Antalya’da Akciğer Sıhhati ve Ağır Bakım Derneği (ASYOD) tarafından düzenlenen 8’inci Ulusal Akciğer Sıhhati Kongresi’nde (UASK 2023), büyük afet sonrası bölgedeki binaların sarsıntı ya da denetimli yıkımına bağlı olarak meydana gelen ağır toz maruziyetinin yaratabileceği akciğer hasarları konusu da ele alındı. “Deprem ve Akciğer Hastalıkları” başlığı altında yapılan bilimsel oturumda, bölge halkının ağır toza maruziyeti sonucu karşılaşabileceği akciğer hastalıklarının önlenmesi için alınabilecek önlemler ve hastalık idaresi değerlendirildi.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Ulusal Hava Kalite İzleme Ağı, Daima İzlem Merkezi (SİM) bilgilerine nazaran; zelzeleden etkilenen vilayetlerin bulunduğu bölgede hava kirliliği zelzeleden çabucak evvelki gün risksiz seviyedeyken, sarsıntının olduğu gün ve sonraki günler, havadaki toz partiküllerinin de tesiriyle yıkımın en çok yaşandığı vilayetlerden Kilis, Hatay üzere merkezlerde tehlikeli seviyelere ulaştı. Sarsıntının üzerinden 1 aydan fazla vakit geçmesine karşın, bölgedeki kimi merkezlerde hava kirliliği oranları hala ‘hassas’ bireyler için orta kalitede olarak ölçümleniyor. Birtakım yerlerde denetimli bina yıkımlarının da sürdüğü bölgede, havaya yayılan inşaat tozlarının içeriği ise çok çeşitli akciğer hastalıkları açısından risk oluşturuyor. Lakin uzmanlar asbestten daha çok, tuğlada, taşta, hatta toprakta dahi bulunan “silika” nedeniyle oluşabilecek ve akciğer sertleşmesi ile seyrederek vefata neden olabilen silikozis hastalığı riskleri konusunda uyarıyor.
ASYOD Kontrol Konseyi Üyesi Prof. Dr. Muhammed Emin Akkoyunlu, “Aslında birbirine emsal iki şey çok karışıyor. Bir tanesi asbest, başkası silika. Silika, ayağımızı bastığımız toprak, duvarlarımızı ördüğümüz tuğla, taşın olduğu her yerde, tabiatta en fazla bulunan madendir. Kısaca taş ve toprak dediğimiz vakit bilimsel manada aklımıza gelen şey, silikadır. Zelzele bölgesi için şunu söyleyebilirim, silikanın hem yoğunluğu hem maruziyet riski, hem de hastalık yapma potansiyeli asbeste nazaran çok daha büyük, erken periyotta hastalığa neden olma riski çok daha fazla. Zira her binada asbest vardır diyemeyiz lakin silika, toprağın olduğu, betonun olduğu her yerde var. Çok daha ağır bir halde bulunma potansiyeli taşıyor” dedi.
Silika maruziyeti sonucu meydana gelebilecek hastalıkların o denli birkaç günlük maruziyetle ortaya çıkmadığını da vurgulayan Prof. Dr. Akkoyunlu, şu bilgileri verdi: “Yıkımdan sonra ortaya çıkan toza maruziyetler genelde süreksiz hava yolu enflamasyonlarına, astım, KOAH yahut kronik bronşit alevlenmesine ya da akut bir bronşite neden olur. Lakin iş silikozise kayacaksa, o vakit risk, bu yıkıntılarda profesyonelce çalışan ve uzun müddet vazife alan insanlara yöneliyor. Sarsıntının üzerinden 1 aydan fazla müddet geçti ve orada hala etkin biçimde bu işlerde çalışan beşerler var. Şayet korunmuyorlarsa, bariyer tedbirlerini almıyorlarsa, maalesef bunlar risk altında olacaklardır”
Enkaz kaldırma çalışmaları sırasında ortaya çıkan tozlardaki silika maruziyetinde iki değerli hastalığın meydana geldiğini de kelamlarına ekleyen Prof. Dr. Akkoyunlu, “Bir tanesi ‘akut aksiliyer silikozis’ dediğimiz, belirli bir müddet ağır toza maruziyetle ortaya çıkan ve bunun sonucunda çok daha süratli bir formda ortaya çıkan silikozis tablosu. Tozlar akciğere geliyor, yerleşiyor, savunma sistemimiz buna karşı çok bir tepki gösteriyor ve buna bağlı akciğerde bir sertleşme meydana geliyor. Bu bazen aylar içinde bazen de birkaç yıl içinde meydana gelebiliyor. Maalesef tedavi açısından yapılacak pek bir şey olmayan bir hastalık. Teneffüs yetmezliğine gidebiliyor ve hatta vefatla sonuçlanabiliyor. İkinci durum ise çok ağır bir maruziyet değil lakin çok uzun yıllar maruziyete bağlı ortaya çıkan silikozis tablosu. Bu da 20-30 yıl sonra kendini gösteriyor. Tıpkı formda savunma sistemimizin oluşturduğu çok tepkiyle birlikte bu da teneffüs yetmezliğine ve akciğer sertliğine gidiyor ve maalesef mevtle sonuçlanıyor. Maske ve uygun iş kıyafetiyle bunların önüne geçmek mümkün. N95 yahut N98 dediğimiz özel toz maskelerini kullanmak gerekiyor” diye konuştu.
Asbestsin oluşturacağı tesirlerin fakat 20-30 yıl sonra ortaya çıktığına ve asbeste maruziyetin silikaya nazaran çok daha az olduğunu da ikazlarına ekleyen Prof. Dr. Akkoyunlu, kelamlarını şöyle noktaladı: “Asbest, mikroskobik olarak uzun ince bir yapıya sahiptir. Kılıç üzeredir yapısı. Bu, teneffüsle birlikte alınır, akciğerlerden kese kese geçer, akciğer zarına yerleşir ve bu kılıçlar nefes alıp verişimizle birlikte, oradaki hücre içi DNA modüllerini kesme potansiyeli kazanır. DNA üzerinde hasar yapan tesire sahip bir potansiyeli vardır. Silika aslında akciğerin dokusunu etkileyip sertleşmeye neden olurken, asbest akciğer hücre DNA’sını dahi tesirler. Bu nedenle ikisinin yarattığı sonuçlar birbirinden aslında çok farklıdır. Biri teneffüs yetmezliğine götürürken, oburu kanser ya da akciğer zarının kalınlaşmasına neden olur”
UASK 2023 Bilimsel Komite Lideri Prof. Dr. Mehmet Bayram ise bölgede orta yahut ağır hasarlı binaların sistematik olarak yıkımının hala sürdüğüne dikkat çekerek sarsıntı bölgesi gereksinim listesine toz maskelerinin de kesinlikle eklenmesi gerektiğini söyledi. Prof. Dr. Bayram, istekli olarak enkaz yıkım çalışmalarında yer alan vatandaşların korunma tedbirlerine dikkat etmekte ihmalkar davranmaması gerektiğini vurguladı ve şu ikazları yaptı:
“Bölgeye şu ana kadar yardım materyali olarak besin, yiyecek, öbür bir sürü pek çok şey gönderildi. Fakat yıkımlar esnasında ortaya çıkabilecek toz salınımı nedeniyle oluşacak hastalıkları önlemek açısından, toz maskesi de gönderilmesi gerekiyor. Ayrıyeten o bölgede yaşayan vatandaşlar bilhassa enkazdan bir biçimde uzaklaşamayan vatandaşlar kesinlikle toza maruz kalmamak ismine bu maskelerden kullanmalı. Birebir biçimde yıkıntılarda istekli olarak çalışan vatandaşlar profesyonel eğitim almadıkları için, maske kullanımı konusunda çok hassasiyet göstermiyor olabilirler. Yıkım işlerine yardım eden gönüllülerin kesinlikle kollayıcı tedbirlere dikkat etmesi gerekiyor. Özel toz maskelerini ve gözetici iş tulumlarını kesinlikle kullanmaları lazım.”