“Bir şair gördüm, konuşurken bir zambağa ‘siz’ diyordu.”
Modern İran şiirinin en değerli beş şairinden biri olan Sohrab Sepehri’nin “Bütün Şiirleri”, İsmail Söylemez çevirisiyle Kapı Yayınları’ndan çıktı. Ressam olması sebebiyle kendisine “Kelimelerle fotoğraf çizer, renklerle şiir yazar” denilen şair, Furûğ’dan etkilense de kendi türküsünü söylemesiyle meşhurdur. 1928 yılında doğan Sepehri, 1980 yılında lösemi nedeniyle vefat ettiğinde 52 yıla tam dokuz şiir kitabı sığdırmıştı. Daha evvel toplu şiirlerinin Türkçe’ye kazandırıldığını, lakin piyasada pek bulunmadığını belirten Söylemez, yeni bir çeviriye gereksinim duyulduğu için bu kitabı yayınladıklarını tabir etti. Sohrab Sepehri üzerine çalışmaları olan Doç. Dr. İsmail Söylemez’le Sepehri’yi ve çağdaş Fars şiirini konuştuk.
ELLİDEN FAZLA LİSANA ÇEVİRİ EDİLDİ
Söylemez, Sepehri’nin İran edebiyatının çağdaşlaşma periyodunun en kıymetli beş şairinden birisi olduğunu söyleyerek şu değerlendirmede bulundu: “Sohrab’ın özelliği hem yeni üslupta şiirler kaleme alması, hem de kendisinden sonraki şairlere ilham kaynağı olarak adeta bir ekole dönüşmüş olmasıdır. Dünya üzerinde başta Türkçe olmak üzere elliyi aşkın lisana de çeviri edildi.Sohrab şiirlerini Türkiye şiiriyle kıyaslarsak ‘İkinci Yeni’ye denk düşer. Münasebetiyle devrin toplumsal yapısını da şiirine yansıttığını görüyoruz. Ayrıyeten Sohrab’ın ressam olması da şiirini tesirler. Sepehri, şiirde ve fotoğrafta birebir ustalığa ulaşmış, birebir derecede beğenilmiş nadir isimlerden birisidir. Tabloları İran, Amerika, Avrupa ve Asya’da onlarca stantta sergilendi. Kendisi de birçok fuara katıldı, ismine çok değerli şiir geceleri düzenlendi, üzerine onlarca kitap kaleme alındı, yüksek lisans ve doktora tezleri yapıldı. Benim de yüksek lisans tezimin mevzusudur.”
HER SANATÇI ÜZERE KAYGISI VARDI
Modernleşme devri şiirinin Türkiye şiirinden önemli manada etkilendiğini belirten Söylemez, “O devirde hem Türkiye hem de İran emsal toplumsal şartları yaşıyordu. Çağdaşlaşma süreci İran ve Türkiye ortasında çok sayıda ortak öge taşır. Bu ögeler birebir vakitte sanattaki ve edebiyattaki dönüşüme de yansıyor. Sohrab’ın kapalı bir şiiri var, ideolojik ya da sloganik değil. Ancak bunun yanı sıra her sanatçı üzere kaygısı var, çok önemli bir toplumsal tenkit içerir, ileti verme tasası çok güçlüdür. Hem şiirlerinde hem de fotoğraflarında bunu çok net bir halde görebiliyoruz” sözlerini kullandı.
UZAK DOĞU MİSTİSİZMİNİN ETKİSİ
Doçentlik tezi olarak da çağdaş Afganistan şiirini çalışan Söylemez, klasik şiir geleneğimizin çok canlı olduğunu ve kendisinden sonraki devirleri de etkilediğini anlatıyor. Türkiye’de yaşanan reddi miras olayının İran ve Afganistan’da yaşanmadığı için, bu klasik damarın çağdaş damarı da etkilediğinin altını çizen Söylemez, “Sohrab Sepehri’inin en fazla etkilendiği üç isim, Hafız, Mevlana ve Attar’dır. Üçü de klasik gelenekten gelir. Afganistan edebiyatı bilinenin bilakis hem İran edebiyatını etkilemiştir hem de Anadolu coğrafyasındaki edebiyatı etkilemiştir. Lakin Tanzimat sonrası periyotta çağdaş Türkiye edebiyatı ve çağdaş Türkiye şiiri hem İran şiirini hem de Afganistan şiirini etkilemiştir. Çağdaş İran edebiyatının başlangıcında da hem Garip Şiir Akımı’nın tesiri hem de çok net bir biçimde Nazım Hikmet’in tesiri görülür. Daha sonra da İkinci Yeni’nin tesirlerini görebiliyoruz. Sohrab’a gelirsek, klasik şiir geleneğinden çağdaş şiire yanlışsız evrilirken, şekilsel olarak bir etkilenme varsa da içerik olarak daha çok Uzak Doğu mistisizminin tesirinde kalmıştır” dedi.