UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan İzmir’deki Pergamon Antik Kenti’ndeki çalışmaları tarihin kapılarını teker teker açıyor. Saha çalışmalarında Kızıl Avlu’nun yakınında yeni ortaya çıkarılan peristilli (avlulu) konuta ve etrafında yeni mozaikler, iskelet ile mezar kalıntılarına rastlanıldı. Tıpkı vakitte konutun yer aldığı alanda, ‘ampulla’ olarak tanımlanan hacı şişesi bulundu.
‘Erken Hristiyanlık periyoduna ait’
Erken Roma, Roma, Bizans ve Osmanlı olmak üzere 4 farklı tarihi periyoda ilişkin buluntuların yer aldığını kaydeden Alman Arkeoloji Enstitüsü Müdürü ve Hafriyat Lideri Prof. Dr. Felix Pirson, “Bugüne kadar bilhassa Akropol üzerinde çalışmalar yaptık fakat Pergamon Antik Kenti bugünkü Bergama’da da devam ediyor ve çok daha fazlası bulunuyor. Her geçen gün değişik buluntularla karşılaşıyoruz. Yeni mozaiklerin ve katmanların yanı sıra hacı şişesi olarak tanımlayabileceğimiz bir buluntuya rastladık. Erken Hristiyanlık devrine ilişkin olduğu anlaşılıyor” diye konuştu.
‘Kazıya daha geniş alanda devam ediyoruz’
Saha çalışmalarıyla ilgili bilgi veren Prof. Dr. Pirson, “UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Pergamon Antik Kenti’ndeyiz. Bergama bilhassa Helenistik devir Anadolu tarihi için hayli değerli. M.Ö. 3 ile 1’inci yüzyılları ortasını kapsayan Helenistik periyodun yanı sıra Roma İmparatorluğu vaktinden kalan buluntular da ağır bir halde araştırma bahsimizi oluşturuyor. Bergama Müzesi tarafından birkaç yıl evvel bu alanda yapılan çalışmada içinde mozaiklerin olduğu bir konut kalıntısı tespit edilmişti. Biz de bunun üzerine burasını 2022 hafriyat çalışma programımıza aldık. Hafriyata daha geniş alanda devam ediyoruz. Sonuçlar bizim için çok değerli zira yapının hudutlarını hala bilmiyoruz. Antik kentin aşağıdaki devamı, yüzde 90 çağdaş kentin altında yer alıyor” dedi.
‘Mozaiklerin altında öteki bir evren’
Saha çalışmaları sırasında yeni mozaikler tespit edildiğini aktaran Pirson, “Aynı vakitte mozaiklerin altında öbür bir kozmosun var olduğunu gördük. Bu durum yapının Helenistik periyotta inşa edilmiş olabileceğini düşündürüyor. Üst katmanda ise Bizans mezarlarını ve periyoda ilişkin iskeletleri bulduk. Antik mezarları tarihlendirmek daha kolay oluyor zira mezarların içinde cam şişeler, sikkeler üzere buluntular yer alıyor. Bu mezarlar ise boş. Bu periyotta tıpkı Müslümanlık’ta olduğu üzere mezar içerisinde armağanlar yer almıyor. Bu mezarların üzerinde ise Osmanlı’ya ilişkin duvarlar bulunuyor. Yaptığımız saha çalışmasında birebir alanda Helenistik, Erken Roma, Roma, Bizans ve Osmanlı devri olmak üzere farklı tarihi katmanlara ilişkin buluntular yer alıyor” diye konuştu.
‘Oradan çıkan bilgiler bizim için çok önemli’
Araştırmaların yalnızca Pergamon’da devam etmediğini vurgulayan Pirson, “Aynı vakitte kazılara paralel olarak Bergama etrafında yüzey araştırması çalışmaları yapıyoruz. Oradan çıkan bilgiler bizim için çok kıymetli. Hafriyat çalışmaları birkaç hafta daha devam edecek ve biz hangi yeni buluntularla karşılaşacağımızı epeyce merak ediyoruz” dedi.
‘Roma periyodundan olduğu anlaşılıyor ancak Helenistik devir kalıntıları da çıkıyor’
Bergama Antik Kenti Hafriyat Lider Yardımcısı Doç. Dr. Güler Ateş ise şunları kaydetti:
Kazı çalışmalarımızın yük noktasını bu sene Roma periyodu aşağı kentindeki hafriyatlar oluşturuyor. Kızıl Avlu’nun yanındaki boş yerde yeni bir müze yapılması planlanırken açılan sondajlarda ortaya çıkan mozaikli bir konutta hafriyat çalışmalarımızı gerçekleştiriyoruz. Mozaikli konutun kalıntıları ortaya çıkınca kıymetli bir yapı olduğunu anladık ve bu yılki çalışma programımıza aldık. Roma periyodundan ‘peristilli’ dediğimiz ortasında bir avlu ve bahçesinin olduğu, etrafında sütunlu galerilerin ortasında yerlerin sıralı olduğu büyük bir konut olduğu anlaşılıyor. Bu mesken, Mısır ilahlarına adanmış tapınak olan Kızıl Avlu’nın yakınında yer alıyor. Bu manada da kıymetli. Yapıyı anlamaya çalışıyoruz. Roma devrinden olduğu anlaşılıyor lakin değişik olan Helenistik devirden de kalıntılar çıkıyor. Helenistik devirde kentin Akropol doruğu ile sonlu kaldığı düşünülüyordu artık o periyotta de kentin surların dışına taşmış olduğu anlaşılıyor.
‘Pişmiş topraktan yapılmışlar’
Ateş, mozaikli konuttaki hafriyat çalışmalarında ele geçirilen hacı şişesi hakkında da bilgiler vererek şunları söyledi:
‘Hacı testiciği’ olarak da isimlendirilebilir zira bunlar camdan değil pişmiş topraktan yapılmışlar. Erken Bizans devrinde birinci Hristiyanlık şehitlerinin olduğu hac merkezleri bulunuyor. Bu bölgelere gidip, kutsal kaynaktaki suyu içine koyup boyunlarına asıyorlar. Bu yüzden memleketler arası literatürde hacı şişesi olarak geçiyor. Erken Bizans devrine yani milattan sonra 4’üncü, 5’inci yüzyıla ilişkin olduğunu varsayım ediyoruz. Bir yüzünde İslamiyet’te sahabe olarak kabul edilen ve Danyal olarak bilinen Aziz Daniel‘in yer aldığı bir sahne yer alıyor. Milattan evvel 6’ncı yüzyılda yaşamış, Asur Hükümdarı’na karşı çaba etmiş, cezalandırılmak için aslanlarla dolu bir çukura atılmış fakat inanışa nazaran tek ilaha inandığı için aslanlar ona saldırmamış. Bu yüzden kutsal bir kişi olarak kabul ediliyor. Bu öykü Tevrat’ta ve İncil’de yer alıyor.
‘İyi durumda korunmuş’
Arka tarafında da Batılıların ‘Saint George’ ismini verdiği, Anadolu Rumlarının ‘Aya Yorgi’ olarak bildikleri sevgilinin ejderhalarla gayreti yer alıyor. Bu da yeniden İncil’den bilinen öykülerden bir tanesi. O devirde sanatın temel konusunu Hristiyanlık ile ilgili kıssalar oluşturuyor. Bütün ikonografiyi din belirliyor. Bu ‘ampulla’nın bulunmuş olması, Pergamon halkının Hristiyan olmasından sonraki periyoda ışık tutması bakımından değerli. Zira Anadolu’daki birinci Hristiyan cemaatlerden birinin Pergamon’da yer aldığını hatta en erken Hristiyan şehidinin Pergamon’da verildiğini biliyoruz lakin bunlar ekseriyetle yazılı kaynaklardan biliniyor. Artık o periyoda ışık tutan arkeolojik bir gereçle müsabakamız bizim için büyük değer taşıyor. Bilhassa âlâ durumda korunmuş olması ve her iki yüzünde öykülere yer verilmiş olması bu ‘ampulla’yı kıymetli bir buluntu yapıyor.