen”, “Miskinler Tekkesi”, “Harabelerin Çiçeği”, “Kavak Yelleri”, “Son Sığınak”, “Kan Davası”, “Ripka İfşa Ediyor” (AA)