“Tarikat başkanının söylediği haber pahası taşıyor mu? Ya da bu yalnızca bir ideolojiyi yayma gayreti mı? Buna bakmak lazım.”
Radikal ya da ayrımcı telaffuzların haberleştirilmesi konusunda medyanın bir imtihanla karşı karşıya olduğuna dikkat çeken Bahçeşehir Üniversitesi Bağlantı Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Tirşe Erbaysal Filibeli, klâsik medya kuruluşlarının toplumsal medya kullanıcılarından farklı olarak basın etiği çerçevesinde hareket etmesi gerektiğini söylüyor.
Sosyal medyada seçim havasına girildikçe radikal ya da ayrımcı telaffuzların daha fazla sirkülasyona girdiği gözleniyor. Örneğin bir tarikat başkanının bayan düşmanı açıklamaları, görüntüsüyle birlikte tekrar tekrar haber sitelerinde ya da Twitter hesaplarında paylaşılmak suretiyle geniş bölümlere ulaştırılıyor. Ya da kamusal figürlerin ırkçı, popülist telaffuzları arka arda haberleştiriliyor.
Gazeteciliğin kamu faydasına yapıldığınıhatırlatan akademisyen, kelam konusu telaffuzun haber bedeli taşıyıp taşımadığının sorgulanması gerektiğini vurguluyor:
“Bazı toplumsal medya kullanıcıları yalnızca eğlenmek için kimileri da komik geldiği için çeşitli paylaşımlarda bulunabiliyor. Lakin ‘toplumu kucaklayıcı olmayan görüşlerin yaygınlaştırılması ne kadar gerçek’ diye sormak istiyorum. Bence hakikat değil. Hasebiyle haber bedeli de taşımıyorsa hiçbir halde haber yapılmamalı.”
“Nefret cürümlerini da tetikliyor”
Medyada yer bulan ayrımcı telaffuzlar, farklı kesitlerin medyayı propaganda aracına dönüştürmesine neden olurken nefret hatalarını da tetikliyor.
İnanç Özgürlüğü Teşebbüsü tarafından hazırlanan ve kısa bir mühlet evvel sonuçları açıklanan Türkiye’de Din, İnanç yahut İnançsızlık Temelli Nefret Kabahatleri 2021 raporuna nazaran, Ocak – Aralık 2021 aralığında din, inanç yahut inançsızlıkla ilişkili önyargı saikiyle işlenmiş 29 nefret cürmü yahut olayı tespit edildi. Toplumsal medyada gaye gösterilen Artvin Arhavi’deki Protestan topluluğuna yönelik işlenen cürüm da bunlardan biri. Kelam konusu rapora nazaran, Protestanlar evvel mahallî basında “misyonerlik” gerekçesiyle yazılı ve dijital mecralarda maksat gösterildi. Bu maksat göstermenin akabinde birtakım şahıslar, topluluk başkanının konut sahibine baskı kurarak kişinin konuttan çıkartılmasını istedi ve çeşitli tehditlere maruz kaldı.
Raporda, bu nedenle sivil toplumun nefret hatalarıyla ilgili gerçek bilgileri yaygınlaştırmak ve nefret cürümlerine dair farkındalığı artırmakiçin medyayla da işbirliği yapması tavsiye ediliyor.
Hrant Dink Vakfı bünyesinde ayrımcı söyleme karşı faaliyet gösteren Asulis İzleme Koordinatörü Yasemin Korkmaz da bu noktada medyanın sorumluluğuna dikkat çekiyor:
“Propagandaya girmemek için haberi yazan kişi, haberleştirdiği bildirilerin sahiplerinden farklı bir pozisyonda olduğunu belirtmeli. Bunun net bir halde gösterilemediği durumlarda, örneğin, haberde mevzu edilen bildiri ayrımcı telaffuz ya da nefret söylemi içeriyorsa, haberci iletinin daha geniş kitlelere ulaşması ve olumsuz sonuçlarının görülmesine katkıda bulunmuş olur.”
“Her siyasi önderin söylediği haber değildir”
Ayrımcı, cinsiyetçi ya da ırkçı telaffuzlar klasik medyada çoğunlukla “kopyala-yapıştır” sistemiyle, yani bir kanaat lideri ya da siyasi başkanın kelamlarının olduğu üzere medyada yer alması ile yaygınlaşıyor. Akademisyen Erbaysal Filibeli, bu metodun kullanılmaması gerektiğinin altını çiziyor.
“Her siyasi önderin söylediği haber değildir. Haber olması için ya toplumsal yarar sağlaması ya da bir olay olması gerekiyor. Kendi kitlesi olan bir siyasi önder toplumsal medyayı faal kullandığında bilişimsel propaganda yapıyor. Medya da söylediklerine haber gözüyle bakabiliyor. Lakin medya, doğruluğunu bilmeden ya da yanlışlığı kanıtlamadan olduğu üzere verdiğinde propaganda çalışmasına katkı sunmaktan öteki bir işe yaramıyor.”
Asulis’ten Yasemin Korkmaz da “kopyala-yapıştır” habercilik yerine, daha kapsayıcı bir telaffuz üretilmesi ve haberlerde bu telaffuzun kullanılması gerektiğini tabir ediyor. Korkmaz, “Yanlış bilgi tiplerinin yayılması, bir kabahatin, aksiyonun tüm kimliğe genellenmesiyle üretiliyor olabilir. Ayrımcı telaffuzun bunun üzere çeşitli yollarla aslında yanlış düşünme yollarıyla oluşturulduğunu göstermek, iletinin gücünü de büyük ölçüde azaltmaya yarar sağlayacaktır” diye de ekliyor.
“Haberin demokrasiye ziyan verdiğini öngörebilmek gerekiyor”
Ayrımcı telaffuz alanında çalışan uzmanlar, seçim devri için bilhassa ihtarda bulunuyor.
Doç. Dr. Erbaysal Filibeli, seçim sürecinde toplumsal medyaya yansıyacak paylaşımları doğruluğu tespit edilmediği sürece haberleştirmekten uzak durulması gerektiğini belirtiyor. Aksinin seçim propagandasına katkı sunmak olduğunu kaydeden akademisyen, “Şu an toplumsal medyada gördüğümüz görüntüler seçim sırasında artacak. Medyada tanınan görüntü ve telaffuzları haberleştirme eğilimi oluyor ancak medya kuruluşlarının profesyonel davranmaları gerekiyor.”
Yaygın toplumsal medya kullanımına rağmen kamuoyunun hala haber için basın araçlarını takip ettiğini vurgulayan Erbaysal Filibeli, “Ayrımcı telaffuzlar bir tık için haberleştirildiğinde bu niyet görünür kılınıyor ve beşerler manipüle ediliyor. Yapılacak haberin demokrasiye ziyan verdiğini öngörebilmek gerekiyor” diye konuşuyor.
Yasemin Korkmaz ise seçim periyodunda bilhassa mülteci ve göçmen siyasetleri üzerinden ayrımcı telaffuzun artabileceğini lisana getiriyor:
“Ayrımcı telaffuzun gayesi olan kimlik kümelerinin aslında neden maksat gösteriliyor olduğu, telaffuzun o günün şartlarında hangi aksiyonlara yol açtığını ve çeşitli biçimlerde bireylerin özgürlüğünü kısıtladığını belirtmek, sorunun ciddiyetini açıklamada yardımcı olacaktır.”
Burcu Karakaş