Cömert Uygar Erdem
Bir evvelki yazıda, Sayıştay’ın MTA (Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü) hakkındaki raporunda yer alan maden arama faaliyetlerindeki aksamalara ait bulguya dair kıymetlendirme yaparken maden alanlarının ruhsatlandırma tarzına dair yanlışlıklardan da bahsetmiştim. Sayıştay, MAPEG (Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü) hakkındaki raporunda bunu hesapladı. Yalnızca 6 evrakta 100 milyon’a yakın bir ziyan kelam konusu.
KAFAYI YERİN ALTINA GÖMMENİN ZİYANLARI
Söz konusu ziyanı madencilik siyasetlerinin yerin altına odaklanmasının somut bir sonucu olarak nitelendirebiliriz. Devamını kafayı kaldırıp etrafa baksa, su kaynaklarını, sit alanlarını görecek önermesiyle getirmek isterdim lakin, Sayıştay bu kıymetlere karşın kelam konusu ihalelerin gerçekleştiğini vurguluyor.
MTA, Sayıştay’ın tabiriyle halkı aydınlatmadan dağ, dere, zirve, bağ, bahçe, tarla, orman, yerleşim alanı demeden sondajlar yaparak, milletçe hepimizi maden cevherine erişememenin mali riskine ortak ediyor, MAPEG (Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü) de korunan alanmış, hassas alanmış demeden kadastral bir faaliyet yaparak bu alanları ruhsatlandırıyor.
MAPEG’in ruhsatlandırma çalışması, burada madencilik yapmak için müracaat yapabilirsiniz manasına geliyor. Belediyenin bir zeytinlik alanı imar planında konut alanı olarak göstermesi ne demek ise, MAPEG’in bir orman alanı hakkında ruhsatlandırma yapması da tıpkı manaya gelmektedir.
TEMA Vakfının datalarına nazaran, Ordu ilinin yüzde 74’ü, Erzincan ve Dersim’in yüzde 52’si, Muğla’nın yüzde 59’u, Artvin’in 71’i madenlere ruhsatlı. 2022 yılı Mart ayında 344 maden alanı, Nisan ayında 699 ruhsatlı saha, Eylül ayında 285 ruhsatlı saha MAPEG tarafından ihaleye çıkarıldı. Bu örnekler, çıkarılan alanlardan muhakkak örnekler.
Maalesef ruhsatlandırma öncesinde kelam konusu alanın doğal, tarihi, kültürel kıymetleri irdelenmiyor. Kelam konusu ruhsatlandırma öncesinde çevresel tesir değerlendirmesi üzere süreçlerin işletilmemesi, bu usul önleyici kontrol süreçlerinin ileri basamaklara ertelenmesi kamusal ziyana da yol açıyor. Sayıştay’ın MAPEG’e ait 2021 tarihli raporunda buna açıkça dikkat çekiliyor.
MAPEG 6 BELGEDE YAKLAŞIK 100 MİLYON ZİYAN ETMİŞTİR
Sayıştay’ın MAPEG’e yönelik bulgularında, madenciliğe kapanması gereken yerlerin ihaleye çıkarılmasının sebep olduğu kamusal ziyan da hesaplandı. Sayıştay’ın 2021 yılına ilişkin incelemesinde yalnızca 6 evrakta ihale edilmemesi gerektiği halde ihaleye çıkarılan alanların ihale karşılandığında 31.891.000 TL ihale bedeli tahsil edilmiş. Kelam konusu maden ruhsatlarının mahkemelerce iptal edilmesi nedeniyle MAPEG’in kasasından toplam da 130.853.840 TL eksilmiş. Sayıştay’ın kelam konusu 6 belge kapsamında yaptığı iadenin oranı, kurum bütçesinin yüzde 32.39’u.
BİLE BİLE LADES
Sayıştay, ihaleye çıkmadan iptal olacağı belirli olan alanların, buna karşın ihaleye çıkarılmasının mahkemelerce ağır hizmet kusuru olarak değerlendirildiğini vurguladı. Sayıştay’ın verdiği örnekler şöyle:
- Ruhsata bahis edilen alanın Tuz Gölü, gölün kış düzeyi, hassas A Zonu ve 1.Derece Doğal Sit Alanı hudutları içerisinde kalan yeni tuz üretim alanlarından olması,
- Arama ruhsatına bahis edilen alanın içerisinde civar köyle kaynaklarının bulunması,
- Ruhsata husus edilen alanın Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılmasına Dair Yönetmeliğin 23’üncü hususu uyarınca, madencilik faaliyetinin yapılmasının yasak olduğu, öteki bir anlatımla müsaade alınması mümkün olmayan bir alan olması,
- İçme ve kullanma suyu rezervuarının azamî su düzeyinden itibaren 1000 metre uzaklık genişliğine kadar olan şeritte bulunan sahanın ruhsat müracaatlarına kapatılması gerekirken, bu alanların madencilik faaliyetlerine açılması,
Görüldüğü üzere bile bile lades olmuş. Sayıştay’ın ağır hizmet kusurunun varlığından kelam etmesi tek başına kâfi değil. Kelam konusu kamusal ziyana sebep olan kamu vazifelileri hakkında bir soruşturma süreci olacak mı, kelam konusu kamusal ziyan bu şahıslardan rücu edilecek mi sorularının yanıtlanması gerekiyor.
ÖNLEYİCİ KONTROL SİSTEMLERİNİ KALDIRAN MEVZUAT
Madene yasaklanması gereken yerlerin ruhsatlandırılıp ihaleye çıkarılması yalnızca MAPEG’in sorunu değil. Evvelki yazıda bahsettiğim üzere Maden Kanunu’nun 17. hususunun son fıkrası buna yer hazırlıyor. 29 Temmuz’da yayımlanan ÇED Yönetmeliğinde Maden Kanunundaki unsurla uyumlu, hatta genişleten bir düzenleme yer aldı. Bu düzenlemeden yalnızca MTA ve MAPEG yararlanmıyor. Erzincan İliç’teki maden firmasının, ÇED muafiyetleriyle Kemaliye’de, Sivas Divriği, Malatya Arapkir üzere ilçelerde sondaj çalışmaları yaptığı, buna dair iptal istikametinde yargı kararları mevcut olduğu bilgisini de parantez içinde paylaşayım.
DANIŞTAY’A MİSYON DÜŞÜYOR
Türkiye Barolar Birliği, ÇED Yönetmeliği’nin iptali için açtığı davada Maden Kanunu’nun 17. Unsurunun son fıkrası istikametinden de Anayasa’ya terslik argümanında bulundu. Danıştay, bu iddiayı haklı bulursa sıkıntıyı Anayasa Mahkemesine taşıyacak. Yalnızca 6 belgede 100 Milyonluk ziyana yol açan bu durumun ortadan kalkması için kıymetli bir imtihan.