Rekabet Konseyi Lideri Birol Küle, zincir market soruşturmasının akabinde tedarikçilere kesilen cezaya ait açıklamalarda bulundu. AA’ya konuşan Küle, bu soruşturmanın marketlere 2,7 milyar liralık ceza kesilen birinci soruşturmadan misal ve ayrışan tarafları olduğunu belirtti.
İki belgenin en değerli ortak tarafının, başta besin ve hijyen eserleri olmak üzere süratli tüketim eserlerine yönelik inceleme, şikayet, araştırma ve müşahedelerin eseri niteliği taşıması olduğunu söyledi. Küle, “Yapılan yerinde inceleme ve tahliller bizleri maalesef hem alt pazar olan organize perakende ve özellikle büyük ulusal süpermarket zincirlerin hem de üst pazarda kıymetli markaları denetim eden ekonomik ünitelerin dahil olduğu birbirine paralel kartel yapılanmalarına götürdü” diye konuştu.
‘KARTEL YAPILANMASI VAR’
Küle, birinci evrakta 5 büyük ulusal zincir marketin hem kendi ortalarında koordine ettikleri hem de üst pazardaki bir tedarikçinin uyuma dahil olduğu “iki taraflı bir kartel yapılanmasının” kelam konusu olduğunu argüman ederek, “İkinci belgemizde bu yapıyı genişleterek tamamlayan 13 farklı ‘topla-dağıt karteli’ dediğimiz tipte kartel yapılanması daha olduğunu gördük” tabirini kullandı.
‘MAALESEF DEĞERLİ GERÇEKLERİ GÖRDÜK”
Küle “aynı aksiyonun iki defa cezalandırılmaması” unsurunu hatırlatarak şöyle devam etti:
“Bununla birlikte, ikinci evrakımızla maalesef bölümdeki birtakım kıymetli gerçekleri bir sefer daha ve güçlü bir halde görmüş olduk. Yüksek hisseye sahip tedarikçiler ile tekrar yüksek hisseye sahip perakende şirketlerinin mevcut ticari alakalarını kullanarak refah dağılımını nasıl bozdukları, yapay fiyat artışları ile moral da dahil toplumsal adaleti nasıl tahrip ettikleri, ağırlaşmanın olduğu piyasalarda rekabet ihlallerinin kolaylaştığı, kritik devirlerde bilhassa alt pazardaki darboğazın tüketiciler üzerindeki baskısını artırdığı görüldü. Hükümetin her türlü teşvik ve iktisadi takviyelerine karşın kar feragati ve sürdürülebilir yatırım yerine çok karlılık odaklı çalıştıkları, Fransa örneğindeki üzere belirli devirlerde fiyatları dondurabilecekken bu çeşit dayanışma ruhundan uzak kaldıkları, kısa, orta ve uzun vadede tüketicinin daima dezavantajlı olduğu ortaya çıktı. Tüm bu müşahedeler organize pazardaki bu ağırlaşmanın kesinlikle giderilmesi gerektiğine işaret etmektedir.”
KÜLE: HUB AND SPOKE KARTELİ
Başkan Küle, “hub and spoke” olarak söz edilen “topla-dağıt karteli” kavramına ait de, bu kartellerin olağandan en değerli farkının, aktörlerin dikey ticari münasebetlerden faydalanarak koordine olmaları ve bu halde rekabetçi düzeyin üstündeki fiyatlarda anlaşıp bunu sürdürebilmesi olduğunu öne sürdü.
Kartellerin uzun mühlet stabil kalabilmesi için rakiplerin birbirini çok maliyetlere katlanmadan izleyebilmeleri ve fiyat kırarak satışlarını artırmak isteyen yani karteli bozan üyelerine yaptırım uygulayabilmesi gerektiğini belirten Küle, “Bunu en az maliyetle yapabilmelerinin bir yolu da rutin ticari münasebetleri ve bağlantıları bulunan bir ‘hub’ı kullanmaktır. Şayet hem ‘hub’ hem de ‘spoke’lar karteli kendi yararlarına görürse dikey bağları kullanarak genel fiyatların tüm piyasada yüksek kalmasını garantileyeceklerdir. Yani ‘hub and spoke’ dediğimiz kartel tipini sürdürmek, standart bir karteli sürdürmekten daha kolay ve aktif oluyor.” diye konuştu.
Bu kartel tipini dünya örneklerine paralel formda ülkede de görmüş olduklarını vurgulayan Küle, şu değerlendirmede bulundu:
“Belçika, Kanada, İngiltere dahil pek çok ülkede tekrar bizim evraklarımızın kapsamına emsal belgelerin yanında farklı kesimlerde önemli ve 15-20 yıllık dönemlere varan kartel yapılanmaları tespit edilmiştir. Bunların kimileri da pişmanlık kurumuyla otoriteye duyurulmuştur.”
5 ZİNVİR MARKETİN PAZAR HİSSESİ YÜZDE 85
Küle, zincir marketlerden birinci 5’inin toplam yaklaşık yüzde 85 pazar hissesine sahip olduğuna dikkati çekerek, “Her ne kadar ölçek ve kapsam ekonomileri bir dereceye kadar aktiflik yaratıcı olsa da çok ağırlaşma ve marketlerin büyüme spiralinin gıda-tüketim eserleri zincirine olan olumsuz yansımaları muhakkak bir noktadan sonra ağır basmaktadır” dedi.
Yapılan bilimsel çalışmalarda, piyasadaki her yüzde 1 ağırlaşmanın yüzde 0,2 fiyat artışına sebep olduğu bulgusu olduğuna işaret eden Küle, şöyle konuştu:
“Bu zincirler mağaza sayılarının binlerle söz edilmesi ve ülkemizin tamamına yayılmalarının yanında alımlarını ve kararlarını çok büyük ölçeğe dayalı olarak merkezi yapıyorlar. Bu da üst pazarlar ne kadar rekabetçi olursa olsun alt pazara gelindiğinde çok önemli bir alıcı ve pazarlık gücü demek. Rekabetin olduğu ortamda bu zincirlerin toptan düzeyde fiyat kırması ve bunu da tüketiciye yansıtmaları beklenir lakin maalesef az sayıda oyunculu bu yapıda evraklarımız bu darboğazın tüketicinin kaybettiği bir yapı haline gelmiş olduğunu net bir halde kanıtladı. 5 küme, asimetrik fiyatlama (değer zincirinde değer-fiyat bağının zincirlerin avantajına olması) ve bedel zincirindeki asimetrik risk paylaşımı sayesinde neredeyse sıfır riskle karını maksimize ederken bilhassa küçük ölçekli tedarikçilerin çok düşük marjla çalışmak zorunda kaldığı görüldü.”
‘BÜYÜK MARKETLET ÇİFTÇİYE ZARAR’
Küle, “tarım piyasalarında dikey zincirde büyük marketler tarafından pazar gücünün kullanılmasının” hem çiftçinin bağımsızlığını bitirdiğini hem de önemli refah yarattığını söyleyerek şunları kaydetti:
“Bunun sonucu olarak ekonomilerdeki şokların tesiri büsbütün çiftçiler ve küçük ölçekli oyuncular üzerinde kalmaktadır. Sıkıntının bir öteki boyutu da büyük zincirlerin üst pazardaki tedarikçilerden daha elverişli şartlarda alım yapabilmesi karşısında tedarikçilerin bu kaybı dengelemek emeliyle geriye kalan marketlere/esnafa daha yüksek fiyatlardan satmak, daha kısa vadeli satmak durumunda kalması. Bu durum mahallî marketler ve küçük esnaf için sürdürülebilir olmaktan çok uzaktır. Bu tablo ayrıyeten büyük zincirlerin rakiplerinin maliyetlerini de artırıyor. Gördüğünüz üzere risk daima küçüklerde ya da tüketicide kalmış oluyor. İşte tüm bu sebeplerle organize pazarda ağırlaşmanın ve alt pazarda dar boğazın sebebi olan aktörlerin mevcut durumlarının rekabetçi bir piyasanın oluşmasına mani olduğu ve kesinlikle dikkatli bir formda düzenlenmesi gerektiği yadsınamaz bir gerçektir. Burada asimetrik bir düzenlemeyle 5 büyük zincir marketin dikey ticari alakalarının ve entegrasyonunun kesinlikle alt ve üst pazarlardaki rekabet tasalarını giderek halde tekrar düşünülmesi gerekiyor.”
(HABER MERKEZİ)