Mert İnan x [email protected]
Arkeoloji dünyasının duayen ismi Prof. Dr. Mehmet Özdoğan ile geçtiğimiz haziran ayında düzenlenen Arkeoloji Şurası’ndan çabucak sonra Sultanahmet’teki konutunda bir ortaya geldik. Müzeyi andıran meskende Prof. Dr. Özdoğan ile artıları ve eksileriyle Türkiye’nin arkeoloji karnesini, neler yapılması gerektiğini konuştuk. Mehmet Hoca, Türkiye’nin bilimsel ve arkeolojik çalışmalarda dünyadaki birinci 14 ülke içinde olmasa da sıralamada 14-25 aralığındaki ülkeler klasmanında yer aldığını belirterek, “Yerkürede 208 ülke bulunuyor. Fizik, kimya, biyoloji, başka bilim kısımları ile arkeolojide birinci 14 ülkenin birikimi Rönesans ile başlıyor. Bu ülkelerdeki toplumlar, bilimsel araştırmaları sindirmiş, kuram koyan, tartışma kültürü olan bireylerden oluşuyor. Türkiye ise 14-25 makasındaki, kuramları bir an evvel alıp uygulayabilen, bilimsel çalışma ve araştırmalara baş yoran ülkeler kategorisinde. Yani âlâ durumda olduğumuzu söyleyebiliriz” diyor. Sıralamada 25 ile 208 ortasındaki ülkelerin ise bilimsel araştırma ve arkeoloji manasında berbat bir karneye sahip olduğunu kaydeden Özdoğan “Bu açıdan bakınca Türkiye’nin bilhassa arkeoloji açısından düzgün bir noktada olduğunu fakat daha da güzel olabileceğini görmemiz gerek” değerlendirmesinde bulunuyor. Türkiye’nin arkeolojik mirasın çok güçlü olmasına rağmen arkeolojik çalışmalar ve bilimsel araştırmalar açısından potansiyelini tam olarak ortaya koyamadığını da kelamlarına ekleyen Mehmet Özdoğan, şunları kaydediyor: “Bu ülkede fizik, kimya, matematik ne kadar uygun ise arkeoloji de tıpkı oranda düzgündür. Sağlam altyapımız var fakat maalesef memleketler arası toplantılarda yetenekli, yabancı lisana hâkim bireylerin daha çok yer alması gerekiyor. Suriye’de iç savaş öncesi bir tane güzel arkeolog vardı ve her toplantıda bu kişi yer aldığından sürdürülebilirlik sağlanıyordu. Türkiye’de her seferinde diğer öbür isimlerin toplantılara katılması eksiklerimizden.” Mehmet Hoca, “Artı ve eksilerimiz neler?” diye sorduğumuzda da şu karşılığı veriyor: “Türkiye genelinde 500 civarında hafriyat var. Bu çok güzel bir oran. Lakin kurtarma hafriyatları açısından hayli gerideyiz. İsrail’de yılda 4 bine yakın kurtarma hafriyatı yapılırken bizdeki sayı 100 civarında. Büyük projeler açısından İstanbul Yenikapı Metro Hafriyatlarının çok âlâ ve örnek olması gereken model olduğunu düşünüyorum. Süratli yatırımlara anında tepki vererek organize olmalıyız. Türkiye’nin imzaladığı milletlerarası antlaşmalar da toprağa yapılacak müdahaleler öncesinde kıymetlendirme ve kurtarma hafriyatı yapılacağını garanti ediyor.”
“Bilgi kaybolmamalı”
“Elbette her yeri arkeolojik alan formunda çevrelemek gerekmeyebilir” diyen Özdoğan, “Öyle olsa an tüm dünya müzeye dönüşür. Lakin bilginin kaybolmaması çok
mühim. Geçmişten kalan bilginin bilime kazandırılması gerekiyor. Yoksa birtakım bulgu yahut buluntuların yerinde mi yoksa kâğıt üzerinde mi korunacağı öteki bir sıkıntı. Günümüzde, Küçükçekmece’deki Yarımburgaz Mağaraları için kaygılıyım. Kesinlikle kurtarma hafriyatı yapılarak oradaki bilginin kapsamlı olarak kazanılması lazım” değerlendirmesinde bulunuyor
“Enstitüler teşvik edilmeli”
Mehmet Özdoğan, öteki ülkelerin arkeolojideki durumlarına ait olarak da şu yorumlarda bulunuyor: “Almanlar dışarıda çalışacakları enstitüleri çok âlâ kurdular ve onlarca yıldır daima bilgiyi arıyorlar. İngilizler havlu atmış durumda. Çin ise arkeolojide yükselen yıldız konumunda. Sibirya’da bizden çok hafriyat yaptıklarını biliyorum. Atatürk, ülkedeki her kurumu millileştirdi fakat yalnızca bilimin ulusal olamayacağını, bilimin milletlerarası olması gerekliliğine inandı. Bu sayede 1926’dan itibaren yabancılarla bilim alanında iş birliği teşvik edildi. Üniversiteler üniversite haline gelmişse bu vizyon sayesindedir. Bu nedenle arkeolojide halihazırda Kültür ve Turizm Bakanlığı ile üniversite ortasındaki istikrarın korunması çok değerli. Sistemle oynamak yerine, üniversiteler bünyesinde bölgesel enstitülerin kurulması teşvik edilmeli. Bunun birinci örneği de Gaziantep olabilir.”
“Yapı yanlışsız inşa edilmeli”
Geçtiğimiz haziran ayında düzenlenen Arkeoloji Şurası’na da değinen Özdoğan, şu görüşleri paylaştı: “Bazı kıymetli hususların altını çizmek isterim. Türkiye’de arkeoloji ile ilgili kurumsal bir yapının kurulması gerekli lakin bu yapının yanlış inşa edilmemesi gerekir. Yabancı ülkelerin arkeoloji enstitüleri, öteki ülkelerde yaptıkları araştırmaları desteklemek ve yerelle münasebetleri organize etmek için çalışır. Arkeoloji ve kültür mirası ile ilgili hususlarda iki temel aktör bürokrasi ve bilim yani akademidir. Arayüzü hakikat koymadığınız vakit sistem fonksiyonsuz kalır. Sovyetler’de arkeolojinin bir adım öne gitmemesi arayüzün yanlış tanımlanmasındandır. İki yapıyı birebir kurumda birleştirdiğinizde bürokrasi bilimi yer. Bürokrasi ile bilim ortasındaki arayüz yanlışsız işlemeli. Geleneği bir kere bozarsanız sistem berbata masraf. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın üzerine çıkacak bir yapı olmamalı.”