Futbolu güzelleştirenlerden olduğuna kuşku yok. Ülkesinin kültür elçisi bir futbol ikonu olduğuna da. Sporun birinci global muhteşem yıldızıdır. Dört dünya kupasının üçünü kazanmıştır yer aldığı Brezilya ulusal grubu. Katkısı yadsınamaz. Resmi olarak 1363 maçta 1279 gol atmak ne demek? Tüm vakitlerin en tesirli forvetlerinden biri olması elbette tesadüf değil.
Meksika’da Dünya Kupası oynanmakta. Yıl 1970. Televizyon yorumcusu Malcolm Allison, yanındaki öteki yorumcu Pat Crerand’a sorar: “Pele nasıl hecelenir?”
Crerand’ın karşılığı: “Çok kolay. T.A.N.R.I”.
Böyle derlerdi ona. Ayakları, başı, göğsü inanılmaz bir istikrara, tempoya sahip olan, 1.73 santimetrelik bir “Tanrı” yani. Bu görünüşüne aldananlardan biri de Meksika’daki final maçında Pele’yi marke eden İtalyan defans oyuncusu Tarcisio Burgnich’ydi.
“Maçtan evvel o da herkes üzere bir deri bir kemikten ibaret demiştim. Lakin yanılmışım” deyişi futbol tarihine geçmiştir.
‘Asırlar sürecek şöhret’
Doğru mudur bilmem lakin, “gelecekte dünyada herkes 15 dakikalığına meşhur olacak” deyişiyle de ünlü popart sanatkarı Andy Warhol’un Pele için “benim teorimi çürüten birkaç şahıstan biriydi: 15 dakikalık şöhret yerine 15 asırlık bir şöhrete sahip olacak” dediği söylenir. Futbolu bırakmasına karşın Pele’nin isminin geçmediği tek saniye bile olmadığı düşünülürse Warhol hakikat söylemiştir.
Başka bir yeteneği yoktu. Yalnızca futbolla varoldu, daima de onunla anılacak. Bir futbolcu olan babası Dondinho’nun oğlundan kelam etmesi bile futbolla ilgilidir: “Bugüne kadar attığım en hoş gol eşim Celeste’ye attığım goldü. O gole Edson Arantes do Nascimento (Pele) ismini verdik” (Son derece sevimsiz bulduğum, oldukça densiz bir benzetme alışılmış bu).
Tüm dünya ona “Pele” dese de Brezilyalılar onu tek bir sıfatla andılar daima: “O Rei” (Kral).
Yerinde bir isimlendirme zira Brezilya’nın kültürel kimliğinin biçimlenmesinde ondan daha tesirli kimse yoktur. Fakir bir ailede doğdu, fakir olarak büyüdü. Çok lakin çok paraya kavuşması sonradandır. Bir fakir olarak başarmak zorundaydı. Ülkesinin büyük şairi Nelson Rodrigues onun için “melez kompleksi ile çaba eden bir ulusun dünya sahnesinde benlik hissini geliştirmesine yardımcı oldu” der. Haklılık hissesi var. Ülkesinin bu kompleksini yenmesinde bir numaralı etkendir.
Kendi kompleksini yenebildi mi, emin değilim. İtiraz kültüründen yoksundu. Kendisine takılan “Pele” sıfatından nefret etmesine karşın kabullenmesinin nedeni budur.
Futbolunun hoşluğu herkesin başının döndürdü, bu kesin. “Top Pele’nin ayağına geldiği anda futbol şiire dönüştü” demesi boşuna değil İtalyan şair Pier Paolo Pasolini’nin. Dünyada hiç bir beşere bu kadar sevgi nasip olmamıştır.
Sevgi kadar nefret de
İşte bu yüzdendir ki ona olan nefret de büyük olmuştur. Sevginin ona kazandırdığı dokunulmazlığı tüm hayatı boyunca yalnızca bir defa bile kullansaydı, birçok hayatı kurtarabilirdi.
Oynadığı maçı izlemek için Nijerya iç savaşında tarafların çatışmalara iki saat orta verdiği bir figürdü o. Ülkesinin insanlık dışı askeri diktatörlüğüne karşı tek bir itirazı olmadı. Meksika’da kupayı aldıktan sonra koşa koşa diktatör General Emílio Garrastazu Medici’nin yanına koştu. Gülümseyerek çekilen fotoğrafları hafızalardadır. Faşist diktatöre yumruk atsın diyen yoktu elbette. İstemeden de yanında durmuş olabilirdi kuşkusuz. “Hiç değilse sırıtmasaydı” diyen çoktur. Askeri faşist diktatörlüğün gülen yüzü diye isimlendirilmesi bundandır.
Brezilya’nın eski yıldızı Dunga “o bir efsane. Tartışamayacağınız bir efsane. Pele insani olmayan şeyler yaptı” derken aslında onun futbolda insanüstü bir yetenek olduğunu vurgulamak istiyor belirli ki. Ancak kurduğu cümle farkında olmadan, onun istemediği bir gerçeği vurgular. Pele diktatörlük sözkonusu olduğunda sahiden “insani olmayan şeyler” yaptı. Sustu en azından. Meğer o kadar ancak o kadar dokunulmazdı ki, bu özelliğiyle cuntanın azap yaptığı beşerler için bir iki laf etmesi sıkıntı olmazdı. Etmedi.
Etmeli miydi? İşi futbol olan birinden fazla şey beklemiş olmuyor muyuz? Gerçek. Lakin futbol yalnızca futbol değildir. En azından Brezilya diktası için değildi. Pele’yi kendilerini şirin göstermek için çok kullandı dikta. Pele’nin vaktinde cuntaya karşı çıkan futbolcular da vardı. Onlar varsa Pele’nin suskunluğu dikkat çeker. Sokrates ondan çok gençti lakin cunta aykırılığını hiç saklamadı. Saygısızlık yapmadı ancak Pele’yi hiç sevmedi. FIFA Maradona ile Pele‘yi yüzyılın futbolcuları olarak seçti. Yeşil sahanın dışında birbirine bu kadar zıt iki insan olamazdı. Tek ortak noktaları 10 numaralı formaydı. Maradona Pele’ye hiç sempatik bakmadı.
Cunta yıllarındaki tavrı hariç, sonrasında hoş işler yaptı. Spor Bakanı olduğu periyotta futbol başta olmak üzere sporu geliştiren adımlar attı. Ülkelerarası dostluk münasebetlerinde başarılı bir BM temsilcisiydi. Makus insan denemezdi elbette.
Aşık Mahzuni, devrin hükümranları tarafından baş tacı edilen Aşık Veysel için “Bizim doğdu, onların öldü” demiştir derler. Pele’ye İngiltere Kraliçesi II. Elizabeth’in de katıldığı bir merasimle Buckingham Sarayı’nda Britanya İmparatorluğu Onursal Şövalyesi unvanı verilmişti.
“Onların” olmuş, “onların” kalarak ölmüştür.