Spor yaralanmalarında hakikat ve vaktinde müdahale, çocuğun büyüme ve gelişimi üzerinde epey kıymet taşıyor. Hususa ait değerlendirmelerde bulunan Ortopedi ve Travmatoloji uzmanı Prof. Dr. Hasan Bombacı, “Çocuklarda erişkinlerden farklı olarak, uzun kemiklerdeki büyüme plaklarını etkileyen kırıklar ilerleyen yıllarda deformasyonlara sebep olabiliyor” diye konuştu.
TRAVMA MÜDDETİ VE ŞİDDETİ ÖNEMLİ
Büyüme plağı üzerinde gelişebilecek hasarların farklı hallerde ortaya çıkabileceğini söyleyen Prof. Dr. Bombacı, kelamlarına şöyle devam etti:
“Yaralanma sebeplerinden bir tanesi de bilhassa müsabakalı sporlarda atletin yüksek motivasyonla mevcut fizyolojik hudutlarının çok üstünde çok antrenman yapmasıdır. Bu tıp çok zorlamalar büyümeyi olumsuz etkileyebilir. İster ani gelişen bir yaralanma (büyüme plağından geçen kırıklar), isterse çok kullanma yaralanması olsun (örneğin jimnastikçilerde el bileğindeki büyüme plağında ya da omurgalarda ortaya çıkan hasarlar) sonucu belirleyen en değerli faktör büyüme kıkırdağının travmadan etkilenme şiddeti ve müddetidir. Ancak ne kadar antrenmanın büyüme üzerine olumlu tesiri olacağı konusunda da bir fikir birliği yoktur.”
“AYNI TRAVMA ERGENLİK ÖNCESİ VE ERGENLİK SIRASINDA FARKLI PROBLEMLERE NEDEN OLUR”
Çocukluk çağında ortaya çıkan yaralanmaların farklı yaş kümelerinde farklı tesirler yaratabileceğinin altını çizen Prof. Dr. Bombacı, kelamlarına şöyle devam etti:
“Spor aktiviteleri büyümeyi arttırabileceği üzere büyüme bozukluklarına da sebep olabilir. Sözgelişi ağır spor (tekrarlayan travma) büyüme plaklarının kapanmasını geciktirtebilir. Bu da çocuklarda büyüme plağını içine alan yaralanmaların beklenenden daha sonraki yaşlarda da çıkmasına sebep olabilir. Zira ergenlik devrine nazaran büyüme plaklarının direnci değişir. Tıpkı travma ergenlik öncesi ve “ergenlik sonrası” devirde bağ lezyonuna sebep olurken, ergenlik devri ortasında büyüme kıkırdağı hasarına sebep olabilir. Kompresyona (basınç) bağlı olarak gelişen büyüme plağı hasarı orta ve uzun vadede kemiklerde büyüme durması ya da deformitelere sebep olabilir.
Ancak fizyolojik hudutlarda büyüme plağına gelen çekme (asılma) kuvvetlerinin kemiklerde uzama üzerinde olumlu tesiri bildirilmiştir. Öbür taraftan erişkin spor yaralanmalarında sık görülen tendinit (kas kirişlerinin enflamasyonu) çocukluk çağında nispeten seyrektir. Fakat apofizit (apofizlerde tekrarlayan travmalarla küçük hasarlar gelişmesi) çocukluk periyodunda görülen bir yaralanmadır.”
“YARALANMALARIN ERKEN VE UZUN PERİYOTTA TESİRLERİ DEĞİŞİR”
Prof. Dr. Hasan Bombacının verdiği bilgiye nazaran, çocukluk devrine mahsus bir kıkırdak yaralanması da “osteokondritis dissekans” (OCD). Eklem yüzeyindeki bir kıkırdak modülünün eklemden ayrılmaya yüz tuttuğu, bazen de ayrıldıktan sonra ekleme düştüğü ve eklem içinde hür dolaştığı (“eklem faresi”) bir durum.
Prof. Dr. Bombacı, bunun dışında diz bölgesinde meydana gelen bağ yaralanmaları, kıkırdak hasarları, menisküs yaralanmaları ve omurgayı ilgilendiren önemli yaralanmaların erken ve uzun vadede meseleler yaratabileceğine işaret etti.
Yapılan spora ve yaralanan bölgeye nazaran değişmek üzere; bacaklarda uzunluk eşitsizlikleri, kalıcı omuz ya da diz instabiliteleri, eklemlerde kıkırdak hasarları, kol ve bacaklarda fonksiyon kayıpları görülebileceğini anlattı.
YARALANMANIN ÖNEMLİ OLDUĞUNU GÖSTEREN İŞARETLER
Ciddi yaralanma belirtilerinin bölgeden bölgeye değişebildiğini hatırlatan Prof. Dr. Hasan Bombacı, şu bilgileri verdi:
“Sözgelişi boyun bölgesinde meydana gelen bir yaralanmada hareket kısıtlılığının olması önemli bir yaralanma olduğunun göstergesidir. Sık yaralanan diz bölgesinde ise diz ekleminin süratli bir biçimde şişmesi, travmadan çabucak sonra diz altında kontrolsüzlük hissedilmesi ya da bacaklarda rastgele bir yerde ortaya çıkan travma sonucu oyuncunun kalkıp oyuna devam edememesi önemli bir yaralanma olduğunu gösterir. Bunun dışında ilerleyen vakitlerde yaralanan bölgede devam eden ağrı, sonradan gelişen şişlik, eklemlerde hareketi etkileyen durumlar, yürürken aksamaya sebep olacak kadar fonksiyon kaybı ortaya çıkmış ise sıhhat kuruluşuna başvurmak gerekir. Zira değerli olan önemli yaralanmaları erken fark etmek ve sıhhat kurumuna vaktinde başvurmaktır.”
TEDAVİ PROSEDÜRÜ SEÇİMİNDE ÇOCUĞUN PSİKOLOJİSİ DE ÖNEMLİ
“Yalnız spor yaralanmalarında değil öbür bütün müdahalelerde çocuğun ruhsal yapısı da kesinlikle dikkate alınmalıdır. Sporla uğraşan çocuğun psikolojisi ayrıyeten önemlidir” diyen Prof. Dr. Bombacı tedaviyle ilgili şu bilgileri verdi:
“Çocuklar değişik yaş aralıklarında çok farklı suratlarla lakin daima büyüyen bireylerdir. Bu yüzden süratli bir halde yanlışsız teşhis ve yaşına uygun bir tedavi düzenlenmesi çok değerlidir. Bu tedavi yaklaşımlarında çocuğun büyüme potansiyeli hep göz önünde tutulmalıdır. Bu, ister cerrahi dışı tedavi olsun, isterse cerrahi tedavi olsun, büyüme plaklarına ziyan vermeyecek prosedürler seçilerek yapılır. Cerrahi süreç yapılacak durumlarda ona uygun tekniklerin seçimi daha da değerlidir.”
TAMAMEN HAZIR OLMADAN SPORA DÖNMEK YARALANMA RİSKİNİ ARTIRIR
Özellikle atlet çocuklarda yaralanmalarda spora dönüş sürecinde rehabilitasyon sürecinin da değer taşıdığını söyleyen Yeditepe Üniversitesi Koşuyolu Hastanesi Ortopedi ve Travmatoloji uzmanı Prof. Dr. Hasan Bombacı, “Bu süreç yaralanmanın tipine nazaran farklılıklar gösterir. Fakat hangi yaralanma olursa olsun sportmen büsbütün hazır olmadan spora dönmesi tekrar yaralanma riskini artırır. Bunun için uygulanan birtakım testlerle çocuğun hazır olup olmadığı tespit edilebilir” diye konuştu.
Yaralanmaları önlemek için risk faktörlerinin ortadan kaldırılması gerektiğinin altını çizen Prof. Dr. Hasan Bombacı, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Çocuklarda spor yaralanmaları görünen aşikâr yaralanma dışında büyüme plağının etkilendiği durumlarda ileriye dönük riskler de içerir. Bu nedenle çocuklarda spor yaralanmalarında uygun teşhis ve tedavi yanında risk faktörlerini azaltarak korumak çok daha kıymetlidir. Bu önlemler içerisinde spor aletlerinin (özellikle hami malzemelerin) kaliteli olması, spor yapılan tesisin standartlara uygun olması, oyuncuların vücut, tartı ve olgunluk açısından denk olması sayılabilir.
Bunun dışında kimi branşlarda ya da atlet kümelerinde (örneğin bayan sporcu-ön çapraz bağ yaralanması) yaralanma düzeneklerine yönelik özel idman teknikleri geliştirmek gerekebilir. Çocuk atletlerde ise ayrıyeten büyüme plağını etkileme potansiyeli olan yaralanmalarda gelişme tamamlanana kadar o bölgelerin yakından takip edilmesi hakikat bir yaklaşım olur.”