Aslında yeni bir kent Denizli. Büyük Menderes Nehri’nin bir kolu olan Aksu Çayı’nın dereleriyle desenlenmiş bir plato üzerine şurası olsa da antik çağda kent, şimdiki yerinden 6-7 kilometre uzaktaymış. Yıllar geçmiş, Ege kıyılarından iç bölümlere sokulan doğal bir yol üzerinde olan kente yeni yollar yapılmış, ulaşım kolaylaşmış, nüfus süratle artmış; tarımdan dokumacılığa, endüstriden turizme ülkemizin en büyük 10 iktisadı ortasına girmiş. Denizlililer bununla birlikte tabiat ve tarihi miraslarına da sahip çıkmışlar.
Hürriyet Seyahat gezgini Serda Büyükkoyuncu Laodikya’da
En hoşu de bu. UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’ndeki Pamukkale’nin ‘traverten’ denen beyaz pamuksu yüzeylerinin oluşum sebebi, yer altından yeryüzüyle buluşmaya çıkan termal suların içindeki minerallerin havadaki oksijenle müsabakası…
Kleopatra Havuzu’nun başka ismi Antik Havuz. Ekstra bilet alarak sıcak suda ve antik sütunların ortasında yüzebiliyorsunuz
Bu esnada mineral tesir kayboluyor, geriye kalsiyum karbonat kalıyor. Bu unsur vakitle çöküp sertleşiyor ve bu sayede travertenler oluşuyor. Traverten bölgesinde 17 tane kaynak var; su sıcaklıkları 33 ila 100 derece ortasında değişiyor.
Kleopatra burada da var
Balayını topraklarımızda yapmış olması sebebiyle pek çok yerde Mısır Kraliçesi Kleopatra’nın ismiyle anılan kumsallar, kıyılar, hamamlar vardır; duymuşsunuzdur. İşte bunlar üzere bir Kleopatra Havuzu da Pamukkale’de var, başka ismiyle Antik Havuz. Belgelenemese de yüzyıllar evvel bu havuzun, bölgede meydana gelen sarsıntıların yol açtığı çukura dolan şifalı sularla oluştuğu söyleniyor… Buradaki termal suların bilhassa kalp-damar sertliğine, romatizmal, dermatolojik ve gözle ilgili hastalıklara da düzgün geldiği söyleniyor. Bu ortada yılda 2 milyon turist ağırlayan Pamukkale’ye günübirlik değil de konaklamalı, katma bedelli turist çekebilmek ve farkındalık yaratmak için Denizli Genç İş İnsanları Derneği (DEGİAD) ‘Pamukkale’de Dönüşüm Seninle Başlıyor’ isimli bir yarış düzenlemiş. Türkiye’nin her yerinden 51 proje başvurmuş. DEGİAD’ın mimar üyelerinden oluşan bir çalışma kümesi, müsabakaya katılan fikirler ortasından 44 bin metrekarelik Pamukkale Köyü’nü baştan aşağı yenileyecek tavsiye niteliğinde bir proje ortaya çıkarmış.
Paraşütü de deneyin
Bölgede uzun konaklamayı kalıcı olarak arttırmak için birkaç yıldır hayata geçirilen sıcak hava balonu ve yamaç paraşütü aktiflikleri de çok favori. Dantel üzere bembeyaz Pamukkale’nin üzerinden balonla da paraşütle de uçmak unutulmaz bir iz bırakıyor seyahatimizde.
Her ne kadar birçok sefer bölgeye göz alıcı travertenleri görmek için gidilse de zirvenin doruğundaki Roma kaplıca kasabası Hierapolis’in kalıntıları bölgenin göz kamaştırıcı adresi. Bilhassa geçen yıllarda büsbütün gün ışığına çıkarılan ve İmparator Domitian’a adanan Sütunlu Cadde’nin devamında Roma hamamları var. Bugün müze olarak kullanılan bu hamamlar küçük lakin eser varlığı açısından ilgi alımlı. İçinde heykeller, kabartmalar, paralar ve lahitler bulunmuş. Genelde zenginlerin gömülmesi için yapılan lahitler, ayrıyeten işlemeleriyle de paha taşıyor. Bir değişik bilgi: Lahitlerin başka ismi sarkofaj yani ‘et yiyen’.
Cehennem Kapısı
Eskiden beşerler lahitlerin içine koydukları cansız vücutların birkaç yıl sonra yalnızca kemikten ibaret olduğunu görünce bu türlü bir ismi uygun görmüşler. Bergama Hükümdarı 2. Eumenes tarafından MÖ 2’nci yüzyılda kurulduğu düşünülen Hierapolis kenti, ismini Amazonlar kraliçesi Hiera’dan almış. Aslında bir Helen kenti olarak günümüze ulaşabilirmiş. Fakat MS 60’ta yaşanan büyük zelzelede neredeyse tamamı yıkılmış, sonrasında da sık sık sarsıntılardan nasibini aldığı için birinci halinden pek eser kalmamış. Bugün gördüğümüz, sarsıntılardan sonra yenilenen Hierapolis.
Hıristiyanlar için kutsal
Burası Roma kentlerinin tipik özelliklerini taşıyor lakin temel değeri, Hıristiyanlık için kutsal kabul edilmesi. Zira Hıristiyanlığın kabul edildiği birinci yerler ortasında. Ayasofya’yı inşa ettiren Bizans İmparatoru Jüstinyen, Hierapolis’teki herkesin pagan geleneklerini bırakması ve Hıristiyanlığı seçmesi için John isimli bir piskoposu görevlendirmiş. O da tam 80 bin kişinin Hıristiyanlığı kabul etmesini sağlayıp 98 kiliseyle 12 manastır inşa ettirmiş. İncil’de de Hierapolis’ten bahsediliyor. Ayrıyeten 12 Havari’den biri olan Aziz Philip’in Hierapolis’te yaşadığına ve 7 oğluyla birlikte öldürüldüğüne inanılıyor. Aziz Philip için yapılan mezarın kalıntıları da günümüze ulaşanlar ortasında. Hierapolis’in mezarlığını dikkatli gözlerle gezmek gerek. Zira mezar taşlarında farklı ayrıntılar var. Bir tanesi, üzerinde yazan bedduayla insanı korkutuyor! Denmiş ki; “Mezarıma girmeye kalkan hırsız, yürüyecek toprak, seyredecek deniz bulamasın, çocuksuz ve mutsuz bir hayatın akabinde öldüğünde ilahların laneti üzerinde olsun.” Ölenlerin şahsi eşyalarıyla gömüldüğü bu mezarlar çok önemsenmiş. Aileler mezar bakımıyla çiçeklendirilmesi için fiyat ödermiş… Tüm bunların yanında mitolojik bir hikaye ve ‘Cehennem Kapısı’ denilen bir kısımla de dikkat çekiyor bu antik kent.
Kapının sahibi Hades…
Kapının öyküsüne geçmeden evvel Hades’i tanımalıyız. Mitolojik bir ilah; yeraltı ondan soruluyor. Kronos ve Rhea’nın 6 çocuğundan biri. Görünmez, yırtıcı, kelam dinlemez, asabi, kindar, nefret dolu, katı yürekli bir ilah Hades. Antik Yunan’da yeraltı dünyası mağaraları, ırmakları, tarlaları olan bir yer olarak düşü- nülüyor. Yeraltı deyip geçmeyin, tüm madenler ve yeraltı zenginlikleri orada ve hepsi Hades’in. Hatta tüm yeraltının hazineleri onun olduğu için Romalılar ‘varlıklı’ manasına gelen Plüton demişler ona sonradan. Hades’in yanında ölüleri kayığıyla yeraltı dünyasına geçiren Kharoon ve bir de Kerberos isimli üç başlı köpeği varmış. Devasa zincirlere bağlı bu fecî yaratığın vazifesi, ölülerin yeryüzüne çıkmasını engellemek. İşte 2013’te ortaya çıkarılan Cehennem Kapısı’nın önündeki beyaz heykel, ölüler rabbi Hades ve köpeği Kerberos. Toprakta gördüğümüz kazılardan çıkan heykel modülleri dikkate alınarak yapılmış üç boyutlu bir modelleme aslında. Cehennem Kapısı denen bir mağara sahiden varmış. Yanına bir de tapınak yapmışlar; Apollon Tapınağı. İnanışa nazaran mağaradan geçilerek girilen yeraltı dünyasının ilahı Hades’e kurbanlar veriliyor. Beşerler kurban için tapınaktaki din adamlarına ödeme yapıyor. O da adak hayvanı tapınağın içine götürüyor ve ilahi bir müdahaleyle hayvan oracıkta ölüyor, din adamı dışarı çıkıyor… Hayvanı öldürenin ne olduğu bilinmiyor!
Ölümcül karbondioksit
Bu efsaneyi araştıran Hardy Pfanz isimli bir Alman biliminsanı olayı çözmüş… Kendisi volkan patlaması ve gibisi jeolojik süreçler sırasında açığa çıkan gazlar üzerinde çalışmalar yapan bir biyolog. Pfanz araştırmaya başladığında mağara girişinde düzinelerce meyyit hayvan olduğunu görünce havayı test ediyor. Olağan havada karbondioksit oranı yüzde 0.04 civarındayken burada yüzde 80’lere ulaşıyor. Ölümcül bir seviye. Bu çok karbondioksit düzeyi, bölgenin kaplıcalarını ve travertenlerini de ortaya çıkaran jeolojik sistemden kaynaklanıyor. Pamukkale, 35 kilometre uzunluğundaki faal bir tektonik fay sınırı bölgesinde. Bu sınırlardan biri direkt kent merkezinden geçerek Apollon Tapınağı’na uzanıyor. Ve ölümcül karbondioksit buradan sızıyor. Hayvanları öldüren gaz, din adamlarını neden öldürmüyor pekala? Karbondioksit havadan daha ağır olduğu için, geceleri hava daha soğuk olduğunda tabanda birikiyor ve yer düzeyinde ölümcül bir gaz gölü oluşturuyor. Yani burunları yere daha yakın olan hayvanlar bu zehirli bulutta çarçabuk boğuluyor lakin daha uzun uzunluklu olan beşerler hayatta kalıyor. İşte tüm bunlardan ötürü bugün Cehennem Kapısı tuğlalarla örülmüş durumda. İçine girilmiyor ancak hikayesi dinleyeni hayran bırakıyor.
Kraliçenin kenti zelzelelerle yıkılmış
Bir tarafınıza 2.571 metre yükseklikteki Honaz Dağı’nı başka yanınıza da bembeyaz uzanıp giden Pamukkale’yi alın. Tam ortasında göreceğiniz yer, tarihi MÖ 3.000’e kadar ulaşan Laodikya olacak. Milattan Evvel 261-245 yılları ortasında, Suriye Hükümdarı 2. Antiokhos tarafından kurulmuş; kente karısı Laodikeia’nin ismini vermiş. ‘Laodike’nin kenti’ manasına geliyor. MS 7’nci yüzyılda büyük bir zelzeleyle yıkılmış. Yenisini bugünkü Kaleiçi taraflarında inşa etmişler. Üzerinden çok uzun yıllar geçmiş Selçuklular ve Bizanslılar ortasındaki savaşlar sonucu önemli hasar görmüş Üstelik can damarları su yolları da kullanılamaz hale gelince vakitle terk edilmiş Laodikeia. Denizli’ye 6 kilometre uzaklıktaki bu kent, geçmişte yün ticaretiyle çok güçlü olmuş. Yapılan hafriyatlarda geç kalkolitik eski tunç çağına ilişkin mimari, seramik ve çakmaktaşı buluntularına ulaşılmış. Yalnızca bu kadar değil, Laodikya’nın hazineleri araştırılıyor ve yeni keşifler yapılıyor. Bir açıdan daha Laodikya çok değerli. Aslında yabancı turistlerin antik kentin yolunu tutmasını sağlayan özelliği, İncil’de bahsedilmesi. 4 İncil müellifinden biri Aziz Yuhanna’nın cemaatine mektup yazdığı 7 kiliseden biri Laodikya’da. Başkalarıysa Efes, İzmir, Kaide, Akhisar, Alaşehir ve Bergama’da.
Ilık sular, ılık beşerler
Laodikya halkı başlarda Hıristiyanlığa geçiş için biraz isteksiz davranmış. Aziz Yuhanna da termal suları kullanarak yaptığı metaforla onlara inceden bir bildiri göndermiş. ‘Yaptıklarınızı biliyorum. Ne soğuk ne sıcaksınız, ılıksınız’ diyerek net olmalarını ya Hıristiyanlığı benimsemelerini ya da reddetmelerini; ortada kalmış bir tutum sergilememelerini istemiş. Bu nazik ikaz işe de yaramış zira Bizans periyodunun en kıymetli Hıristiyan kentlerinden biri olacak kadar inançlı hale gelmişler. Hatta bir adım öteye geçmiş Laodikya ve piskoposluk merkezi olmuş. 350 metrelik ölçüsüyle Anadolu’daki en uzun stadyum Laodikya’daymış. Ama taşları asırlarca öteki yapıların inşaatlarında kullanılınca ne yazık ki geriye fazla bir şey kalmamış. Yaklaşık 5 kilometrekarelik alana yayılan Laodikya’nın günümüze ulaşan kıymetli yapıları ortasında; iki tiyatro, dört hamam kompleksi, agora, çeşmeler, giriş kapısı, meclis binası, tapınaklar ve kiliseler var.