Onur Bütün
Zamanın akmadığı, nasıl yas tutacağımızı dahi bilemediğimiz, ağır şartlarının açığa çıktığı bir devirdeyiz. İnsan güzelleşmek için ne yaparsa yapsın bu acının yası içinde kavruluyor. Çoğumuzun hayatı bin bir nedenle kesintiye uğradı, yok oldu. Çok lakin çok uzun bir müddettir kolektif travmalar yaşıyoruz, son derece politik nedenlerden dolayı. Bu travmalar birbirinin üstüne biniyor, birbirine bağlanıyor ve ne yaparsak yapalım lakin yoksulluğumuzu, yoksunluğumuzu paylaşabiliyoruz.
“Birbirimizin çaresiyiz” kelamı bu nedenle içinde olduğumuz, donup kaldığımız vakti en güzel tabir eden kelam tahminen de…
Vicdan hissinin katalizör olduğu dayanışma fikriyatı ile hepimiz kısmen, modüllü, tedirginlik dolu da olsa günlük hayatımızı, üretimlerimizi sürdürüyoruz. Benim için okumak ve yazmak bu sürecin en şiddetli kısmını oluşturuyor. Yas tutarken odaklanmak kimse için kolay değil ve okumak, yazmak üzere faaliyetler için daima erkenmiş üzere geliyor.
Bu hafta memleket sıkıntılarını kendine sıkıntı edinen iki muharririn iki hikaye kitabını okudum, ikisi de Dipnot Yayınları tarafından yayıma hazırlanmış metinler; ‘Dad’/Selahattin Demirtaş ve ‘Tam Ağlayacaktım Arkadaşlar Dokundu’/Deniz Faruk Zeren. Editörlerinin de emeğine sıhhat. Bu yazıyı ‘Dad’ üzerine bir inceleme olarak tasarlamıştım fakat iki metinde de birbirine benzeri dünyalar bulunca, Deniz Faruk Zeren’in edebi emeğini de selamlamak istedim.
KURMACANIN VE SİYASETİN BİR İMKÂNI OLARAK ‘DAD’
Selahattin Demirtaş’ın üçüncü hikaye kitabı ‘Dad’, birbiriyle çoğul dünyalar oluşturan; tam da bu sebeple anlatılar ortasında bağlar kurulabilen, dilsel iştiraki, siyaseti, hukuku, sınıfsal bağları, toplumsal cinsiyeti ve daha pek çok mevzuyu hem tematik hem kurgusal veçheleriyle edebiyatın objesi haline getirebilen bir kitap olarak karşımıza çıkıyor.
Yazar her ne kadar, “Başlangıçta niyetim bu değildi. Yani birçok kitabı yayımlanmış bir muharrir olmayı hiç hedeflemeden başladım yazmaya. Fakat iş inada bindi artık. Beni ne kadar burada, 12 metrekarelik bu hücrede fiyatlarsa o kadar vakit boyunca yazma serüvenimi sürdüreceğim,”(1) dese de okurların, edebiyatla yaşayanların ve toplumsal direnişin içindeki herkesin, Demirtaş’ın üslubuyla yayılan, nitelik değiştiren bir politik edebiyata muhtaçlığı olduğunu söyleyebiliriz.
Kurmacayı politik bir vesile olarak kullanmak, estetik korkuları kaybetmemeyi içeren -baskıcı rejimlerde edebiyatın estetik niteliklerden uzaklaştığını sav eden 1. ve 2. Dünya Savaşları boyunca devam eden fikir- güçlü bir üretim sürecidir. Dünyada idealize edilen estetik birkaç yüzyıl boyunca, edebiyatı ve politik olanı farklı tözlerle tanımladı. Bizim coğrafyamızda da bu yaklaşımın tesirleri şimdi büsbütün ortadan kalkmış değil.
Dad, Selahattin Demirtaş, 152 syf., Dipnot Kitap, 2023. Bu bağlamda ‘Dad’ın birinci hikayesi Çöplük bir deneme tadında açılıyor. Hikayede katmanların giderek sarihleştiği, güzelleşme yerleri olarak çöplüğün ve mülteci kamplarının öykülerinin birbiriyle dolayımlandığı bir dünya yaratılmış. Çadırlarda ömür savaşı veren binlerce depremzedenin şimdiki vakitteki gerçek kıssası okurun zihninde ister istemez canlanıyor, kitap 6 Şubat Maraş sarsıntıları öncesinde basılmış olduğu halde.
“Hemen o gün, o saatte, elinizden ne geliyorsa işte, onlar için bir şeyler yapmak istersiniz. Aksi takdirde o üzüntü bir daha silinmemek üzere yeryüzünü teslim alacakmışçasına koşturursunuz. Gelenler yorgundur, açtır ve de dehşet vardır gözlerinde. Kürtçe ağıtlar yakar, siz onları Kürtçe avutursunuz lakin yeniden de uzaya savrulmuş toz zerrecikleri kadar boşlukta, belgisiz, sahipsiz, topraksız hissederler kendilerini öz vatanlarında. Hiçbir beddua, hiçbir dua işe yaramaz. Lanet okuyacağınız bir düşmanınız bile yoktur. Cephe gerisidir burası, top sesleri yerine ağlayan çocukların, inleyen bayanların, ağıtların sesi yükselir ki artık çok geçtir. Artık yaşama vaktidir; hayata tutunma, umuda sarılma bir lüks değil, mecburiyettir, vazifedir orada.”(2)
Kitabın ismini alan ikinci hikaye Dad, Demirtaş’ın karakter isimleriyle küçük alt kısımlar oluşturmayı sevdiği/seçtiği -‘Efsun’ isimli romanında olduğu gibi- bir edebi üslupla ve daha değerlisi farklı karakterlerin birebir olgu yahut olayı farklı görme/yorumlama biçimleriyle yazılmış diyalektik bir hikaye. Bilhassa bu hikayenin hermeneutik bir yanı olduğunu söylemek mümkün. Birtakım cümleleri ufak farklılıklarla tekrar etmenin ya da “tekrarın” yaratıcılıktaki tesirini bu hikayede gözlemlemek birebir vakitte keyif verici.
Benim için ‘Dad’ın en kuvvetli anlatısı, tecavüzcüleri cezalandıran bir bayan örgütünün kıssasını taşıması.
Üçüncü hikaye Ben’i Unutma, gerçekliğin kendisini dikkatle gözlemlemenin gerçeği anlamaya yetmediği vakitleri anlatan, kurgusuyla dikkat cazibeli bir hikaye. Dördüncü hikaye Haydar Haydar, Demirtaş’ın marifetle sevince bulayabildiği -öyküde tekrar eden, koşup Siirt otobüsüne binmekle temsil edilen kendi sınıfına, kültürüne bağlılık- devrimci özne/burjuva özne tartışması, “Görevimiz Tehlike” tadında hafif aksiyon alan dayanılmaz bir hikaye haline gelmiş.
Beşinci hikaye Mukadderat, her gün farklı bir öykü yazmak karşılığında Tanrı’yla muahede yapan ve karısını bu sayede hayatta tutabileceğini zanneden bir adamın kıssasını anlatıyor. Harikulade katmanlı ve maharetli bir kurgusu var hikayenin, sahiden merak ediyor insan neler olacağını.
Altıncı hikaye Kartonpiyer benim favori hikayem. Eminim pek çok okur da sevecektir Kartonpiyer’i… Eleştirel erkeklik çalışmaları açısından, genç bir erkeğin, fakir bir inşaat çalışanının, cinselliğin, aşkın ironiye, espriye dalıp dalıp çıktığı bir hikaye olmuş. Bu hikaye için Demirtaş’a özel olarak teşekkür ederim. Neşelenmeye duyduğumuz gereksinimi anlamış da yazmış, sağ olsun.
Yedinci hikaye Uçurum, tıpkı Mukadderat isimli hikayedeki üzere iki başka öykünün ve ana karakterin bir yer ve vakitte ilerlediği, bu özel kurguyu bir üslup olarak okurun zihninde oturtan, kurmacanın imkanlarını geliştirip genişleten bir hikaye. Hastanenin sendika temsilcisi Zelal Hemşire’nin vefatıyla, dolaylı bir bayan cinayetinin cezasını çeken kocanın öyküsü de toplumsal cinsiyet hassasiyetinin edebiyattaki değerli veçhelerinden biri olarak okunabilir.
Düriyemin Güğümleri isimli sekizinci hikaye, çürüyen bir iktidarda vergi müfettişi olan iki erkek karakter ve birinin eşiyle karakterize edildiği, rüşvetin nasıl çığ üzere büyüdüğünü, yayıldığını anlatan değerli bir örnek.
Kitabın son hikayesi Çıplak, kanser hastası bir adamın ölmeden evvel yapmak istediği on şeyi, her birimizin hayatından eksilenleri tamamlar üzere anlattığı, Covid-19, Mahsa Amini üzere göndermelerle zenginleşmiş bir kıssa. Hikayenin finaliyle yazımı da tamamlayayım.
“Yaşamak için birinci kural sağlıklı olmak değil istekli olmaktır. Ben bunu on altı ay dört gün evvel yitirdim. Hekimimi değiştirmem gerekir, kemoterapi seansları, moral geceleri falan… Ölmek daha kolay geliyor. Ölmeden evvel yapacağım ikinci şey Nilgün’ün mezarının başında çırılçıplak amuda kalkmak olacak. Amin! Kaldı sekiz şey. Hayal kurmak, umut etmek, gerçekleştirmek… Birincisini herkes yapar, ikincisini direnenler, üçüncüsünü ise riski göze alanlar. Risk alıyorum, tedavi olmayacağım, vefat çıkıp gelsin istiyorum. Nilgün’ün mezarı başında çırılçıplak dans edeceğim. Allahım, bir şey dememe gerek var mı? Kaldı yedi. Molla rejiminin bütün cellatları saçının tek teline kurban olsun Mahsa; saçımı kazıtıp başımı Nilgün’ün mezar taşına vura vura ağlayacağım bir gece. Allah hepinizin belasını versin! Kaldı altı. Hayat sizin olsun, gülmeler sizin; çirkeflikler, rezillikler, sevişmeler, cinayetler, ağlamalar, aldatmalar, mutluluklar, pespayelikler, ucuz yaşamalar sizin olsun. Ben Nilgün’ün mezarının yanına çırılçıplak uzanıp öleceğim, geri kalan beş de sizin olsun.”(3)
Dipnotlar
1. DAD, Selahattin Demirtaş, Dipnot Yayınları, sy: 147
2. A.g.e. sy: 10-11
3. A.g.e. sy: 146