Babuşcu muhtemel yeni hükümetin uygulayacağı iktisat programının sonuçlarının en erken bir yıl sonra hissedilebileceğini söyledi.
Seçim devri boyunca en çok konuşulan hususların başında döviz kuru geldi. Merkez Bankası’nın müdahaleleriyle tutulmaya çalışılan döviz kurunun seçimden sonra hangi düzeylerde olacağına ait çeşitli kestirimler yapılıyor. Eski Ziraat Bankası Genel Müdür Yardımcısı ve Başşehir Üniversitesi Milletlerarası Finans ve Bankacılık Kısım Lideri Prof. Dr. Şenol Babuşcu, seçim sonrası beklentileri ve KKM’nin akıbetine dair konuştu. Babuşcu’ya nazaran Merkez Bankası’nın dayanacak gücü kalmadı. Babaşcu Birgün’den Havva Gümüşkaya’nın sorularını yanıtladı.
KURU TUTMA HASAR VERDİ
İktidarın seçim öncesi en büyük eforu kurların yükselmemesi üzerine oldu. Bu atak ne vakit başladı?
Muhtemelen Ağustos 2022’de bir toplantı yapıldı. Yaklaşık sekiz ay evvel yapıldığını iddia ettiğim bu toplantıda bir karar alındı: “Döviz kurlarının yükseltmememiz lazım, seçime kadar kurlarda sıçrama olmasın. 8-9 ay bu işi götürebilirsek hem enflasyon düşecek hem iktisat düzelecek.” Böylelikle her şeyi kura bağladılar. Odak noktası olarak seçtiler. Bu tarihten itibaren Merkez Bankası’nın bir tane misyonu oldu. Tek kaygısı kurların sıçramaması oldu.
Merkez Bankası Kanunu’nda bankanın bir numaralı hedefi, fiyat istikrarını sağlamak. Yani enflasyonsuz bir ortam yahut düşük enflasyonu sağlamak.
İkinci hedefi ise Türk Lirası’nın kıymetini korumak. İki yıldır birinci emelle hiç ilgilenmiyorlar. Enflasyon kendi kendine gidiyor.
Bu süreçte ikinci hedefe yanlışsız yöneldi. Bunu da yaptı. Eylül ayında kur 18,50-19,00 lira ortasındaydı. Şu anda da 20 lira yani 1 lira yükseldi. Kurları 8 ay tutabildiler lakin bedeli çok ağır oldu. Daha hissetmiyoruz bedelini lakin önümüzdeki devirde şayet, birebir siyasetler sürdürülürse daha da ağır olacak.
Sekiz ay boyunca makro ihtiyati önlemler ismi altında çok sayıda karar alındı. Bir orta saymıştım 15’i geçti. Daha sonra saymayı da bıraktım. Bir de açıklamadıkları önlemler var. Bankalara yazı ile bildirdikleri var, kelamlı olarak bildirdikleri var…
Bu önlemler kuru baskı altında tutmak için işe yaradı. Fakat bankacılık ve finans sistemine önemli hasarlar verdi. Bankaların mali yapılarını zayıflatmaya başladı. Bankacılık sisteminde kârlılık azaldı. Kasım ayından itibaren bankaların kârları azalıyor. Kârın düşmesi mali yapının zayıflaması demektir. Şu an için bir tehlike yok lakin yılın ikinci yarısından itibaren AKP hükümeti devam ederse ve birebir biçimde kur baskılanırsa 2024 yılı bankacılık için zahmetli bir yıl olabilir.
Son sekiz ay Merkez Bankası’nı daha da zayıflattı. Rezerv kalmadı. Yolun sonuna geldik aslında. Seçim iki ay sonra olsaydı, Merkez Bankası’nın dayanacak gücü kalmayacaktı.
MERKEZ BANKASI’NDA DÖVİZ YOK
Bir de döviz talebinde önemli bir artış var ve ikili kur oluştu. Kapalı Çarşı’daki kur bankaların üzerinde. Bunu neye bağlıyorsunuz?
Merkez Bankası’nın silahı kalmadı. Vatandaş da bu konuşmaları duyuyor. Bankacılar, “Mart ayında sattığımız dövizin iki katını Nisan ayında sattık” diyorlar.
Bugün kurlar piyasada belirlenmiyor. Piyasada belirlenen kurla, gerçek kur ortasında fark var. Faizi de piyasada belirlemiyoruz. Bir tane Merkez Bankası faizimiz var lakin hiçbir yerde kullanmıyoruz. Kredi faizi baskı altında tutuluyor. Mevduat faizi piyasa şartlarında belirlenmiyor, bankalara baskı yapılıyor. Yani ekonomik göstergelerin hiç biri piyasa şartlarında belirlenmiyor. Baskı altında oluşan ekonomik göstergeler var.
Bu büsbütün baskı ile fiyat belirmeden kaynaklanan bir durum. Vatandaşın talebi arttıkça, Kapalı Çarşı’daki kur da artıyor.
Merkez Bankası’nın elindeki döviz efektif değil. Yani elinde nakit dövizi yok. Onun için Kapalı Çarşı’dan döviz toplatıyor. Bankalar da Merkez Bankası’ndan döviz alamadığı için vatandaşa “bugün git yarın gel” diyor. Piyasa istikrarları bozulursa bu türlü tahliller çıkıyor ortaya. Seçim sonrası bu baskı kalktığında döviz piyasası da olağana dönecektir.
SEÇİM SONRASI DÖVİZ TAHMİNLERİ
Uluslararası finans kuruluşları da dâhil olmak üzere seçim sonrasına yönelik çeşitli öngörüler yapılıyor. Bu öngörüler sizce ne derece hakikat?
Kurla ilgili çok kestirimler var. 21 liradan 71 liraya kadar çıkıyor neredeyse. Fakat iki seçenek var. Birinci seçenek Erdoğan’ın seçimi kazanması, ikinci seçenek ise Kılıçdaroğlu’nun seçimi kazanması.
Birinci seçeneğe bakacak olursak, kurlar bugüne kadar baskı altında tutuldu. Baskı altında tutulamaz duruma geldi. Zira rezervler yok artık. O nedenle AKP hükümeti kurları hür bırakacak, baskıyı kaldıracak. Daha doğrusu kaldırmak zorunda kalacak. Bu türlü olursa kurların 25-26 düzeylerine gerçek çıkacağını iddia ediyorum. Azamî düzeye yılsonuna kadar çıkacağını ve 29 liraya kadar ulaşacağını düşünüyorum. Bu da enflasyon olarak geriye dönecek. Döviz kurunun bu düzeylere yükselmesi yıl sonu enflasyonuna 20-30 puan tesir eder.
İkinci seçeneğe bakacak olursak da Millet İttifakı’nın seçimi kazanması. Ben kurların birebir düzeylerde kalacağını düşünüyorum. 19,00-21,00 ortasında konumlanacaktır. Yabancı sermaye önemli beklenti içinde.
Millet İttifakı hükümeti kurduktan sonra iki yıllık iktisat programı açıklayacak. Bununla yabancı sermaye girişlerinin başlayacağını düşünüyorum. Kendileri de 300 milyar dolarlık bir yabancı sermaye girişinin olacağından bahsediyor. Lakin bu para bir anda gelmez. İki, üç yıllık bir süreçte gelir. Bu girişlerle döviz kurunda aşağı istikametli bir baskı yapacaktır.
Fakat “döviz kuru 15 liraya inecek” beklentisi de gerçekleşmez. Şayet gerçekleşirse kurun 30 liraya yükselmesinden daha makus bir senaryo olur. İhracat yarıya iner, ithalat üç katına çıkar. Cari süreçler açığı finanse edilemez bir boyuta gelir. Önemli bir kriz içinde kriz daha yaşarız.
Merkez Bankası bu durumu önlemek için bir baraj çeker ve kur bu düzeye düşmesi önlenir. Merkez Bankası’nın baraj çekme maksadı kurların düşmesini engellemek kadar rezervlerin artmasını da sağlamak olacaktır. Şu an Merkez’in rezervleri eksi düzeyde. Türkiye Cumhuriyeti rezervlerinin 50-100 milyar dolar civarında olması lazım. Bu nedenle kurların 19-21 düzeyinde kalacağını iddia ediyorum.
ÇOK PLANLI OLUNMASI LAZIM
Bir de KKM sıkıntısı var. KKM’nin sonlandırılma süreci nasıl olmalı?
Dövizi tutmak için KKM diye bir ucube yarattılar. Vatandaşın o vakit yatırdığı döviz fiyatı kadar dövizi var elinde şu an. Hiçbir getirisi yok.
Millet ittifakı iktidara gelirse bu uygulamaya son vereceğini söylüyor. Yalnız tez edip, apar topar son verirlerse önemli bir tehlike. KKM, Kılıçdaroğlu’nun kucağına bırakılmış bir atom bombası. Her an patlayabilir. Nasıl ki bomba imha uzmanları, bir bombaya büyük titizlikle yaklaşıyor, tüm tedbirlerini alarak bombayı imha ediyorlarsa bu titizlikle yaklaşıp bombanın imha edilmesi gerekiyor.
Peyder pey, kademeli tasfiye edilmesi gerekiyor. Zira buradaki 100 milyar dolar civarındaki meblağın hepsinin dövize gitmemesi lazım. Çok planlı gidilmesi lazım.
Politika faizinin gerçekçi bir düzeye gelmesi gerekir. Enflasyon amacının birinci evrede yüzde 25 olacağını söyleniyor. Sonra üç yıl içinde tek haneye geçilecek. Bu amaç koyulduktan sonra siyaset faizinin 25-30 ortasında olması lazım.
Peki, faiz ne kadar müddette artırılmalı?
Üç ay içinde çıkarılabilir. Merkez Bankası faizi zati bir işe yaramıyor. Hatta direkt de çıkarılabilir. Siyaset faizinin enflasyon amacı düzeyinde belirlenmesi gerekiyor. Bu faiz ile mevduat faizi oluşacak o da yüzde 30-35 civarında olacaktır. Kredi faizleri de 35’in üzerinde oluşacaktır. Piyasada bu türlü bir faiz zinciri oluşur.
Bunları yaptıktan sonra KKM’de planlı tasfiye başlanırsa paranın bir kısmı dövize sarfiyat bir kısmı da TL’de kalır. Böylelikle kriz engellenebilir.
KKM berbat bir eser, bundan sonra sürdürmenin manası yok. Çabucak başlanıp 2024 yılında tasfiyenin tamamlanması gerekiyor. Böylelikle daima birlikte ucube bir iktisat eserinden kurtulmuş olacağız.
HEMEN RAHATLAMA OLMAZ
Şimdi önümüzdeki birkaç ay seçim ve yeni hükümetin kurulmasıyla geçecek pekala, harcamaların başladığı, okulların açıldığı Eylül ayında halk ekonomik rahatlama yaşar mı?
Vatandaşın Eylül ayında bir rahatlama hissetmesi imkansız. Zira iki yıllık program aslında Haziran-Temmuz’da açıklanacak. Programın tesirlerini ikinci yılın sonunda cebimizde hissetmeye başlarız.
Vatandaşın bu kadar sabretmeye gücü yok. Bunu siyasetçi de biliyor. Ekonomik program hissedilinceye kadar birtakım dayanaklar verilecektir. Örneğin, emeklilere ikramiye, memur maaşlarında artış, çiftçilere ziraî takviyeler verilmesi üzere desteklerle vatandaşı rahatlatmayı planlıyor. Gerçek ekonomik refah, iki yılında anca hissedilmeye başlayacaktır.
***
BANKA ŞUBELERİ OTOGARA DÖNDÜ
Uzun müddettir 500 liralık banknotun çıkarılması gerektiğini söylüyorsunuz. Nasıl bu türlü bir muhtaçlık doğdu?
500’lük ve 1000’lik banknota mutlaka muhtaçlık var. Kamuoyunda şöyle yanlış bir bilgi var, “Büyük banknot basıldığı takdirde enflasyon doğar” bu çok yanlış. Emisyon ölçüsü birebir kaldığı sürece büyük banknotun basılması enflasyonu etkilemez. Piyasadaki para ölçüsü 100 milyarsa, 100 milyar olacak tekrar.
Enflasyon arttığı için yeni banknot basılması gerekiyor. Özcesi enflasyon yeni banknotu doğuruyor. Fakat bu karşıt biliniyor. O nedenle korkuyor vatandaş.
200 liralık banknot 2009’da basıldı. Çıkarıldığı vakit 200 lira ile 131 dolar alınıyordu. Şu an 131 doların karşılığı, 2 bin 620 TL. 200 liranın çıkarıldığı tarihteki gereksinime nazaran bakarsak şu an 2 bin 620 liralık bir banknot çıkarılması lazım.
Bankaların şube müdürleri, banka şubelerinin otogara döndüğünü söylüyor. Müşteriler artık bavullarla geliyorlar. Evvelce poşetle getirilirdi. Seçimden üç ay sonra yeni banknotların çıkarılmasını bekliyorum. 1000 liralık banknotun da 2024 yılında çıkarılmasını bekliyorum. Böylelikle 5 ve 10 lira madeni olacaktır.