Sosyal medyanın hayatımızı ne kadar etkilediğini söylemem abesle iştigal olacak, biliyorum. O yüzden girizgahı geçiyorum. Evet, birçoğumuz sabah uyanır uyanmaz tuvalete gitmeden telefonu elimize alır haldeyiz, birçoğumuz çok uzun vakittir görüşmediğimiz arkadaşlarımızla yemek yesek de ‘görüşmüyoruz’ çünkü fotoğraf çekmekten iki söz edecek vakit kalmıyor.
Hal bu türlü olunca bu işi bir de uzmanına sormak istedim. Toplumsal medya dayanağı veren birçok isim var. Kimilerini takip ediyorum lakin neden bilmem kendimi Şule Baş’a yakın hissettim. Sorularıma verdiği karşılıklar, önemli hali ve bilgisi ile de haklı olduğumu anladım.
Aşağıda verdiği bilgiler bence çok kıymetli. Umarım faydalanırsınız.
* Psikoloji eğitimi almışsınız şu an yapmaktan olduğunuz mesleğe nasıl ne vakit karar verdiniz?
Lisansta Halkla Alakalar ve Reklamcılık okurken aldığım temel Toplumsal Psikoloji dersleri ile aslında psikolojinin reklamcılık alanı için çok değerli olduğunu anladım. O yüzden 1. sınıfın sonunda Psikoloji kısmında de eğitim görmeye başladım. İki kısmı tıpkı anda okudum.
Üniversite hazırlıktan beri farklı ajanslarda, kurumsal yerlerde staj ve çalışma tecrübesi elde ederek bölümü tanımaya ve işleyişi öğrenmeye çalıştım. O yüzden yüksek lisansımı bitirir bitirmez şirketimi kurdum. Pandemiye denk gelmesine karşın hoş bir ivme yakaladık.
* Toplumsal medya danışmanlığı tam olarak neleri kapsıyor? Çokça karşıma çıkan bir kavram…
Karşınıza çok çıkması, lakin net bir tarifinin olmaması çok olağan aslında. Zira maalesef hâlâ üniversitelerde hakikat düzgün dersi olmayan bir alan. Neden hâlâ? Üniversiteler yüklü olarak televizyon, gazete üzere klasik medya cinslerine yönelik dersler sunarken, bugünün en değerli bağlantı aracı olan toplumsal medya neredeyse hiç konuşulmuyor. Ya da çok yüzeysel konuşuluyor. Hubspot araştırmalarına nazaran Z jenerasyonunun %40’ı günde 3 saatinden fazlasını TikTok’ta geçiriyor. Lakin TikTok reklamcılığı eğitimi veren bir ders bulmak imkansız üzere.
Sosyal medya danışmanlığı, şahsî markaların yahut markaların toplumsal medya alanında strateji geliştirmesi, içerik üretimi, dijital reklamcılık, influencer pazarlaması, kriz idaresi üzere hususlarda bireylere yahut kurumlara danışmanlık yapmayı kapsıyor
* Piyasada rekabet ne durumda? Türkiye’de bu işin uzmanlar var mı?
Rekabet her alanda çok doğal ki. Ancak Türkiye’de açıkçası toplumsal medya alanında nitekim başarılı olan ve toplumsal medyayı olması gerektiği üzere kullanan kişi ve kurum sayısı çok da fazla değil. Beşerler hâlâ televizyon kullanır üzere Instagram kullanarak içerik üretiyor mesela. Ne demek bu? Gazete yahut televizyon reklamından farksız metinlerle toplumsal medya reklamı yapılmaz. Toplumsal medya çift taraflı bağlantısı mümkün kılan tek medya çeşididir ve gücünü de buradan alır. Yeni çağın pazarlaması P2P, yani akran pazarlamasından başarılı bir halde faydalanan markalar süratlice büyür. (Tabii öbür stratejiler de gerçek kurulmuşsa.)
Toplumsal medya alanı; illaki bir üniversiteden mezun olmanızı gerektiren bir alan değil. Yahut avukatlık üzere bir ruhsata sahip olmanızı. Alanda da Türkçe kaynak yahut araştırma bilgileri bulmak da nitekim güç. Bu durum da maalesef bölümde çok fazla yanlış bilginin dolaşmasına sebep oluyor. Instagram sayfası açmayı toplumsal medya danışmanlığı sanan şahıslarla çalışmak zorunda kalabiliyor kurumlar ve uzun periyotta randıman alamadıkları için de “Sosyal medya çok daha işe yaramıyor!” algısı oluşabiliyor. Her vakit altını çiziyorum: “Sosyal medya kullanımında bir stratejiniz yoksa yalnızca mesajlaşırsınız.” Birçok marka ve kişi de yalnızca mesajlaşıyor.
* Toplumsal medya hayatımızı fazla etkiliyor bence. Negatif tesirleri de hayli fazla. Bu dengeyi nasıl kuracağız?
We Are Social ve Hubspot araştırmalarına nazaran kişi başına düşen toplumsal medya hesap sayısı 7, Türkiye’de bu sayı 8. Instagram’a günde 90 milyon içerik giriliyor. Beğeni ortalaması 2 milyara yaklaştı. Hayatımızı “beğeni”ler belirliyor üzere duruyor 🙂
Benim de yüksek lisans tezimde çokça değindiğim toplumsal medyanın ziyanlı tarafları da var elbette. Mesela birçok araştırma (Ryan & Xenos, 2011; Ertürk & Eray, 2016; Lee & Sung, 2016; Oğuz, 2016) narsisizm ve toplumsal medya ortasındaki güçlü bağdan bahsediyor.
APA (American Psychological Association) toplumsal medyanın yeni bir hastalığını açıkladı mesela: SELFITIS. Araştırmalara nazaran bireyler şayet kendilerini yalnız hissediyorlarsa kendilerini yalnız hissetmeyenlere nazaran daha fazla selfie çekip paylaşmaktadır. Bu duruma da “selfitis” denilmektedir. Selfitis temelde 3’e ayrılmaktadır: 1) Borderline (Sınırda) Selfitis, 2) Acute (Akut-Şiddetli yahut İleri Düzeyde) Selfitis, 3) Chronic (Kronik) Selfitis.
Borderline / Sonda Selfitis durumunda bireyler bir günde en az 2 yahut 3 kez kendi fotoğrafını çekmektedir. Fakat bu çekilen fotoğrafların hiçbirini toplumsal medyada paylaşmamaktadır. Akut Selfitis, Borderline’nın tam zıttıdır. Akut selfitiste de bireyler bir günde en az 2 yahut 3 kez kendi fotoğraflarını çekmekte ve bu fotoğrafların hepsini toplumsal medyada paylaşmaktadırlar. Kronik selfitiste ise durum artık uygunca ciddileşmiştir. Birey gün içerisinde denetim edilemez bir halde daima olarak kendi fotoğraflarını çekmekte ve bu fotoğrafları toplumsal medyada paylaşmaktadırlar. Genel kanının bilakis selfitis yalnızca 18-24 yaş aralığında ergenlerde görülen bir hastalık değildir. Ünlü siyasetçilerden atletlere, oyunculardan sıradan bireylere kadar birçok bireyde selfitis görülebilmektedir.
Çok farklı bir araştırmadan bahsetmek istiyorum. Toplumsal medya üzerine yapılan bir araştırmanın sonuçlarına nazaran toplumsal medyada “like” almak dopamin salınmasına ve haz alınmasına neden olmaktadır. Birisi toplumsal medyada like alınca, beyne dopamin salınmakta ve vakitle beden bu salınıma muhtaçlık duymakta, hatta yalvarır hâle gelmektedir. Beyinde meydana gelen ikazlar, tıpkı kişinin çok sevdiği birine sarıldığı zamanki reaksiyonlara benzemektedir (Meyer, 2018). Hasebiyle “like” üzerinden daima dopamin münasebeti kurulunca “like” davranışı azalınca yahut istenilen düzeye ulaşmayınca depresyon, telaş bozukluğu üzere rahatsızlıklar tetiklenebilmekte.
* Sizin ferdî hayatınızda bu ayrım nasıl? Telefon elinden düşmeyenlerden değilsinizdir herhalde…
İş için kullandığımdan olağan ki orta sıra mecburen de olsa telefon elimden düşmüyor. Fakat birçok vakit dengeyi muhafazaya çalışıyorum. Facebook İçerik Stüdyosu, AgoraPulse, Sprout Social üzere araçları kullanarak içerik takvimleri oluşturabilir ve otomatik paylaşımlara geçebilirsiniz. Bu aslında, kullanımı dengelemenin yollarından yalnızca biri.
* Mesela gelen berbat yorumları ne yapacağız? Ben yorumları kapatmayı deniyorum hakikat mu? Beğeni sayısını gizlemenin algoritmayla bir alakası var mı?
Kötü yorumlar şayet hakikaten benim için kıymetliyse, âlâ bir eleştiriyse yahut şirketimi ya da beni geliştirebilecek bir yorumsa dikkate alınmalı. Her markanın ve şahsî markanın tüketicilerinden öğreneceği bir şeyler her vakit vardır. Toplumsal medya da bunun için biçilmiş kaftandır. Fakat birçok kullanıcı yalnızca kurumu zedelemek, prestijini sarsmak için makus yorum yapabiliyor. Bu durumlar bazen krizlere de neden olabilir. O yüzden, toplumsal medya eğitimlerimde katiyetle kriz idaresini farklı bir modül olarak anlatıyorum.
* Hashtag kullanımı da sormak isterim. Bir defa hiç işe yaramayan hastaglar diye bir şeye denk gelmiştim sıkıntı ‘İstanbul’ işe yaramıyormuş. Neye nazaran nasıl ayarlanıyor bunlar?
Hashtag konusu da çok karıştırılıyor. Hashtag’ler birinci kez Twitter’da ortaya çıktı. Kullanım emeli da “kategorize etmek”. Yani, bizi rastgele bir kategoriye sokmayan, çok genel, ilgisiz hashtag’ler çok da işe yaramıyor. Hatta spam üzere gözükmemize sebep olabiliyor.
Mesela #güzellik en çok kullanılanlardan. Artık birlikte düşünelim. Bu hashtagi bir otel kullanabilir, hoşluk merkezi, giysi, restoran… Yani herkes tarafından kullanılabilir. Fakat ben #güzelevim dersem daha daraltmış ve kategorik hâle getirmiş olurum. Artık mesken dekorasyonu ile ilgili olduğu daha belirli.
Hashtag kullanırken markanız, dalınız, maksat kitleniz ve ürün/hizmetinizle alakalı olmasına ve daha kategorik olmasına dikkat etmeliyiz.
* Her gün post koymak zorunda mıyız? Daima birebir saatte mi olmalı? Fotoğrafların doku ve renkleri de benzemeli mi?
Paylaşım sıklığı her bölüme ve markaya nazaran değişiklik gösterebilir. Lakin bilmemiz gereken kimi temel stratejiler var! Birinci olarak şunun altını çizelim ki toplumsal medyada ‘tutarlılık’ anahtardır. Ne sıklıkla paylaşım yaptığınız kadar dengeli ve tertipli bir halde paylaşım yapmanız da kıymetlidir. Kurumsal şirketler için haftada 2-3 içerik paylaşılması yeterliyken şahsî markalar, oteller, butikler yahut yeni teşebbüsler için bazen haftanın her günü içerik paylaşmak gerekir. Olağan ki paylaşım sıklığı dönemsel olarak da düzenlenmelidir.
Antalya’daki bir butik otelin bahar ve yaz periyodunda haftanın her günü paylaşım yapması gerekebilir. Fakat dönemin daha sakin olduğu Kasım ayında her gün paylaşım yapılmasına gerek olmayabilir.
Bir gelinlik – ağabeye markasının Nisan – Mayıs aylarında günde 2 post paylaşması gerçek bir strateji olabilir. Zira mezuniyet ve düğün dönemi yaklaşmaktadır. Lakin birebir markanın Aralık ayında günde 2 post paylaşmasına gerek yoktur. Hatta bu durum kullanıcıları marka fazla maruz bırakır ve takipçi kaybetmenize bile neden olabilir.
BONUS: Instagram algoritması ‘etkileşim’ puanını da kıymetlendirmektedir. Bu yüzden paylaşım sıklığınız kadar gönderilerinizin ilgi alımlı olması, insanları ‘kaydet’ butonuna basmaya davet etmesi üzere etkileşim davranışları da çok kıymetlidir.
Paylaşım saati için de en tesirli usul Instagram’a girip ‘İstatistikler’ kısmından kendi datalarınızı haftalık, aylık ve hatta 3 aylık olacak halde incelemek ve değerlendirmektir. Kimi dallarda paylaşım saati konusunda çok stratejik davranılabilir.
Örneğin, siz öğlen yemeği servisi veren bir cafe iseniz, saat 11.00 üzere paylaşım yapmak çok stratejiktir. Maksat kitlenizin tam da acıkmaya başladığı anda onlara nefis öğlen yemeklerinizden bahseden içerikler göndermek çok gerçek bir adımdır.
Yaz mevsiminde günler uzun olduğu için akşam içerikleri 21.00 – 23.00 ortasında paylaşılabilir. Lakin kış mevsiminde 19.00 – 21.00 üzere saatler daha yanlışsız olabilir. Yani mevsimsel yahut dönemsel değişiklikleri de düşünmek gerekir.
Gördüğünüz üzere, paylaşım saati birçok faktöre, markanıza ve bölümünüze bağlıdır. Değerli olan tesirli bir strateji geliştirmek ve dengeli bir halde içerik paylaşmaktır.
* Reels problemi var bir de. Bunu düzgün bilmek gerekiyor para kazanmak için diyorlar. Ne kadar yanlışsız? Ülkü reels nasıl olmalı?
Reels’lar Instagram’ın son vakitlerde en sevdiği cinslerinden biri diyebiliriz. Asıl kıymetli olan Reels nasıl kullanılır üzere teknik mevzulardan çok toplumsal medyanın stratejisi nasıl olmalı, toplumsal medya nasıl işliyor mevzularını güzel öğrenmek. Evvelden Vine vardı mesela. Sonra birden yok oldu 🙂 Biz emeğimizi tek bir platforma ve formata yatırdıysak ve o bir gün kaldırılırsa emeklerimiz boşa gitmiş oluyor. O yüzden Instagram’ı, LinkedIn’i yani toplumsal medyanın platformlarını ve mantığını anlamaya çalışmak çok daha değerli.
Ayrıyeten bu strateji de markalara nazaran değişir. Birtakım markaların gayesi marka bilinirliğini artırmaktır. Bu durumda izlemeler değerli olabilir. Reels görüntünüzü 1 milyon kişi izlemiştir ve marka isminizi duyan kişi sayısı artmıştır. Lakin bir diğer markanın stratejisi satışları artırmak üzerine heyeti olabilir. Sizi 1 milyon kişi izlemiş ancak %5’i bile satın almamışsa stratejinizle uyuşmayan bir durum vardır ve bir şeyler yanlış gitmiştir. Evvel strateji 🙂
Son olarak Instagram’ın kendi açıklamalarına nazaran görüntü içeriklerin kıymeti artsa da sizin markanızla ilgili olmayan, yalnızca çekilmiş olsun diye çekilen görüntüler bilakis markanıza ziyan da verebilir.
* Influencer’lık kavramının içinin boşatıldığını düşünüyorum. Kanaat başkanı demek bu. Yalnızca krem ya da kıyafet önermek ya da çok para harcamak olarak algılanıyor güya. Sizce?
Kesinlikle. Takipçi sayısı ve influencer başarısı ortasında bir korelasyon olduğu düşünülse de bu çok yanlışsız bir yaklaşım değil. Söz ismi üstüne “etki eden kişi”. Şayet o influencerın tesir gücü yoksa maalesef 1 milyon takipçisinin olması da pek bir mana söz etmiyor.
Influencerların sizin markanızla da uyumlu olması gerekiyor. Yalnızca takipçi sayısı fazla diye sizin için gerçek kişidir demek yanlış. Baştan beri söylediğim üzere değerli olan stratejinizle uyuşan isimler olması. Yoksa yalnızca Instagram’a fotoğraf atılmış olur.
* Bugün sıfırdan bir hesap açsak gerçek strateji ile ne kadar vakitte nasıl bir ivme yakalarız?
Bu soru da aslında bireye, markaya, reklam bütçesine, içerik kalitesine bağlı. Ve maalesef biraz da algoritmanın sizi sevmesine. Bu müddet bazen 1 ay da olabilir 3 yıl da.
0’dan başlamayı düşünenler kesinlikle daldaki hangi açığı doldurduklarını ve nasıl bir tahlil ürettiklerini düşünsünler. Theodore Lewitt’in şöyle bir kelamı var: “İnsanların muhtaçlıkları matkap değil, duvarda delik açmaktır.” Şayet siz matkap satmaya odaklanırsanız gaye kitleyi anlamanız ve yakalamanız pek mümkün değil. Gereksinimlere odaklanmak gerekli.
Kesinlikle toplumsal medyaya dijital ve teknik bilginin dışında sosyolojik ve ruhsal açıdan da bakıp kullanıcı davranışlarını düzgün anlamaya itina gösterilmeli. Elbette toplumsal medya ve dijital platformları da tesirli bir halde kullanmayı ve bunların bir pazarlama-reklam aracı olduğunu da öğrenmeliyiz.
Umarım bu yazıyı okuyanlara yararlı olacak bilgiler vermişimdir. Kendi teşebbüslerini yapmak isteyenlere bir not ile bitireyim: “Gökyüzü uçmasını bilenindir.”
Şule Baş