Anadolu kültürünün son periyot taşıyıcı isimlerinden olan Rasim Özdenören’i geçtiğimiz günlerde Hakk’a uğurladık. Edebiyatımızın kıymetli isimlerindendi. Bilhassa Yedi Hoş Adam tabiri ile bilinen akım içindeydi. Ve o Yedi Hoş Adam’ın sonuncusu idi. Artık edebiyatını ve niyet dünyamıza katkısını tekrar yorumlama ve kıymetlendirme vakti.
Rasim Özdenören’in niyet dünyasını ve Anadolu kültürüne katkısını yorumlarken sinemayı dışarıda bırakmak mümkün değil. Sanatın en kadim kısımlarından olan edebiyatta ustalığı malum olan Özdenören âlâ bir sinema izleyicisi idi. Kendisi ile yapmış olduğum birkaç mülakatta kesinlikle sinema başlığı açıp kendisinden anılarını dinlemişliğim vardı. En son birkaç yıl evvel bir belgesel için bize evni açtığında da konusinemaya gelmişti ve uzun uzun konuşmuştuk.
Kendi jenerasyonunun sinema ile bağını da kendisinden sonraki jenerasyonun ve egemn kültürün sinema eliyle elde ettiği tesir alanını da sıkça vurgulardı. Sinemanın katiyetle bir manipülasyon fonksiyonu gördüğüne inanırdı. Amerikan kültürünün dünyaya yayılmasında ve toplumların dönüşmesinde sinemanın rolünün çok baskın olduğunu söylerdi.
“ÇOCUKLAR SİNEMAYA GÖNDERİLMEZDİ”
Sinemanın Anadolu insanı nazarında nerede durduğuna dair sohbetimizde kendi çocukluğundan da kelam etmişti. Cumhuriyetin birinci yıllarına uzanan çocukluğunda resmi ideolojinin baskıcı tavrının tepkisel yansıması olarak sinemaya karşı bilhassa dindar halkın uzak durmaya çalıştığını söylemişti. Notlarımın ortasında şu sözleri yer alıyor: “Çocuklar aslında sinemaya gönderilmek istenmezdi. Bizim ailemiz o açıdan biraz daha rahattı, bizim kahrımız yoktu. Komşularımızın çocukları baya düşünce çekerlerdi. Aileleri sinemaya göndermek istemezdi.”
“SİNEMA AHLAK BOZUCU GÖRÜLÜRDÜ”
Rasim Özdenören’in çocukluk ve birinci gençlik yıllarına rast gelen 1950’li ve 1960’lı yıllar, Türk Sinemasının da kendini yine tanımladığı ve var olma emaresi gösterdiği yıllardı. 50’lerle birlikte Metin Erksan, Halit Refiğ, Lütfi Ömer Akad üzere öncü isimlerin uğraşlarıyla sinemamız yerli dokularla tanışsa da öbür tarafdan endüstriyel sinemanın hali Anadolu beşerinin güzeline gitmedi. Çünkü 60 ve bilhassa 70’lerle birlikte ‘sakıncalı filmler’ olarak nitelendirilen erotik sinema furyası vardı. Bu devrin çabucak öncesi ve sırasında gençliğini yaşayan Rasim Özdenören, ticari sinemanın bu görüntüsünden dolayı sinemanın ahlak bozucu yapısı olduğu düşünüldüğünü söylemişti. Notlarımı şöyle aktarayım:
“SİNEMA, ABD KÜLTÜRÜNÜ TAŞIDI”
Görüldüğü üzere dünya sinema kesiminin hakimi, çift kutuplu dünyanın soğu savaş sürecinde şatafatlı tarafı ABD’nin en kıymetli silahlarından birinin Hollywood olduğunu düşünüyordu, Rasim Özdenören. Televizyon ile sinemanın bir devir birlikte ele alındığı süreçte Rasim Özdenören, bu iki alanın da çok değerli olduğunun da altını çiziyordu. Amerikan hegemonyasının aracı olması, sinemanın terk edilmesi gerektiği manasına gelmiyordu. İzleyicinin de üreticinin de yayıncının da sinemada karar kılması ve pak bir formda var olmasının zaruretine inanıyordu. “Televizyon ve sinema yalnızca üretimlerle sinemalarıyla girmiyor bir ülkeye. Kültürüyle, yaşantısıyla giriyor.” diyen Özdenören, bununla birlikte hassasiyet gözeterek bilhassa dindar kısmın sinema ile bağının kopmaması gerektiğini söylüyordu.
Kendisiyle sohbetimizde dünya sinemasından örneklerden de bahsetmişti. Andrei Tarkovsky, Ingmar Bergman üzere direktörlerin isimlerini saymıştı. Yapıtları de uyarlandı. Çok Sesli Bir Vefat, dizi tarihinin en değişik uyarlamalarından biriydi.
Çözülme de Rasim Özdenören’in yapıtından uyarlanan bir dizi idi.
DOSTOYEVSKİ İLE SİNEMADA TANIŞIR
Rasim Özdenören’in Ali Haydar Haksal’a çok evvelce verdiği bir mülakatta sarf ettiği kelamları de hatırlamak gerekir. Hikayeye başlamasının sebebinin sinema olduğunu söyler. Çünkü lise yıllarından sınıfta kalmamak için çalışması gerekirken, yakın arkadaşı şair Fazilet Bayazıt’ın sinemaya gitme ısrarı üzerine Dostoyevski’nin yapıtından uyarlanan Beyaz Geceler sinemasını izlerler. Özdenören, “filmi böyleyse romanı nasıldır” diyerek hayranlıkla Dostoyevski okumaya başlar. Ve kendi sözüyle ölene kadar da devam eden bir süreç başlar.
Esasında hepimizin olduğu üzere Rasim Özdenören’in de hayatında sinema müstesna bir yer tutuyor. Çünkü insanı, ülkesi, toprağı için düşünen ve çabalayan herkesin, çağdaş vaktin en güçlü aktörlerinden olan sinema üzerine düşünmesi, sinemayı yakından takip etmesi gerekiyor. Özdenören de bunun hakkını vermiş, sinemaya dair yaşanmışlıklar ve yorumlar bırakarak ortamızdan ayrılmıştır. Umarım Özdenören’in hayatını, yapıtlarını ve yorumlarını göreceğimiz kaç sinemalar izleriz.